شیوع مشکلات روانی در ایران؛ از هر چهار نفر یکی گرفتار است

امروز هجدهم مهر (۱۰ اکتبر)، روز جهانی «سلامت روان» است. طبق آمارهای معتبر داخلی و خارجی منتشر شده در مورد وضعیت سلامت روان در ایران، نرخ بالای افسردگی و شیوع انواع اختلالات روحی و روانی در کشور، پدیده‌ای‌ جدی و قابل تامل است. فقط در نیم قرن گذشته، جامعه ایران یک انقلاب و تغییر نظام سیاسی تمام‌عیار، یک جنگ پر تلفات هشت ساله، سه دوره تلاش ناموفق برای اصلاحات اقتصادی و سیاسی و چندین اعتراض بزرگ خیابانی سرکوب شده را از سر گذرانده ‌است.

به این فهرست باید چند دوره تحریم‌ را هم اضافه کرد که آستانه تحمل عمومی را تا پایین‌ترین حد ممکن پایین آورده است. تحریم‌های امریکا علیه ایران هم ویرانی اقتصاد را روی سر مردم آوار کرده و هم روی زندگی عادی آن‌ها تاثیر گذاشته و هم فرآیند ارتباطات عادی انسانی، علمی و ارتباطی و... را تحت تاثیر قرار داده است.

علاوه بر این‌ها، مردم ایران در تمام طول این مدت، با انواع محدودیت‌های اجتماعی دست و پنجه نرم کرده‌اند؛ محدودیت‌هایی که نه فقط در حوزه عمومی بلکه در حوزه خصوصی هم گریبان‌گیر آن‌ها بوده است؛ از تعیین تکلیف زورگویانه برای پوشش زنان و حتی مردان گرفته تا ممنوعیت و اختلال در انجام امور عادی و...

دست‌کم، دو بحران‌ بزرگ و پیاپی اقتصادی منجر به سقوط گروه بزرگی از طبقه متوسط و تبعید آن‌ها به حاشیه ‌شهرهای بزرگ شده است. این ناپایداری اجتماعی البته محدود به الان نیست بلکه در نیم قرن گذشته، مهاجرت یک پدیده فراگیر در جغرافیای ایران بوده است؛ پدیده‌ای که تاثیرات آن بر سلامت روانی یک جامعه گریزناپذیر است.

خلاصه این که در نیم قرن گذشته، در حالی که در بسیاری از نقاط جهان مردم در وضعیت ثبات نسبی به سر برده‌ و برای آینده خود و کشورشان برنامه‌ریزی کرده‌اند، مردم ایران در تمام این مدت مانند سرنشینان یک کشتی زهوار در رفته، روی دریای طوفانی کج و معوج شده‌ و از این سو به آن سو پرتاب شده‌اند. در چنین شرایطی اگر اختلالات روحی و روانی در ایران شایع نبود، جای تعجب داشت.

 

برآوردهای آماری

نتایج «پیمایش ملی سلامت روان ایران» که در سال‌های ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ انجام شده، تا حدود زیادی تکان‌دهنده است. طبق نتایج این پیمایش، ۲۳.۶ درصد از افراد ۱۵ تا ۶۴ ساله ساکن کشور، یعنی تقریبا یک چهارم ایرانیان دچار یک یا چند اختلال روان‌پزشکی بوده‌اند. این رقم در میان مردان ۲۰.۸ و در میان زنان ۲۶.۵ درصد بوده است.

بر اساس نتایج این پیمایش ملی، ساکنان مناطق شهری، افراد بی‌کار، افراد با تحصیلات کمتر و افراد دارای وضعیت اجتماعی و اقتصادی پایین بیش از بقیه در معرض مشکلات روحی و روانی قرار دارند. 

از این میان، تنها بخشی از افراد از خدمات درمانی بهره‌ می‌برند. در حالی که یک چهارم جمعیت ۱۵ تا ۶۴ ساله کل کشور دست‌کم گرفتار یک اختلال روان‌پزشکی هستند، تنها حدود یک ششم جمعیت کل کشور از خدمات بهداشتی درمانی برای مشکلات اعصاب و روان استفاده می‌کنند.

خلاصه یافته‌های این تحقیق ملی نشان می‌دهد دو سوم افراد مبتلا گرچه از اختلالات روان‌پزشکی رنج می‌برند اما از مداخلات بهداشتی درمانی بی‌بهره‌اند. بیش از نیمی از افرادی که از خدمات بهداشتی و درمانی استفاده می‌کنند، از «حداقل درمان کافی» (treatment adequate minimally) بهره‌مند می‌شوند. بنابراین، به طور کلی ۲۰ درصد کل بیماران، «حداقل درمان کافی» را دریافت می‌کنند.

این پیمایش البته مربوط به ۹ سال پیش بوده و وعده داده شده است تحقیقات جدیدی در این زمینه در سال آینده انجام شود. اما در این میان، آمارهای پراکنده‌ای هم از سوی مسوولان مختلف اعلام شده است که اغلب با نتایج این تحقیق سازگاری دارند.

از سوی دیگر، مقایسه وضعیت ایران با کشورهای مختلف هم نشان از شرایط بحرانی کشور، حتی به نسبت کشورهای همسایه دارد.

نقشه بالا که که در سایت جهان داده‌ها (our world in data) برداشته شده نشان می‌دهد که چند درصد مردم دچار مشکلات یا اختلال روانی‌اند؛ شامل افسردگی، اضطراب، دوقطبی، اختلال خوردن، اختلالات مصرف الکل یا مواد مخدر و شیزوفرنی. 

در این آمار نرخ مشکلات و اختلالات روانی در ایران ۱۷.۷۳ درصد برآورد شده است که حدود ۸ واحد درصد کمتر از آمارهای داخلی است، اما نکته قابل توجه این است که در این نقشه داغ به جز استرالیا، نرخ مشکلات روانی در ایران، تقریبا از بقیه نقاط جهان بیشتر است. 

 

 

مطالب مرتبط: 

۳۰ درصد تهرانی‌ها به روان‌پزشک نیاز دارند

افسردگی در ايران؛ درمانی که مجوز ندارد

زنگ خطر/آمار فرار دختران رو به افزایش و سلامت روان تهرانی ها نامناسب اعلام شد