دود تورم بیش تر به چشم چه کسانی می‌رود؟

یک سال و نیم بیش تر از انتخابات ۲۹ اردیبهشت ۱۳۹۶ سپری نشده اما آب از سر اقتصاد ایران گذشته است. «حسن روحانی» قول داده بود از تورم تک‌رقمی چون دست آوردی گران‌بها صیانت کند ولی چنین نشد. این روزها سایه سنگین تورم به وضوح روی زندگی مردم ایران، به ویژه اقشار کم‌درآمد و فقیر پخش شده است. اگر تا پیش از این گرانی یک شاخص احساسی ملموس بود، حالا حتی در آمارهای رسمی هم می‌توان اژدهای تورم را دید که از خواب برخاسته و دوباره بر سر جامعه ایرانی آوار شده است.

در تمام ۴۰ سال گذشته، نرخ تورم فقط چهار بار تک رقمی شده است؛ دو بار در دهه به‌هم‌ریخته ۶۰ و دو بار در سال‌های ۱۳۹۴ و ۱۳۹۵.
بعد از سال ۱۳۵۲، در ایران سابقه نداشته است که سه سال پیاپی نرخ تورم زیر ۱۵ درصد باشد. اما در سال‌های ۱۳۹۳ تا ۱۳۹۵ نرخ تورم در ایران کم تر از ۱۲درصد بود. این موفقیت نسبی باعث شد بسیاری با خوش‌بینی خیال کنند که دوران ثبات قیمت‌ها در ایران فرا رسیده است اما چیزی نگذشت که مشخص شد ثباتی در کار نیست. تورم حالا با قدرت تخریبی بیش تری هم بازگشته است تا شیرینی ثبات نسبی سه ساله را از دماغ‌مان درآورد.

برای درک قدرت ویران گر تورم فعلی، کافی است ساختار آن را دقیق‌تر بررسی کنیم و ببینیم فشار تورم چرا و روی چه گروهی بیش تر سنگینی خواهد کرد؟

 

نرخ تورم و میزان افزایش شاخص کلی قیمت‌ها در حال حاضر

آخرین آمار منتشر شده از سوی «مرکز آمار ایران» نشان می‌دهد، نرخ تورم ۱۲ ماهه در مهرماه سال جاری به نزدیک ۱۴درصد رسید. این عدد اگرچه هنوز به نسبت کوچک می‌رسد اما وقتی آن را با نرخ تورم ماه های گذشته مقایسه کنیم، نشانه‌های آشکاری از جهش بلند قیمت‌ها در دو سه ماه اخیر خواهیم دید. 

شاخص کلی قیمت‌ها به نسبت مهرماه سال گذشته، نزدیک ۳۳درصد افزایش و طی یک ماه بیش از هفت درصد رشد داشته است.

تداوم این روند، احتمالا متوسط نرخ تورم را در سال ۱۳۹۷ به بیش از ۲۰ درصد می‌رساند که نتایج فاجعه‌بار اقتصادی و اجتماعی در پی خواهد داشت.

 

چه اقلامی بیش تر گران شده‌اند

عمده افزایش قیمت ها در چند ماهه اخیر در سبد مواد غذایی اتفاق افتاده است. سبد خوراکی و آشامیدنی مردم به نسبت پارسال ۴۸درصد گران‌ شده است، در حالی که مواد غیر خوراکی به طور متوسط ۲۷ درصد گران‌تر شده‌اند. تازه همین که متوسط قیمت مواد غذایی بیش تر از این افزایش پیدا نکرده، مدیون ثبات نسبی قیمت نان است که سهم آن در سبد غذایی خانوار بیش از سایر مواد غذایی است.
در میان خوراکی‌ها، قیمت نان و غلات با ۲۲ درصد افزایش، کم تر از بقیه تغییر کرده اند و میوه و خشکبار با ۷۵درصد افزایش نسبت به پارسال، بیش از هر خوردنی و نوشیدنی دیگری گران شده اند.

افزایش قیمت خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها یک زنگ خطر جدی برای جامعه است. زیرا افزایش قیمت غذا، تهدیدی جدی برای بخش‌های کم‌درآمد جامعه به شمار می رود؛ افرادی که عمده درآمدشان هزینه تامین قوت لایموت می‌شود.

 

جامعه شهری یا روستایی، هزینه زندگی کجا بیش تر شده است؟

آمارها نشان می‌دهند در شرایط فعلی، فشار تورم روی جامعه روستایی بیش تر از جامعه شهری است. نرخ تورم ۱۲ ماهه روستایی در مهر ۱۳۹۷ اگرچه هنوز چند دهم درصد کم تر از شهری است اما جزییات داده‌های آماری حاکی از آن هستند که میزان هزینه‌ زندگی در روستا به مراتب بیش تر از شهرها گران شده است. متوسط سبد غذایی هر روستایی بیش از شهر، ۱/۵ برابر گران‌تر از پارسال شده و سایر هزینه‌های زندگی بیش از ۲۶ درصد بالا رفته اند.

این اتفاق چندان معمول نیست و می‌تواند اثرات اجتماعی ویرانگری به همراه داشته باشد. معمولا هزینه زندگی در روستا کم تر از شهر است اما این بار بر خلاف معمول، علاوه بر این که درآمدهای عمومی در روستا کم تر است، هزینه‌ها از هزینه‌های زندگی شهری پیشی گرفته اند تا مصائب روستانشینی در ایران دو برابر شوند.

دست کم ۵۰ سال است که مهاجرت از روستا به شهر یکی از معضلات بزرگ اجتماعی در ایران بوده که باعث درهم‌ریختگی اجتماعی و گسترش حاشیه‌نشینی شده است. مهم‌ترین انگیزه مهاجرت تا کنون، فرصت‌های شهر و امکان افزایش درآمد در مناطق شهری بوده است. کافی است کاهش هزینه‌‌های زندگی را هم اضافه کنیم تا حاشیه‌نشینی در شهرهای ایران رونق بیش تری پیدا کند.

 

تورم روی شانه‌‌های چه کسانی سنگین‌تر است؟

تردیدی نیست که بار تورم روی شانه‌‌های اقشار پایین‌دست و فقیر جامعه بیش از دیگران سنگین است. گزارشی که مرکز آمار ایران روز سوم آبان ماه بر اساس دهک‌های درآمدی منتشر کرده است، نشان می‌دهد در یک ماه اخیر بیش ترین میزان تورم و افزایش هزینه زندگی در دهک‌های پایینی جامعه اتفاق افتاده است.

نمودار بالا که در گزارش اخیر مرکز آمار ایران آنده است، نشان می‌دهد در مهر ماه امسال میزان افزایش متوسط هزینه زندگی در دهک‌های پایین بیش تر بوده است. این در حالی است که تا پیش از این معمولا بار تورم بیش تر روی دهک‌های میانی سنگینی می‌کرد. اما این بار با توجه به افزایش چشم گیر قیمت مواد غذایی، فشار تورم روی طبقات پایین‌ سنگین‌تر شده است. 

در گذشته با توجه به بالا بودن نرخ تورم در بخش مسکن، معمولا جامعه شهری و طبقات متوسط بیش تر در معرض آسیب قرار می‌گرفتند اما به نظر نمی‌رسد مسکن بتواند دوباره به جایگاه خود در جدول تورم دست پیدا کند.
ظاهرا کار به مسابقه و مبارزه بقا رسیده است و بیش از هر چیز سبد غذایی خانواده‌‌ها گران‌تر شده و می‌شود.

 

 

گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد هزینه سبد غذایی هشت میلیون فقیر جامعه ایران، ۱۰ درصد طی یک ماه گران شده است در حالی که میزان افزایش هزینه متوسط سبد غذایی هشت میلیون ثروتمند جامعه دو درصد کم تر بوده است.

اگر فرض کنیم در یک سال آینده میزان افزایش قیمت‌ مواد غذایی به همین روال ماهی ۱۰درصد باشد، سبد غذایی مردم فقیر در مهر ماه سال 1398 بیش از سه برابر گران‌تر از امروز خواهد شد.

ترجمه این اعداد و ارقام، سوءتغذیه، گرسنگی و یک بحران انسانی تمام‌عیار است که طبقات متوسط و کم‌درآمد را تهدید می‌کند.