دربی تهران از سوت خورشیدی تا صدای فغانی و چشم کولینا

«اشکان خورشیدی» داور دربی تهران شد؛ انتخابی که شاید از ابتدای نیم فصل دوم قابل پیش‌بینی بود. او در تمام ماه‌های اخیر، مهم‌ترین برگ بازی کمیته داوران فدراسیون فوتبال بوده است و ردپایش تقریبا در تمام بازی‌های حساس نیم فصل دوم لیگ برتر و همین طور جام حذفی به چشم می‌خورد.

خورشیدی متولد سال ۱۳۵۸ در شهر ساری است. داوری را از سال ۱۳۷۶ آغاز کرد و از سال ۱۳۸۹ هم اجازه قضاوت در لیگ برتر را به دست آورد. تا امروز هرگز دربی تهران را سوت نزده است اما بهمن‌ماه سال ۱۳۹۵ داور چهارم دربی شد که «علیرضا فغانی» قضاوت آن را برعهده داشت.

حالا این بار داستان کمی تغییر کرده است. فغانی که بهمن‌ماه سال ۱۳۹۷ به صورت رسمی اعلام کرده بود استفاده از سیستم داور ویدیویی (VAR) فعلا در ایران غیرممکن است، باید داور ویدیویی این بازی باشد و اشکان خورشیدی در مرکز زمین سوت آغاز بازی را بزند.

کمیته داوران فدراسیون فوتبال از ابتدای فصل و به‌ویژه از آغاز نیم فصل دوم تلاش کرد اشکان خورشیدی را برای بازی‌های خاص آماده کند. «علی خسروی»، داور بازنشسته و کارشناس داوری فوتبال ایران پس از قضاوت خورشیدی در بازی «تراکتورسازی» و «استقلال» در تبریز گفته بود: «خورشیدی در روزهای پایانی آزمون و خطا است. فدراسیون ایران از حالا به فکر جانشین علیرضا فغانی در عرصه بین‌المللی افتاده است و می‌خواهد اشکان را برای بزرگ‎ترین بازی‌ها آماده کند.»

سیاهه قضاوت‌های خاصی که فدراسیون فوتبال ایران طی سه ماه اخیر برای اشکان خورشیدی فهرست کرده است، کوتاه نیست؛ بازی تراکتورسازی و استقلال در تبریز، رویارویی تراکتورسازی و «سپاهان» باز هم در تبریز، دیدار «پرسپولیس» و «پدیده»(جام حذفی) در تهران و حالا دربی پایتخت که برای خورشیدی مهم‌ترین قضاوت زندگی او خواهد بود.

روز دوم فروردین‌ماه تقریبا انتخاب اشکان خورشیدی برای قضاوت بازی استقلال و پرسپولیس حتمی بود. در این روز، «داوود رفعتی»، رییس دپارتمان داوری با صراحت اعلام کرد دو گزینه برای قضاوت دربی نهایی شده است. با توجه به این‌که فدراسیون ایران در همین روز نام «بیژن حیدری»، «موعود بنیادی‎فر»، «پیام حیدری» و «رضا کرمانشاهی» را برای قضاوت در سایر بازی‌های این هفته لیگ برتر اعلام کرده بود، فقط  دو نام علیرضا فغانی و اشکان خورشیدی باقی می‌ماند.

فغانی اما پیش‌تر اعلام کرده بود که تمایلی برای قضاوت در دربی تهران ندارد. اول بار پس از آن‌که بازی رفت دو تیم را سوت زد، به خبرگزاری «مهر» گفت: «این سنت باید بشکند. در ایران فقط من داور بین‌المللی نیستم و باید فرصت داوری دربی به سایر داوران هم داده شود.»

