نرم نرمک می‌رسد اینک بهار، بد به حال ماهی تنگ انار

عید نزدیک است و صدای دستفروشی که بازار تجریش را روی سرش گذاشته از دور به گوش می‌رسد. «ماهی قرمز، گل خشک، سمنو، تخم مرغ رنگی دارم... بیا عید اومدا، عید اومد...۶ تا ماهی هزار...لاکپشت، سمندر ۱۰ هزار...بیا که حراجش کردم». عابران در اخرین ساعات سال، دور بساط دستفروشان می‌چرخند تا سین‌های هفت‌سین‌شان را تکمیل کنند. «تنگ مهربانی ندارید؟»  این را یکی از رهگذران خطاب به مردی می‌گوید که بساطش دو لگن بزرگ پر از ماهی قرمز است. ماهی هایی که تر و فرز این طرف و انطرف میدوند.

تنگ مهربانی به ماهی زبرا گفته می‌شود که آن  را به شکل آکواریومی همراه مقداری شن و تزئینات در شیشه‌هایی با در چوب پنبه‌ای به فروش می‌رسانند. یک فعال محیط زیست به «ایران وایر »می‌گوید: «چون اولین بار خیریه‌ها این ماهی را برای فروش آوردند و به خاطر توع تزئینات اش از آن استقبال شد به تنگ مهربانی معروف شد، در حالی که این تنگ نه تنها هیچ بویی از مهربانی نبرده که شرایط زجرآوری را برای این ماهی کوچک فراهم کرده و سبب مرگ زودرس آن می‌شود.»

این  فعال حقوق حیوانات از فروش ماهی زبرا در این شرایط با عنوان «تجارت کثیف» یاد می‌کند و می‌گوید: «این نوع ماهی که قرمز رنگ بوده و بدن آن راه راه است را در شیشه‌های در بسته‌ای کوچک نگهداری می‌کنند در حالی که این ماهی‌ها برای زندگی حداقل به پنج لیتر آب احتیاج دارند، آن‌ها در این تنگ‌های کوچک دربسته اکسیژن کافی دریافت نمی‌کنند و فقط چند روز زنده می‌مانند. این موضوعات  باعث نگرانی مدافعان حقوق حیوانات و فعالان محیط زیست شده است.»

به گفته اوحساسیت‌ها و اعتراض‌ها نسبت به فروش ماهی زبرا و روند صعودی تجارت آن باعث شده تا «جمشید محبت خوانی»، فرمانده یگان حفاظت محیط زیست کشوراعلام کند که سازمان محیط زیست به دنبال جرم انگاری آن از طریق قوه قضاییه و برخورد با تولید کنندگان و فروشندگان این ماهی است: «گرچه نقش رسانه‌ها در فرهنگ سازی و آگاهی رسانی مردم بسیار مهم است اما متاسفانه شاهد این هستیم که حتی صدا وسیما هم ماهی قرمز را به عنوان نماد هفت سین معرفی می‌کند و از عوارض و جنبه‌های منفی خرید و فروش آن چیزی نمی‌گوید.»

اسفندماه امسال هم امیر محمد علی، رئیس گروه آبزیان آب‌های داخلی سازمان محیط زیست در مصاحبه‌‌ای با ایسنا با تاکید بر اینکه ماهی «زبرا» یک گونه مهاجم است و از تخم و لارو دیگر ماهیان تغذیه می‌کند از مردم خواست این ماهی آکواریومی گوشتخوار را در آب‌های آزاد کشور رها نکنند.

مهدی صفی‌خانی معاون فنی اداره‌کل حفاظت محیط زیست استان همدان هم نگهداری از این ماهی را برابر با بی‌اخلاقی دانست و در مصاحبه‌‌ای به تابناک گفت: «به تازگی مردم تمایل زیادی به خرید آبزیان آکواریومی و تزئینی پیدا کرده‌اند، اما باید توجه داشت که این ماهی‌ها تنها ویژه مناطق بومی خود بوده و نگهداری آن‌ها در ظروف کوچک و شرایط نامناسب به نوعی حیوان آزاری و بی‌اخلاقی محسوب می‌شود.»

با این حال هنوز هم ماهی‌های کوچک زبرا در تنگ‌های دربسته به شکل اینترنتی به فروش می‌رسند، کافی است سری به سایت دیوار بزنید وانواع تنگ‌های حاوی ماهی زبرا را  ببینیدکه در اخرین روزهای سال به قیمت‌های بسیار پایین به فروش می‌رسند.

