روحانی به شورای امنیت برود یا نرود؟

«حسن روحانی»، رییس جمهوری ایران برای شرکت در هفتاد و دومین مجمع عمومی سازمان ملل متحد، عازم نیویورک است.

این ششمین حضور روحانی در سازمان ملل و اولین سفرش به نیویورک پس از خروج «دونالد ترامپ»، رییس جمهوری امریکا از توافق «برجام» است.

سخن‏رانی روحانی در مجمع عمومی سازمان ملل فقط چند ساعت با سخن‎رانی دونالد ترامپ فاصله دارد. قرار است ترامپ پس از سخن‎رانی خود در مجمع عمومی، عازم  شورای امنیت سازمان ملل شود و در این ماه که ریاست دوره ای شورا با امریکا است، شخصا برای ساعاتی ریاست یکی از جلسات آن را برعهده بگیرد.

در بیانیه ای که هیات نمایندگی امریکا در سازمان ملل منتشر کرده، گفته شده است ترامپ در روزی که ریاست شورای امنیت را خواهد داشت، قرار است در صدر موضوعات، به طور ویژه ای به دو موضوع هم رسیدگی کند؛ تهدیدات ادامه دار و فزاینده ایران و نیز رفتار بی ثبات کننده، حمایت از تروریسم، جابه جایی سلاح و موضوع موشک های بالستیک در منطقه و نقض قطع‏نامه های شورای امنیت از سوی ایران. 

با این حال، رسانه های امریکایی خبر داده اند که اعضای شورای امنیت با پیشنهاد ایالات متحده برای قرار دادن ایران در دستور کار اصلی شورا مخالفت کرده اند.

«محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه ایران در همین حال گفته است اگر این خبر درست باشد، نشانه شکست و عقب نشینی امریکا است. با این حال، در برنامه ای که نمایندگی ایالت متحده در سازمان ملل قبلا اعلام کرده بود، تغییری به صورت رسمی ایجاد نشده است و موضوع ایران کماکان دستور کار اصلی شورای امنیت قرار دارد.

در صورتی که کشوری موضوع بحث در شورای امنیت باشد، نماینده آن کشور حق دارد با حضور در شورا، ملاحظات خود را بیان کند. هم‌زمان با ریاست ترامپ بر شورای امنیت و حضور حسن روحانی در مجمع عمومی، موضوع حضور رییس جمهوری ایران در شورای امنیت، موافقان و مخالفان جدی در ایران پیدا کرده است.

 

سخن‏رانی محمد مصدق در شورای امنیت به زبان فرانسوی

شورای امنیت سازمان ملل متحد پنج عضو دائم و 10 عضو انتخابی و غیردائم دارد. ایران در تاریخ 72 ساله شورای امنیت، با این که فقط برای یک دوره دو ساله عضو آن بوده، هرگز موفق به کسب مجدد این کرسی نشده اما تاریخی طولانی و پرفراز نشیب با شورای امنیت داشته است.

«محمد مصدق»، نخست وزیر ملی گرا و نام‏دار ایرانی بالاترین مقام ایرانی به شمار می رود که تاکنون در شورای امنیت حاضر شده است. بریتانیا به دلیل ملی کردن صنایع نفت از سوی دولت وقت ایران که «شرکت نفت ایران و انگلیس» مدیریت، استخراج و فروش آن را برعهده داشت، دو شکایت از ایران مطرح کرد؛ اول شکایتی به دیوان بین المللی دادگستری در لاهه و سپس شکایت به شورای امنیت سازمان ملل متحد. بریتانیا در شکایت به شورای امنیت، اقدام ایران را «تهدید علیه صلح و امنیت جهانی» خواند.

محمد مصدق برای پاسخ‏گویی به اتهاماتی که از سوی بریتانیا مطرح شده بود، 67 سال پیش در 14 مهرماه 1330 شخصا عازم شورای امنیت شد.

 حضور مصدق در شورای امنیت فقط 9 روز پس از ثبت شکایت بریتانیا بود. از جمله اعضای هیات همراه او، «اللهیار صالح» سفیر بعدی ایران در واشنگتن، «حسین فاطمی» معاون سیاسی و پارلمانی نخست وزیر و سخن‏گوی دولت، «حسین نواب» کاردار ایران در لاهه هلند، «کریم سنجانی» وزیر فرهنگ، «احمد متین دفتری» از حقوق‏دانان برجسته کشور و «غلامحسین مصدق»، فرزند مصدق و پزشک مخصوص نخست وزیر بودند. «علینقی اردلان»، نماینده دایم ایران در سازمان ملل هم در نیویورک به نخست وزیر پیوست.