دومین بار اما زمانی بود که فغانی و خورشیدی هر دو وارد یک دعوای شفاهی با «امیر قلعه‌نویی»، سرمربی سپاهان اصفهان شدند. ۲۴ اسفندماه سالی که گذشت، امیر قلعه‌نویی پس از بازی تیمش مقابل «فولاد» خوزستان گفته بود: «تا وقتی زنده هستم، چهار داور را نمی‌بخشم؛ هدایت ممبینی، محسن ترکی،‌ علیرضا فغانی و اشکان خورشیدی.»

علیرضا فغانی برای نخستین بار نسبت به حرف‌های یک مربی واکنش نشان داد و گفت: «آقای قلعه نویی همیشه از دست‌های پشت پرده حرف می‌زند. من سوالم این است که مگر می‌شود کسی پشت پرده نباشد و ماجرای این دست‌ها را بداند؟»

فغانی البته با اشاره به لیگ عربستان که از داوران اروپایی و امریکای جنوبی استفاده می‌کند، گفت: «اگر مردش هستید، برای دربی و بازی‌های بزرگ داور خارجی بیاورید.»

اشکان خورشیدی هم پیرو فغانی وارد گود شد: «حرف‌های من همان صحبت‌های آقای فغانی است. ایشان قبلا گفته بودند اگر تصمیم من در مورد پنالتی علیه سپاهان درست بود، از مربی‎گری و فوتبال می‌رود. تمام کارشناسان اعلام کردند که این تصمیم درست بوده، خب چرا هنوز هست و نمی‌رود؟»

هم‎بستگی اشکان خورشیدی و علیرضا فغانی ارتباطی با موضع‌گیری این دو برای مقابله با امیر قلعه‌نویی ندارد. فغانی به عنوان تنها داور ایرانی که موفق به قضاوت در فینال المپیک، بازی رده بندی جام جهانی، فینال جام ملت‌های آسیا و رقابت‌های مهمی مانند جام باشگاه‌های جهان و جام کنفدراسیون‌ها شده، حالا حامی اصلی اشکان خورشیدی برای رشد و دیده شدن است. نمونه‌هایی مانند ایستادن روی خط عرضی زمین به عنوان داور چهارم برای قضاوت «علی صفایی» و بعدتر اشکان خورشیدی یا تلاش برای قضاوت خورشیدی در دربی، نشانه‌هایی است از تمایل فغانی برای بالا آمدن این داور.

اما خورشیدی چندان داور آرامی نیست. خاطراتی که او برای هواداران استقلال و پرسپولیس رقم زده است شاید ذهنیت عمومی را قبل از شروع بازی نقاشی کند.

در بازی برگشت استقلال مقابل تراکتورسازی در تبریز، کادر فنی استقلال نسبت به نوع قضاوت خورشیدی معترض بود. مهم‌ترین اعتراض، «وینفرد شفر»، سرمربی آلمانی استقلال به شادی گل «اشکان دژاگه»، بازیکن تراکتورسازی پس از گل‎زنی برمی‌گشت. دژاگه پس از گلی که وارد دروازه استقلال کرد، به سمت هواداران تراکتورسازی دوید و در آغوش آن‎ها قرار گرفت. قانون داوری می‌گوید اشکان باید با کارت زرد جریمه می‌شد. اشکان یک کارت زرد در نیمه اول از اشکان خورشیدی گرفته بود و به نظر می‌رسید داور نمی‌خواست خیلی زود تراکتورسازی را با اخراج دژاگه، ۱۰ نفره کند. پس کارت از جیب اشکان خورشیدی بیرون نیامد.

اما روایت پرسپولیس کمی پیچیده‌تر است. سال ۱۳۹۶، «سایپا» با مربی‎گری «علی دایی موفق شد پرسپولیس را دو بر یک مغلوب کند. «برانکو ایوانکوویچ»، سرمربی پرسپولیس در کنفرانس خبری به داور بازی تاخت و از اشکان خورشیدی انتقاد کرد. تصاویر نشان می‌دادند که گل اول سایپا در موقعیت آفساید به ثمر رسیده است.

