تخریب آثار باستانی مریوان توسط سپاه

فرزانه حاجیلو، شهروند خبرنگار، اصفهان

بنابرگزارش‌هایی که در اختیار «ایران‎وایر» قرار گرفته اند، سپاه پاسداران انقلاب اسلامی جهت ایجاد پایگاه نظامی، محوطه باستانی قلعه توراغ تپه در شهرستان مریوان را تصرف و تسطیح کرده و برای این دخل و تصرف هیچ گونه استعلامی از اداره میراث فرهنگی استان کردستان نگرفته است.

بر اساس تصاویر ماهواره‌ای از دشت مریوان، بقایای قلعه «توراغ تپه» که متعلق به «عصر آهن» یعنی حدود سه هزار سال پیش است، به صورت کامل تخریب و تسطیح شده است. تصاویر ماهواره­ای نشان می‌دهند به جز دامنه‌های این تپه باستانی که احتمالاً محل استقرار بناهای وابسته به قلعه بوده، بنای اصلی آن در بالای تپه به طور کامل از بین رفته است.

پس از شروع به کار سپاه برای ساخت و ساز جدید بر روی این تپه تاریخی و تخریب این اثر باستانی، ساکنان منطقه با تنظیم نامه­‌ای با کمک دهیاری روستا و ارایه گزارشی در مورد این دخل و تصرف، اداره میراث فرهنگی مریوان و سنندج را از این اقدام مطلع کرده اند. ماموران بازرسی یگان حفاظت میراث فرهنگی پس از بازدید از محل مورد نظر، با دستور مدیرکل میراث فرهنگی استان کردستان، بدون هیچ گونه برخورد با عاملان این تخریب، محل مورد نظر را ترک ­کرده اند. اداره کل میراث فرهنگی کردستان همچنین در زمینه ثبت و تعیین عرصه و حریم و حفاظت این منطقه نیز کاری انجام نداده است. 

این تپه باستانی که در چهار کیلومتری شمال روستای «سعدآباد» در بخش «خاومیرآباد» شهرستان مریوان واقع شده، در سال ۱۳۳۱ توسط کارشناسان میراث فرهنگی این شهرستان با نام «توراغ تپه» شناسایی شده است. گفته می شود این منطقه متعلق به حاکمان این سرزمین در عصر آهن، به نام «ماننایی­‌ها» بوده است. «ماننایی‌ها» از قبایل متحد با مادها بوده‌اند.

 بر روی تپه ، آثار قلعه‌ای چهارگوش با معماری سنگی از عصر آهن وجود داشته که احتمالاً در مسیر استراتژیک «زاموا» قرار داشته است. زاموا نام شهری است قید شده در کتیبه‌های پادشاهان «آشوری» که در مسیر لشکرکشی­‌های خود به شمال «زاگرس» مرکزی از آن یاد کرده­اند.

این قلعه که شامل بنایی با معماری سنگی بوده است، تا چندی پیش دیوارهایش تقریباً سالم و با پلان چهارگوش پابرجا بودند.

تخریب یکی از مهم‏ترین آثار دوره ماننایی توسط سپاه پاسداران در حالی رخ داده که امروز ما کم ترین اطلاعات را از همسایگان بین «ماد» و «آشور» در دست داریم. 

یکی از اصلی­‌ترین وظایف سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردش‏گری کشور که در ماده 3 قانون اساس‎نامۀ آن هم لحاظ شده، حفاظت از آثار باستانی است. این سازمان برای انجام این وظیفۀ قانونی مهم، «یگان حفاظت میراث فرهنگی» را ایجاد کرده است. اما این یگان تحت تاثیر سیاست‏‌های حکومتی، گاهی رویۀ قانونی کار خود را به درستی انجام نمی‌دهد.

مانناها اقوام حوری زبان بودند که احتمالاً از هزاره دوم پیش از میلاد در منطقه حضور داشته اند. آن ها از اوایل هزاره اول پیش از میلاد حکومت محلی تشکیل داده و تا پایان سده هفت پیش از میلاد، در شمال غرب ایران استقلال خود را حفظ کرده بودند.

اما علت انتخاب این تپه، برای ساخت و ساز پایگاه نظامی، می تواند به درگیری های سپاه و احزاب کرد مرتبط باشد.

روز شنبه 30 تیرماه 1397، یک درگیری ساعت دو و 30 دقیقه صبح بین نیروهای زمینی سپاه و حزب «حیات آزاد کردستان»(پژاک) در روستای «دری»، 30 کیلومتری مریوان رخ داد. در این درگیری، با شلیک «آر.پی.جی» به زاغه مهمات پایگاه مرکزی «قرارگاه حمزه سیدالشهدا»، 11 نفر از نیروهای سپاه کشته و هشت نفر مجروح شدند.

سازمان حقوق بشری «هه­نگاو» که یک سازمان فعال در زمینه گزارش نقض حقوق بشر و اخبار کردستان است، «یگان­‌های مدافع شرق کردستان» (ی.ر.ک) را عامل این حمله ­اعلام کرد. این یگان یکی از شاخه­‌های «حزب کارگران کردستان» (پ. ک. ک.) در ایران است. به نظر می‌رسد با تشدید درگیری‌های مسلحانه در این مناطق، سپاه پاسداران در صدد افزایش پایگاه‌های نظامی خود برای کنترل وضعیت امنیتی منطقه است.

حضور سپاه در ارتفاعات کردستان در سال‌های اخیر افزایش بیشتری یافته است. سرهنگ «شکیبا سلیمی»، فرمانده سپاه پاسداران شهرستان مریوان نیز در مراسم چهلم کشته­ شدگان سپاه در روستای دری گفت:«اگر ما در ارتفاعات مستقر هستیم، برای آسایش مردم است.»

از سوی دیگر، «توراغ تپه» بر سر یک راه مهم باستانی قرار داشته است که امروزه نیز به عنوان راه تجاری با سلیمانیه عراق از طریق گذرگاه مرزی «باشماق» هم‎چنان در مراودات تجاری منطقه­‌ای و بین­‌المللی جایگاه خاصی دارد. از آن جایی که این راه، گذرگاه تجاری برای صادرات نفت از کردستان عراق محسوب می­‌شود، برای فعالیت­‌های اقتصادی سپاه و ارتباطات سیاسی با کردستان عراق نیز از اهمیت بسیار زیادی برخوردار است. بنابراین کنترل بر این منطقه‌، می تواند علاوه بر ابعاد امنیتی، جنبه‌های سیاسی و اقتصادی هم داشته باشد.