23 مهرماه 1330، روز شروع رسیدگی به شکایت بریتانیا از ایران بود. مصدق و هیات همراهش در جلسه شورای امنیت حاضر شدند و نخست وزیر به فرانسوی که یکی از زبان های رسمی سازمان ملل است، اولین نفری بود که سخن‏رانی کرد: «آقای رییس، آقایان اعضای محترم شورای امنیت! امروز من در این شورا حاضر شده ام تا صدای مردم ایران را در مقابل ادعاهای بی‌اساس دولت انگلستان به گوش شما و مردم جهان برسانم. هرچند ما این دعوا را به دلایلی که بعد اقامه خواهیم کرد، در حدود صلاحیت شورای امنیت نمی‌دانیم اما نمی‌توانیم منکر شویم که سازمان ملل متحد آخرین مرجع و عالی‌ترین مقامی است که مس.ول حفظ صلح دنیا است... .»

چون جلسات شورا چهار روز ادامه داشت، ادامه نطق او به صورت مکتوب از سوی نمایندگان ایران و به زبان انگلیسی قرائت شد. در پایان چهار روز جلسه شورا درباره ایران، به پیشنهاد فرانسه موضوع شکایت بریتانیا مسکوت گذاشته شد که به معنای موفقیت نخست وزیر ایران در شورای امنیت بود.

 

احمدی نژاد و درخواست ناکام حضور در شورای امنیت

55 سال پس از حضور محمد مصدق در شورای امنیت و در بحبوحه فشار جامعه جهانی به ایران بر سر پرونده اتمی، در حالی که شورا پیش نویس قطع‏نامه تحریمی دیگری علیه ایران را آماده کرده بود تا به رای بگذارد، «محمود احمدی نژاد»، رییس جمهوری وقت خواهان حضور در جلسه رای گیری شورای امنیت شد.

محمدجواد ظريف که آن زمان نماينده دایم جمهوری اسلامی ايران در سازمان ملل متحد بود، نامه ای به «دوميسانی کومالو»، نماينده آفريقای جنوبی و رييس دوره ای شورای امنيت فرستاد و درخواست رییس جمهوری ایران را مطرح کرد.

امریکا که میزبان مقر اصلی سازمان ملل است و باید برای مقامات کشورها ویزای حضور در سازمان ملل صادر کند، اعلام کرد ایران برای يک هیات 38 نفری، از جمله «منوچهر متکی» وزير وقت امور خارجه و «علی لاريجانی» دبير شورای عالی امنيت ملی تقاضای ویزا کرده است. 10 نفر از این افراد، ديپلمات و ماموران حفاظت از مقام های ایرانی اعلام شدند.

نماينده موقت امريکا در سازمان ملل تقاضای رییس جمهوری ایران برای شرکت در جلسه شورای امنيت را شگفت آور خواند و گفت:«]او[شورا را فاقد مشروعيت خوانده و اعلام کرده است قطع نامه شورا کاغذ پاره ای بيش نيست. حال چه گونه خواستار سخن‏رانی در شورای امنيتی است که از ديد او مشروعيتی ندارد؟»

احمدی نژاد گفته بود که می خواهد از مواضع اصولی ایران و حق مسلم دست‏یابی به انرژی اتمی دفاع کند اما سرانجام در روز رای گیری درباره پیش نویس قطع‏نامه جدید تحریم علیه ایران، به دلایل غیرواضحی در جلسه شرکت نکرد.

مقام های وزارت خارجه ایران، از جمله «عباس عراقچی»، معاون وقت امور بین المللی ابتدا گفتند که لغو سفر احمدی نژاد به دلیل صادر نشدن ویزا از سوی امریکا بوده است. اما ایالات متحده اعلام کرد که ویزای رییس جمهوری ایران و هیات همراهش صادر شده و آماده بود.

سپس «محمدعلی حسینی»، سخن‏گوی وقت وزارت امور خارجه ایران گفت که غیبت احمدی نژاد در جلسه شورای امنیت، ناشی از تاخیر یا عدم صدور ویزا برای گروه پروازی همراه رییس جمهوری بوده است.

قطع‏نامه پیشنهادی امریکا علیه ایران در چهارم فروردین 1386 با رای موافق همه 15 عضو شورای امنیت سازمان ملل متحد، بدون حتی یک رای ممتنع، ذیل ماده 41 و فصل هفتم منشور سازمان ملل به تصویب رسید. این قطع نامه قوی ترین تعهدی است که شورای امنیت کشورها را مکلف به رعایت آن می کند.

 ایران در این قطع‏نامه به نقض خواسته های پیشین شورا محکوم شد و یک ضرب الاجل 60 روزه دیگر برای تعلیق برنامه غنی سازی اورانیوم دریافت کرد.

منوچهر متکی، وزیر خارجه دولت احمدی نژاد همراه با معاونش، عباس عراقچی و محمدجواد ظریف که نماینده وقت ایران در سازمان ملل بود، در جلسه شورای امنیت حاضر شدند و سومین قطع‏نامه تحریمی ایران در حضور آن ها به رای گذاشته شد.
«یحیی رحیم صفوی»، فرمانده سپاه پاسداران و سازمان انرژی اتمی از جمله ده ها فرد و نهاد تحریم شده بر اساس این قطع‏نامه بودند.

