با گذشت ده روز از گروگان‌گیری در تهران و اشغال سفارت ایالات‌متحده مشخص شده بوده که بحران به سرعتی که ابتدا تصور می‌شد، جمع نخواهد شد. «جیمی کارتر»، رییس‌جمهور امریکا در روز بیست و سوم آبان ۱۳۵۸ با استناد به قانون اختیارات فوق‌العاده اقتصادی بین‌المللی، «وضعیت فوق‌العاده» در روابط با ایران اعلام کرد که هرساله توسط روسای جمهوری امریکا تمدید می‌شود.
به‌غیراز این، کارتر دستور اجرایی توقیف دارایی‌های دولت، سازمان‌ها و شرکت‌های دولتی جمهوری اسلامی ایران را در قلمروی امریکا صادر کرد. وزارت خزانه‌داری امریکا به‌سرعت دستورالعملی با نام «مقررات کنترل دارایی‌های ایران» منتشر کرد که شیوه توقیف اموال و دارایی‌های ایران را مشخص کرده بود.
۴۴۰ شکایت علیه ایران در یک سال
پس از صدور دستور توقیف اموال ایران، طرح شکایت علیه دولت جمهوری اسلامی ایران نزد محاکم آمریکایی که پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ شروع شده بود شدت گرفت. از زمان گروگان‌گیری تا سالگرد آن، بیشتر از ۴۴۰ شکایت علیه دولت جمهوری اسلامی ایران و مراجع دولتی و انقلابی ایران ثبت شده بود که درخواست آن‌ها جبران خسارات یا گرفتن غرامت از محل دارایی‌های ایران بود.
در این دوره شاکیان آمریکایی ازجمله بانک‌ها و شرکت‌های پیمانکار یا سرمایه‌گذار اجازه پیدا کرده بودند که مطالبات ادعایی خود را از محل دارایی‌های مسدود شده ایران بردارند.
جمهوری اسلامی ایران که با حجم عظیمی از ادعاها در محاکم امریکا مواجه شده بود با استخدام وکلای آمریکایی و ایرانی به دفاع در مقابل دعاوی پرداخت اما سیل شکایت‌ها غیرقابل مدیریت بود.
با بحرانی شدن وضعیت و وقوع پیامدهایی که از تصور حامیان گروگان‌گیران و اطرافیان بنیان‌گذار جمهوری اسلامی خارج بود، آیت‌الله خمینی در چهارم اسفند ۱۳۵۸ تصمیم‌گیری برای حل موضوع را به مجلس شورای اسلامی سپرد.
دستور آیت‌الله خمینی چهار ماه پس از شروع بحران صادرشده و تا به همین‌جا هم خسارات فراوانی به اعتبار حکومت اسلامی و دارایی‌های ملی ایران واردشده اما مجلس برای اجرای دستور او هشت ماه دیگر بحران را طول داد تا سرانجام دو روز مانده به سالگرد گروگان‌گیری یعنی یازدهم آبان ۱۳۵۹ شروط حل ماجرا را به دولت «محمدعلی رجایی» ابلاغ کرد.
شروط مجلس ایران برای پایان گروگان‌گیری
مجلس شورای اسلامی دولت ایران را ملزم به رعایت چهار شرط اصلی برای آزادی گروگان‌های آمریکایی کرد.
۱- ایالات‌متحده باید تعهد و تضمین کند که ازاین‌پس هیچ‌گونه دخالت مستقیم و غیرمستقیم سیاسی و نظامی در امور جمهوری اسلامی ایران نکند.
۲- آزاد کردن دارایی‌های ایران و بازگشت پول‌هایی که به‌عنوان غرامت گرفته‌شده و لغو فرمان اجرایی رییس‌جمهور امریکا و بازگشت روابط به شرایط عادی.
۳- لغو تمامی دعواهای حقوقی علیه جمهوری اسلامی ایران در دادگاه‌های امریکا.
۴- پس دادن اموال محمدرضاشاه و به رسمیت شناختن مصادره اموال شاه و بستگان نزدیک از سوی جمهوری اسلامی ایران.
رابطه سیاسی ایران و امریکا در این زمان شش ماهی بود که قطع شده بود. برای انجام مذاکرات، الجزایر که یک‌بار بین ایران و عراق برای رفع اختلافات مرزی واسطه شده بود، این بار میانجی مذاکرات پایان دادن به بحران اشغال سفارت شد که حالا وارد دومین سال خود می‌شد.
واسطه‌گری الجزایر و مذاکره بهزاد نبوی با وارن کریستوفر
پس از روشن شدن خواست‌های ایران از امریکا که تنظیم آن در درون ساختار جمهوری اسلامی ایران هشت ماه طول کشید، نمایندگان جمهوری اسلامی ایران و ایالات‌متحده مذاکرات خود را با وساطت دولت الجزایر آغاز کردند.
سرپرست هیات ایرانی «بهزاد نبوی»، وزیر مشاور در امور اجرایی دولت و رییس گروه آمریکایی «وارن کریستوفر» معاون وزیر امور خارجه بودند.
پس از مذاکرات اولیه ایالات‌متحده در اولین پاسخ کتبی خود به شرایط ایران، در بیست و یکم آبان ۱۳۵۹ مصوبه مجلس را به‌عنوان مبنای مذاکره برای پایان دادن به بحران پذیرفت.