یک سال بعد پرسپولیس و «صنعت نفت» در مرحله یک چهارم نهایی جام حذفی مقابل هم قرار گرفتند. دقیقه ۱۰۰ بازی، ابتدا اشکان خورشیدی به سود پرسپولیس اعلام پنالتی کرد اما بعد از مشورت با کمک داور، رای خود را تغییر داد. در همان بازی، پرسپولیس در ضربات پنالتی شکست خورد.

انتخاب اشکان خورشیدی البته که واکنش هر دو باشگاه را هم به همراه داشت. ابتدا «علی خطیر»، معاون باشگاه استقلال گفت: «هواداران استقلال نسبت به قضاوت خورشیدی حساسیت دارند. ما دوست داریم کسی انتخاب شود که قضاوت بین‌المللی یا تجربه دربی را داشته باشد.»
به نظر می‌رسید اشاره آقای خطیر به تمایل باشگاه استقلال برای قضاوت علیرضا فغانی باشد.

«سهند حبیب‎زاده»، مشاور ارشد «ایرج عرب»، مدیرعامل پرسپولیس نیز در حساب توییتر خود، تصویری از اشکان خورشیدی را منتشر کرد و به تضرر این باشگاه از قضاوت‌های داوران در لیگ برتر اشاره کرد.

اما مهم‎ترین تماشاگر دربی در دهم فروردین‌ماه، «پیرلوییجی کولینا» خواهد بود. گروهی او را بهترین داور تمام اعصار می‌دانند ولی قطعا کولینا بهترین داور زمان خودش بود؛ ایتالیایی عبوسی که از سال ۱۹۸۹ به دلیل بیماری ریزش مو، تمامی موهای صورتش را از دست داد.

کولینا را یک نابغه بی‌مانند در داوری می‌دانند. «گراهام پل»، داور بازنشسته انگليسی در کتاب خود خاطره‌ای، به پیرلوییجی کولينا در جام جهانی ۲۰۰۲ و پيش از بازی ترکيه و ژاپن اشاره کرده است: «کولينا در اتاق هتل دستيارانش را جمع کرده بود و به آن‌ها می‎گفت که چه انتظاراتی از آن‌ها دارد. در اتاق يک وايت‎برد وجود داشت که او تصويری از زمين بازی رويش رسم کرده بود. انتظار داشتم مسايل متعارفي، از جمله اين که مي‌خواهد کمک‌هايش در چه نقاطي از زمين تصميم‎گيري کنند را مطرح کند ولی او روی تخته نام تيم‌ها و بازيکنانشان را نوشت و به جای نام رسمی بازيکنان، از نام مستعار آن‌ها استفاده کرد. سپس با جزیيات کامل شرح داد که اگر ژاپن گل بزند، چه اتفاقی می‌افتد يا اگر ترکيه پيش بيفتد، چه خواهد شد. او توضيح داد تيمی که گل را دريافت کند، چه تغييری در تاکتيک يا ترکيبش می‌دهد و چه تعويضی انجام خواهد داد. او با جزیيات مشخص کرد که تيم مقابل در پاسخ به اين تغييرات، چه اقدامی انجام می‌دهد. سپس گفت که چه کسی مسوول نظارت بر اتفاقاتی است که پشت سر او رخ می‌دهد و تعيين کرد که هر يک از دستياران او در چه شرايطی بايد مراقب چه چيزی باشند.»

حالا کولینا به دعوت فدراسیون فوتبال ایران، به تهران می‌آید تا بازی دربی و قضاوت اشکان خورشیدی را از نزدیک تماشا کند. یکی از مهم‌ترین برنامه‌های کولینا البته بازدید از سیستم داور ویدیویی (VAR) هم خواهد بود؛ جایی که علیرضا فغانی باید با بازبینی تصاویر به صورت مستقیم، در گوش خورشیدی به او کمک کند.