از ماهی زبرا که بگذریم، همراهی خزندگانی چون مار آبی، لاک پشت گوش قرمز، حلزون، ماهی زبرا و سمندرلرستانی با سفره‌های هفت سین ایرانی‌ها چند سالی می‌شود که ابراز نگرانی فعالان محیط زیست را به دنبال داشته است.

یک کارشناس محیط زیست از لرستان در این باره به «ایران وایر» می‌گوید: «در حالی که سمندر لرستانی از سوی اتحادیه جهانی حفاظت از محیط‌زیست (IUCN) در فهرست قرمز قرار گرفته و کنوانسیون حمایت از گونه‌های نادر و کمیاب جهان (CITES) تجارت و خریدوفروش آن را ممنوع اعلام کرده اما همچنان در بساط دستفروشان و آکواریوم فروشی‌ها دیده می‌شود.»

او علت قرار گرفتن سمندر لرستانی در فهرست قرمز را صید بی‌رویه و تخریب زیستگاه آن می‌داند: «متاسفانه زیایی این جانور سبب شده تا نه تنها در ایران بلکه در بازارهای جهانی به ویژه کشورهای اروپایی، کره و چین هم طرفداران زیادی داشته باشد و حفاظت‌های سازمان محیط زیست هم نتوانسته جلوی قاچاق روز افزون آن را بگیرد.»

سمندر لرستانی تنها در نقاط محدودی از ایران دیده شده، کمتر از هزار فرد از آن در جهان باقی مانده و زیستگاه‌‌اش بسیار محدود است: «نه تنها زنده گیری و قاچاق هر فرد از سمندر لرستانی بلکه میزان بالای تلفات آن در حین دست به دست شدن و فروش تا رسیدن به دست خریدار می‌تواند به منزله شلیک تیر خلاص به این گونه ارزشمند باشد و آن را به انقراض نزدیک‌تر کند.»

به باور این کارشناس محیط زیست از سویی دیگر نگهداری از گونه‌هایی چون ماهی قرمز، لاک پشت گوش قرمز یا مار آبی که اخیرا در ایران به نوعی مد بدل شده می‌تواند سلامتی افراد را به خطر بیندازد و برای محیط زیست هم مضر باشد: «گونه‌هایی مانند ماهی قرمز یا لاک پشت گوش قرمز می‌توانند آلودگی‌هایی چون « گاستروانتریت» را به انسان انتقال دهند که در کودکان و افراد مسن باعث بروز مشکلات گوارشی و حساسیت‌های پوستی می‌شود و بسیار خطرناک است .»

مشکل دیگری که به علت خرید و فروش و نگهداری از گونه‌های اشاره شده ایجاد می‌شود این است که: «این گونه‌های مهاجم به دلیل ناتوانی در نگهداری پس از مدتی از سوی مالکان در برکه‌ها و رودخانه‌ها رهاسازی می‌شوند. در حالی که گونه‌های بومی آمادگی پذیرش آنها را ندارند و رقابت غذایی بین دو گونه بومی و مهاجم سبب می‌شود تا گونه مهاجم رها شده به لارو و تخم و حتی بچه ماهی‌ها آسیب برساند. از سویی دیگر گونه‌های مهاجم بیماری‌های انگلی و میکروبی را به اکوسیستم انتقال می‌دهند و مشکلات بسیار جدی برای محیط زیست ایجاد می‌کنند.»

نزدیک عید که می‌شود سازمان حفاظت محیط زیست گشت زنی‌هایی در بازارها دارد تا کنترل خرید و فروش حیوانات را به دست بگیرد. ماموران اگر شاهد فروش مارآبی یا سمندر لرستانی و لاک پشت باشند آنها را کشف و ضبط می‌کنند اما این که چه سرنوشتی در انتظار این گونه‌ها خواهد بود در هاله‌ای از ابهام است: «این یک معضل جدی برای سازمان محیط زیست به شمار می‌رود. به عنوان مثال در یک فقره هزار لاک پشت گوش قرمز کشف می‌شود و نمی‌دانند که باید آنها را رها کنند یا به کشور مبدا بازگردانند یا از بین ببرند.»

به باور او این روزها خرید و فروش و قاچاق حیوانات در ایران به چالشی بسیار بزرگ و جدی پیش پای سازمانی تبدیل شده است که از کمترین امکانات هم برخوردار نیست و بنابراین نقش مردم نیز برای مقابله با آن حیاتی به نظر می‌رسد: «انسانی و وجدانی نیست که برای لذت چند روزه خود حیوانات را از زادگاه طبیعی خود جدا کنیم. باعث مرگشان شویم یا طبیعت را با رها سازی آنها به خطر بیندازیم. کمی مسئولانه‌تر عمل کنیم محیط زیست مان هم کمتر آسیب می‌بیند.»