امریکا ابراز آمادگی کرد که پس از خروج سالم ۵۲ نفر اعضای به گروگان گرفته‌شده سفارت خود از ایران، طی دستوراتی برای عدم‌مداخله در امور ایران، آزادی اموال و دارایی‌های بانکی ایران، ابطال قرارهای توقیف صادرشده از محاکم آمریکایی، لغو تحریم‌های تجاری، استرداد دعاوی مطرح‌شده علیه ایران نزد دیوان بین‌المللی دادگستری در لاهه، خودداری از طرح دعاوی ناشی از اشغال و بازداشت کارکنان سفارت امریکا در آینده، ختم دعاوی دولت و اتباع آمریکایی به روش موردتوافق دو طرف و جلوگیری از انتقال اموال شاه و نیز همکاری با ایران برای شناسایی اموال او اقدام کند.
ایران پس از دریافت پاسخ ایالات‌متحده، یادداشت دولت امریکا را «مبهم» خواند و گفت درباره برخی از مسایل «سکوت» شده است. در پاسخی که جمهوری اسلامی ایران در بیست و نهم آبان ایالات‌متحده ارایه کرد مسوولیت تاخیر در آزادی گروگان‌ها متوجه دولت امریکا شد.
موافقت امریکا با عادی شدن شرایط با ایران
در پاسخی دوم، ایالات‌متحده در دوازدهم آذر، به ابهامات جمهوری اسلامی پاسخ داد و نامه آن را از طریق الجزایر به دست مقام‌های ایرانی رساند. امریکا با تقاضای جمهوری اسلامی ایران ازجمله درباره بازگشت وضعیت ایران به قبل از بیست و سوم آبان ۱۳۵۸ و انسداد اموال شاه و بستگان نزدیک او و توقف اجرای احکام قضایی در مورد اموال ایران موافقت کرده بود.
در نامه سومی که در بیست و سوم آذر امریکا تحویل ایران داد، توضیحات بیشتری هم ارائه کرد. یک هفته دولت جمهوری اسلامی ایران روش‌های اجرایی برای تحقق شرایط مجلس خصوصا فهرست و میزان دارایی‌های قابل‌انتقال و سپردن تضمین مالی توسط امریکا برای حسن اجرای تعهدات، ازجمله آزادی اموال ایران و دارایی‌های شاه و بستگان او را به ایالات‌متحده تحویل داد.
به‌غیراز این مکاتبات، مذاکرات شفاهی هم بین نمایندگان ایران و امریکا با میانجیگری الجزایر در این کشور ادامه داشت تا اینکه در نهم دی ۱۳۵۹ اولین پیش‌نویس «بیانیه کلی» و «بیانیه حل‌وفصل دعاوی از طریق داوری مرضی‌الطرفین» در اختیار ایران قرار گرفت و سپس در جلساتی با مقامات الجزایری درباره آن‌ها تبادل‌نظر و پیشنهادهای اصلاحی ایران ارایه شد.
این‌ها درزمانی اتفاق افتاد که جیمی کارتر در انتخابات از «رونالد ریگان» شکست خورده بود و آخرین روزهای حضور در کاخ سفید را سپری می‌کرد.
با خاتمه مذاکرات و اعمال تغییرات نهایی موردنظر دو طرف، دولت محمدعلی رجایی «لایحه قانونی راجع به حل‌وفصل اختلافات مالی و حقوقی دولت جمهوری اسلامی ایران با دولت امریکا» را به مجلس شورای اسلامی فرستاد که در بیست و چهارم دی ۱۳۵۹ تصویب شد.
یازده ماه پس از سپردن موضوع از سوی آیت‌الله خمینی به مجلس و دولت، تنشی که با حمایت او از گروگان‌گیری به یک بحران تمام‌عیار و پیچیده تبدیل شده بود، به مراحل پایانی نزدیک می‌شد.
در بیست و نهم دی همان سال دولت ایران و امریکا موافقت و الحاق به دو بیانیه دولت جمهوری عربی دمکراتیک مردم الجزایر اعلام کردند و اسناد از سوی بهزاد نبوی و وارن کریستوفر امضا شد.
از ۶۶ دیپلمات گروگان گرفته‌شده از ساعت ده صبح روز سیزدهم آبان ۱۳۵۸ چهارده نفر از آن‌ها شامل زنان دیپلمات و سیاه‌پوست‌ها پیش از توافق الجزایر آزاد شده بودند اما ۵۲ نفر باقی‌مانده مانده پس از ۴۴۴ روز اسارت در محل کارشان یعنی سفارت امریکا در تهران در روز سی‌‌ام دی ۱۳۵۹ آزاد شدند و با یک هواپیمای اختصاصی تهران را به مقصد الجزایر ترک کردند. آزادی گروگان‌های آمریکایی از تهران هم‌زمان با برگزاری مراسم تحلیف رونالد ریگان و خداحافظی جیمی کارتر از کاخ سفید بود.
جمهوری اسلامی حل بحران را چنان فرسایشی پیش برد که نه‌تنها به شکست کارتر در انتخابات منجر شود که حتی به زمان حضور او در کاخ سفید هم نینجامد.
گروگان‌گیری سی‌‌ام دی پایان یافته بود اما اشغال سفارت تا به امروز ادامه دارد و عواقب این کار چهل است که همچنان به شکل‌های مختلف بر زندگی و زمانه ایرانیان اثر منفی می‌گذارد.
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر