ادعای علی خامنه‌ای مبنی بر توانایی ایران در ساخت کل یک هواپیما درست است؟

آیت‌الله علی خامنه‌ای، رهبر ایران روز ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش مدعی شده است: «نیروی هوایی ما که آن روز یک قطعه‌ فلان جنگنده را یا فلان هواپیما را نمی‌توانست تعمیر کند، حق نداشت تعمیر کند، امروز کل هواپیما را می‌سازد.»

 

او گفته است:

«گزارش دادند که ما فلان تعداد هواپیمای جنگنده را یا مسافربری را تعمیر کردیم، اُوِرهال [تعمیرات اساسی] کردیم و مبالغ زیادی ساختیم؛ این چیزها کِی برای نیروی هوایی ما ممکن شد؟ آن وقتی که از دیگران چشم بریدند؛ یعنی دیگران تهدید کردند، گفتند که ما نمی‌دهیم، نمی‌فروشیم، نمی‌گذاریم. اجناس و کالاهای نظامیِ متعلق به ما در انبارهای شرکت‌های نظامیِ امریکا هنوز موجود است؛ یعنی هنوز هست و به ما نداده‌اند. حالا چه کارش کردند، نمی‌دانیم. و جالب این است که چند سال قبل از این، [هزینه] انبارداری هم از ما می‌خواستند؛ اجناسی که پولش را گرفته‌اند. جنس را نمی‌دهند، انبارداری هم می‌خواستند. خب این معنایش آن است که نظام جمهوری اسلامی‌بایستی توانایی اداره یک نیروی هوایی کارآمد را نداشته باشد. اما نتیجه چه شده است؟ نتیجه این شده است که نیروی هوایی ما که آن روز یک قطعه فلان جنگنده را یا فلان هواپیما را نمی‌توانست تعمیر کند، حق نداشت تعمیر کند، امروز کل هواپیما را می‌سازد؛ یعنی تهدید را تبدیل کرده به فرصت، خطر را تبدیل کرده به سود. خاصیت یک مجموعه‌ مؤمن این است.»

 

آیا ایران قادر است کل یک هواپیما را بسازد؟ کدام هواپیما ساخت ایران است؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

 

صنعت هوایی ایران

ورود ایران به صنعت هوایی، به پیش از انقلاب ۱۳۵۷ باز می‌گردد. از چهار شرکت عمده صنعت هوایی ایران، سه شرکت در زمان شاه فعالیت خود را آغاز کرده‌اند. «شرکت صنایع هواپیمایی ایران» (صها)، «شرکت پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران» (پنها) و «شرکت صنایع هواپیماسازی ایران» (هسا) هرسه در دهه‌ ۴۰ و۵۰، پیش از انقلاب تاسیس شده‌اند. تنها شرکتی که در صنعت هوایی ایران بعد از انقلاب شروع به کار کرد، شرکت صنایع هوایی قدس بود که سال ۱۳۶۰ تاسیس شد.

 

کدام‌یک از این شرکت‌ها قادرند هواپیما بسازند و چه هواپیمایی می‌سازند؟

۱- هواپیمای مسافربری

وقتی صحبت از صنعت هواپیماسازی به میان می‌آید، طبیعتا اولین محصولی که به ذهن متبادر می‌شود، هواپیمای مسافربری است که سال‌ها است دو نام، آن را در تصرف خود نگه داشته‌اند؛ «بویینگ» و «ایرباس». به همین دلیل هم جز امریکا و فرانسه، نام دیگری در تولید هواپیمای مسافربری مطرح نیست. هرچند کانادا، روسیه، چین، ژاپن و برزیل هم دستی در این صنعت دارند ولی بازار جهانی از آن امریکا و فرانسه است.

ایران از سال ۱۳۴۵ که وارد صنعت هوایی شد، کوشید زیرساخت‌ها برای توسعه ناوگان هوایی را ایجاد کند. شرکت «ایران‌ایر» با سمبل «هما» به مدیریت سپهبد «علی‌محمد خادمی‌» آن‌قدر سریع پیشرفت داشت که در دهه ۱۹۷۰ عنوان سریع‌ترین رشد یک شرکت اقتصادی را از آن خود کرد؛ شرکتی که با مالکیت ۳۷ فروند بویینگ مدل ۷۴۷، یکی از امن‌ترین و سودآورترین ایرلاین‌های وقت بود. این شرکت با پرواز مستقیم و بدون توقف تهران- نیویورک و تهران-پکن، حلقه واسط خطوط هوایی شرق و غرب شده بود.

مسیر رو به ترقی صنعت هوایی ایران و رشد چشم‌گیرشرکت هواپیمایی ایران‌ایر، نه تنها با انقلاب ۱۳۵۷ تداوم نیافت بلکه به همان شدت که رشد کرده بود، سقوط کرد.

