گزارشی برای وزیر بهداشت: روزگار زندانیان مبتلا به ایدز در رجایی شهر

«حسن قاضی زاده هاشمی»، وزیر بهداشت ایران اسفند 1393 پس از این که برای نخستین بار از زندان «قزل حضار» کرج بازدید کرد، در وب سایت شخصی خود نوشت آن چه را دیده، خواب از چشمانش ربوده و از پشت دوربین یک فیلم مستند هم نمی توان به تصویر کشید.

او که از مشاهده نگه داری 14 نفر زندانی در یک فضای شش متری تحت تاثیر قرار گرفته بود، خطاب به بنیادهایی که در مشهد و کیش هتل می سازند و کارهای اقتصادی می کنند، توصیه کرد: «بهتر است اقدام به ساخت زندان کنند تا شاهد این صحنه های دردناک در زندان نباشیم. چرا که بايد برای سوله‌هایی كه در آن ها ۷۰۰ تا ۸۰۰ زندانی مستقر هستند و آمادگی ابتلا به بيماری‌های عفونی و واگیر دارند، فكری كرد.»
هاشمی پس از این دیدار دستور داد طرحی به عنوان «تحول سلامت» به شکل آزمایشی در زندان قزل حصار اجرایی شود.

در حال حاضر، حداکثر گنجایش کل زندان های ایران 110 هزار نفر اعلام شده است اما آمارهای رسمی سازمان زندان های کشور از حضور بیش از 210 هزار زندانی در زندان های ایران خبر می دهند؛ یک محیط شلوغ و مستعد برای انواع بیماری ها، از جمله ایدز.

تا پیش از این، علت اصلی شیوع ابتلا به ایدز در زندان ها از راه  استفاده از سرنگ مشترک و راه های پرخطر مصرف مواد مخدر بود اما در طول سال های اخیر گرچه هنوز هم سرنگ مشترک آلوده قربانی می گیرد اما الگوی ابتلا از روش تزریق به سمت روابط جنسی پر خطر تغییر شکل داده است.

یک زندانی ساکن زندان «رجایی شهر» به «ایران وایر» می گوید: «درست در قسمت ورودی اتاق رییس بهداری زندان رجایی شهر یک تابلوی خبر رسانی هست. روی این تابلو به طور روزانه در مورد آمار زندانیان مبتلا به ایدزی که در محیط زندان شناسایی شده اند، خبررسانی می شود.»

تا پیش از انتقال بخشی از زندانیان این زندان به زندان تازه تاسیس «فشافویه»، تعداد زندانیان مبتلا حدود 50 نفر بود اما اکنون با کاهش جمعیت این زندان، این تعداد به 10 نفر تقلیل یافته است.

بیش تر بیماران مبتلا به ایدز در بند مخصوص معتادان، معروف به بند«متادونی ها» نگه داری می شوند، اما به طور روزمره با سایر زندانیان در ارتباط هستند.آن ها به علت از بین رفتن قدرت دفاعی بدن شان، با کوچک ترین تغییرات فصلی، اغلب بیمار می شوند ولی به علت هزینه های سنگین معالجه، بهداری زندان از اعزام آن ها به بیرون از زندان خودداری می کند.

به گفته زندانیانی که گذرشان به زندان های قزل حصار و «کارون» اهواز نیز افتاده، مبتلایان به ایدز در این دو زندان در وضعیت وخیمی به سر می برند و با عدم رسیدگی کافی و نبود آگاهی و شناخت و آموزش لازم، بیم انتقال بیماری و ابتلا سایر هم بندی های آن ها می رود.

یک زندانی که پیش از انتقالش به یکی از زندان های تهران، مدتی را در زندانی در مسجدسلیمان به سر برده، می گوید در طول مدت زمانی که در مسجدسلیمان بوده، در آن جا چهار بیمار مبتلا به ایدز در بخش قرنطینه نگه داری می شدند: «هیچ سراغی از بیماران مبتلا به ایدز از سوی مدیران زندان و حتی بهداری این زندان گرفته نمی شود. آن ها در وضعیت بدی به سر می برند، مثل سابق خبری از توزیع سرنگ نیست و خودم شخصا شاهد تزریق آن ها با سرنگ مشترک بودم. وقتی با آن ها وارد صحبت شدم، از نبود رسیدگی کافی حرف می زدند. از روی بازوی سوراخ سوراخ آن ها به آسانی می شد به وخامت اوضاع و شرایط حاد جسمی و روحی شان پی برد.»

«علیرضا. ص» هم که چندین ماه را در بند مخصوص آفریقایی ها و دزدان دریایی سومالی در اوین گذرانده، در این باره می گوید: «واقعا وضعیت بهداشت آن ها در حد فاجعه باری بود؛ بوی بدی در بند می آمد و بیش ترشان مواد مخدر مصرف می کردند؛ چه به شکل خوراکی و چه به شکل تزریقی. چند نفرشان مبتلا به ایدز بودند اما هیچ راهکار و تمهید خاصی برای جداسازی یا درمان آن ها انجام نشده بود و خبری از سرنگ مجزا نبود. نوک سوزن را هر بار توی یک لیوان آب فرو می کردند و برای مصرف به دیگری می دادند. جالب است بدانید که آن ها اصلا اعتقاد و باور نداشتند که به علت استفاده از سرنگ مشترک یا رابطه جنسی پرخطر به ایدز مبتلا شده اند. وقتی می پرسیدی چرا با این ویروس درگیر شده اید، می گفتند از طریق خوردن گوشت آلوده میمونی که ناقل این بیماری بوده است!»