 منوچهر متکی  فقط پس از تصویب قطع نامه در شورا می توانست سخن‏رانی کند که آن را انجام داد. نطق او یا حتی محمود احمدی نژاد در صورت حضور هم نمی توانست هیچ تاثیری بر کیفیت قطع نامه تحریمی علیه ایران داشته باشد.

 

11 سال بعد: روحانی به شورای امنیت برود یا نرود؟

67 سال پس از حضور محمد مصدق در شورای امنیت و 11 سال پس از درخواست ناکام محمود احمدی نژاد برای سخن‎رانی در آن، حالا بحث ها بر سر این است که در زمان حضور دونالد ترامپ به عنوان رییس دوره ای جلسات شورای امنیت با موضوع ایران، حسن روحانی که هم‎زمان با او در نیویورک است، در جلسه شورا حاضر شود یا نه.

موضوعی که این بار در شورای امنیت درباره ایران مطرح می شود، تفاوت های اساسی با دو مورد عمده پیشین دارد؛ محمد مصدق وقتی در شورای امنیت حاضر شد که بریتانیا از ایران به این شورا شکایت کرده و قرار بود بررسی شود که ملی کردن صنایع نفت ایران تهدیدی علیه صلح و امنیت جهانی هست یا خیر. سخن رانی نخست وزیر وقت ایران، اعضای شورای را قانع کرد که موضوع فوریت ندارد و ایران هم تهدیدی برای امنیت بین المللی به شمار نمی رود.

پنج دهه بعد، هنگامی که محمود احمدی نژاد برای سخن‎رانی در شورای امنیت ابراز علاقه کرد، شورا در دو قطع نامه قبلی خود ایران را تهدیدی علیه صلح و امنیت جهانی دانسته بود و می خواست در سومین قطع نامه هم بر ادامه داشتن این تهدید بین المللی تاکید کند که در حضور وزیر وقت امور خارجه ایران این کار را به اتفاق آرا کرد.

برای تغییر پیش نویس قطع نامه 1747 که هفته ها بر سر آن بین اعضای شورای امنیت مذاکره شده بود، حضور ایران که پس از رای گیری نوبت به آن می رسید، در هر سطحی از مقام ها بی فایده بود.

در وضعیتی که ترامپ با وجود مخالفت شرکای غربی خود، از جمله اتحادیه اروپا، از توافق هسته ای خارج شده و تحریم ها علیه ایران را بازگردانده است، می خواهد در زمان ریاست بر شورای امنیت، از برنامه موشک های بالستیک ایران و اقدامات آن در منطقه خاورمیانه صحبت کند؛ موضوعی که حمایت نسبی دیگر اعضای غربی شورای امنیت، به ویژه فرانسه را به همراه دارد.

مقررات ملل متحد به ایران اجازه می دهد در این جلسه، در هر سطحی که تمایل داشته باشد، شرکت کند. بر خلاف دوره ای که محمود احمدی نژاد می خواست شرکت کند و اعلام شد به دلیل تاخیر در صدور ویزا نتوانسته است، روحانی ویزا دارد و تصادفا برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک هم حضور دارد.

حضور روحانی در شورای امنیت ممکن است بتواند از شدت فضای شورا علیه جمهوری اسلامی ایران تا حدودی بکاهد اما محکومیت لفظی ایران هم دراین جلسه منتفی نیست. دونالد ترامپ ماه ها است که پیشنهاد داده با مقام های ایرانی وارد مذاکره شود. اعضای دفتر رییس جمهوری ایران اعلام کرده اند که سال گذشته در جریان حضور روحانی در نیویورک، اعضای دولت ترامپ چندین بار برای مذاکره، با گروه همراه او تماس گرفته بودند اما روحانی این درخواست ها را رد کرده بود.

آیت الله «علی خامنه ای»، رهبر نظام جمهوری اسلامی به شدت با هرگونه مذاکره با دولت ترامپ مخالفت و حتی دوباره پس از شش سال، از تماس تلفنی روحانی و «باراک اوباما»، رییس جمهوری وقت امریکا هم گلایه کرده است. راه در هر سطح و شکلی بسته است.

احتمال حضور روحانی در شورای امنیت و روبه رو شدن او با ترامپ محال نیست اما با فضایی که آیت الله خامنه ای ساخته است، پیامدهای آن برای روحانی و دولت او می تواند ناگوار باشد. 

حضور ظریف در شورای امنیت دیگر احتمالی است که وجود دارد اما دیدار اتفاقی او با اوباما در راهروهای سازمان ملل که در حد سلام و دست دادن بود، چنان هزینه ای برای وزیر خارجه ایران ساخت که از طرح آن با رسانه های امریکا و «واگذاری آن ها به خدا» ابایی نداشت.

هر آن چه در جلسات شورای امنیت، از جمله جلسه مربوط به ایران بگذرد، در شمار اسناد سازمان ملل قرار خواهد گرفت و می تواند محل رجوع و استناد کشورها برای اقدامات بعدی آن ها باشد. از این نظر، جلسه پیش رو حتی اگر روحانی و ظریف در آن حاضر نشوند، مهم و احتمالا تاریخی خواهد بود.