در طول سال هایی که در زندان های ایران سرنگ استریل بین معتادان تزریقی توزیع می شد، رشد ویروس اچ آی وی مثبت در زندان ها از طریق تزریق تقریبا متوقف شد. اکنون اما با توقف توزیع سرنگ استریل، استفاده از سرنگ مشترک متداول شده است: «به این شکل عمل می کنند که سرنگ حاوی مواد توسط معتاد اول به رگ تزریق و توسط معتاد دوم با فرو بردن سرنگ به داخل آب، به اصطلاح ضدعفونی و آماده مصرف مجدد می شود. سرنگ به مدت چندن ثانیه در آب می ماند و برای مصرف بعدی استعمال می شود. اما در واقع، این سرنگ باید حداقل 20 دقیقه در آب جوش قرار بگیرد تا ضدعفونی بشود. گاهی زندانی هایی که کمی حساس ترهستند، سر سرنگ را با فندک حرارت می دهند تا استریلیزه شود و بعد آن را از مواد قابل تزریق پر کرده و به رگ بازوی خود می زنند.»

البته به علت شدت تزریق و وضعیت نحیف زندانی، رگ ها به آسانی قابل تشخیص نیستند: «معتادان کهنه کاری که دیگر تزریق از طریق رگ بازو جواب آن ها را نمی دهد، مواد مخدر را با سرنگ مشترک از طریق بیضه و رگ گردن خود تزریق می کنند. گاهی این عمل عجیب در مقابل چشمان سایر زندانیان که بیش تر آن ها هم معتادند، انجام می شود.»

در چنین وضعیتی، پیدا کردن سرنگ در زندان ها به کاری سخت برای معتادان تزریقی تبدیل شده است. بعضی از زندانی ها به نیروهای خدماتی زندان که خودشان هم از زندانیان کارگر هستند، پول می دهند تا سرنگی را از بهداری زندان برای آن ها تهیه کنند.
یک زندانی می گوید:«گرچه اخیرا سخت گیری در مورد مواد و وسایل جانبی در زندان زیاد شده و تقریبا از مبادی رسمی، راه ورود سرنگ برای استعمال کاملا بسته است اما ممکن است یک سرباز هم در قبال دریافت کمی پول بتواند یک سرنگ استریل برایت مهیا کند.»

به گفته زندانیان سابقه دار، در روزهای نخست سال 1393 سازمان زندان ها به همه زندان های کشور یک فراخوان عمومی ابلاغ کرد که بر اساس آن، تست رایگان ایدز از همه زندانیان گرفتند و این غربال گری منجر به شناسایی مبتلایان به ایدز در سطح زندان های کشور شد. اما با ورود و خروج های مکرر و بدون تست زندانیان جدید به زندان، این پروسه نیز نتیجه چندان مثبتی در برنداشت. گر چه در طول ماه های گذشته و بعد از یک وقفه چند ماهه، اخیرا باز هم تست خون از همه زندانیان ورودی گرفته می شود ولی چون این برنامه مدون و پی گیرانه نبوده، آمار درستی از تعداد و نتایج این غربال گری به دست نیامده است.»

اما خطر به سرنگ یا رابطه جنسی محدود نمی شود بلکه وسایل دندان پزشکی بهداری زندان که به ندرت ضد عفونی می شوند، زمینه مستعدی برای انتقال این بیماری مهیا می کنند: «نه این که اصلا وسایل را ضدعفونی نکنند اما کم تر به ضد عفونی کردن اصولی این وسایل اقدام می شود و گاه وسایل ضدعفونی کننده یا در دسترس نیستند و یا دستگاه های مغناطیسی آن خراب شده و احتیاج به تعمیر دارند. به هر حال، این دستگاه ها توسط کلیه ساکنان زندان و از جمله زندانیان مبتلا به ویروس اچ آی وی مورد استفاده قرار می گیرند و توجه بیش تری لازم دارند.»

از نظر اجتماعی، بیماران مبتلا به ایدز با تبعیض و شماتت روبه رو می شوند و هم بندی ها از آن ها دوری می کنند. به همین دلیل هم اغلب آن ها در زندان به افسردگی حاد و یا پرخاش گری مبتلا هستند. بسیاری از آن ها روحیه مناسبی ندارند و تعدادی هم به کلی در وضعیت خاموش بیماری به سر برده و از ابتلا خود خبر ندارند.

این روایت ها نشان می دهند وزیر بهداشت ایران حق داشته است چنین تلخ و تند درباره بازدیدش از زندان بنویسد؛ هر چند به نظر می رسد نوشته اش در حد همان گلایه مجازی باقی مانده است.