«اقتصاد آنلاین» روز ۱۷ آذر ۱۳۹۸، یعنی حدود دو ماه پیش  گفت‌وگویی تفصیلی با «علیرضا منظری»، معاون سابق سازمان هواپیمایی کشوری داشت که نکات مهم و قابل توجهی را در خصوص صنعت هواپیماسازی ایران بیان ‌کرد و به عنوان فکت می‌تواند مورد توجه قرار گیرد. فکت‌های مهمی ‌که او به آن‌ها اشاره می‌کند، به این قرار هستند:

• تا مدت‌ها ایران تنها کشور خاورمیانه بوده که انواع بویینگ ۷۴۷ را در اختیار داشته است.
• تمام زیرساخت‌های صنعت هواپیمایی ایران برای بهره‌برداری از بویینگ ساخته شده بودند.
• پای هواپیمای ایرباس به ایران از دو سال پیش از انقلاب باز شد.
• از اواخر دهه ۷۰ به دلیل تحریم‌ها، ایران به «توپولوف» روسی روی آورد.
• اواخر دهه ۷۰ ایران در قراردادی با «آنتونوف ۱۴۰» اوکراین که بعدها به نام «ایران ۱۴۰» تغییر نام داد، به ساخت هواپیمای مسافربری روی آورد. ۹ هواپیمای ایران ۱۴۰ تولید شد که سه فروند آن سقوط کرد و دو فروند در اختیار نیروهای نظامی قرار گرفت. بقیه هم ماند که از قطعات آن استفاده کنند. این پروژه کلا متوقف شد.
• ایران بعد به ساخت هواپیمای ۱۵۰ نفر روی آورد و مطالعات آن در «دانشگاه امیرکبیر» آغاز  ولی آن هم متوقف شد.
• ایران سپس ساخت هواپیمای ۷۰ نفره را در دستور کار قرار داد که تحقیقات آن ادامه دارد.
• ایران بعدها به ساخت قطعه روی آورد ولی آن هم ممکن نبود چراکه مجوز ساخت و تولید قطعه را باید کشوری بدهد که آن هواپیما را می‌سازد.
• ایران هنوز در تعمیر هواپیما هم موفق نشده است مجوزی بین‌المللی دریافت کند.
• ایران ۴۰، ۵۰ درصد در زمینه زیرساخت‌ها برای تولید هواپیما، قطعات و تعمیر پیشرفت کرده است.
• ایران قادر است دکور، صندلی، لاستیک هواپیما و برخی قطعات کوچک الکترونیکی پرمصرف که به طور عادی استفاده می‌شوند را بسازد ولی هنوز موفق به ساخت قطعه‌ای که دارای مجوز از سیستم خارجی باشد، نیست.

 

«جواد کریمی قدوسی»، نماینده مشهد و عضو «کمیسیون امنیت ملی» مجلس شورای اسلامی در روز ۱۱ تیر ۱۳۹۶ در جلسه علنی مجلس با بیان این که از شرکت صنایع هواپیماسازی ایران بازدید داشته است، اعلام کرد: «این شرکت با چهار هزار متخصص، در حال حاضر تعطیل شده است.»
این خبر نشان می‌دهد پروژه‌های هواپیماسازی ایران جملگی با شکست مواجه شده‌اند.

 

۲- هواپیماهای نظامی

رژیم «پهلوی» هم‌زمان با تاسیس شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها) و شرکت پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران (پنها)، تجهیز نیروی هوایی ارتش ایران به جنگنده‌های روز دنیا را در دستور کار قرار داد تا ضمن افزایش قدرت نظامی، موقعیت خود را در منطقه و جهان تثبیت کند. در اختیار گرفتن بیش از ۳۵۰ جنگنده، نام ایران را در ردیف اول کشورهای منطقه با بیشترین بمب افکن قرار داد. عقد قراردادهای جدید برای مالکیت تعداد بیشتری جنگنده، با انقلاب ۱۳۵۷ در هاله‌ای از ابهام قرار گرفت. به مرور زمان نه تنها جنگنده جدید به ناوگان هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اضافه نشد بلکه جنگ هشت ساله سبب فرسوده شدن جنگنده‌های ایرانی و تحلیل قوای هوایی ایران شد به طوری که در سال‌های ۱۳۶۶، ۱۳۶۷ جرقه ساخت جنگنده در داخل کشور زده شد.

«نشنال اینترست» سپتامبر۲۰۱۹ در گزارشی به بررسی جنگنده‌های ناوگان هوایی ارتش ایران و جنگنده‌های در دست ساخت در داخل ایران پرداخت. این گزارش، جنگنده‌های تولید داخل ایران را کپی جنگنده‌های قدیمی‌به نام «اف ۱۴ اس»، «اف ۵ اس»، «اف ۴ اس»، «سوخو» و «میگ جی ۲۹» ‌دانسته است.

بنا براین گزارش، ایران برای اولین بار در سال ۲۰۰۴ موفق به ساخت ۹ جنگنده به نام «صاعقه» و در سال ۲۰۱۸ موفق به ساخت جنگنده‌ای به نام «کوثر» می‌شود. به باور نشنال اینترست، این جنگنده‌ها مدرن و پیشرفته نیستند.

ایران در مجموع تاکنون از ۱۰ هواپیمای جنگی و هلی کوپتر و پهپاد رونمایی کرده است. «میلیتاری فکتوری» در گزارشی به جزییات ۱۰ جنگنده ایرانی می‌پردازد و آن‌ها را این‌گونه معرفی می‌کند:

۱- آذرخش، ۱۹۹۴

۲- درنا، ۲۰۰۶

۳- ابابیل۳، ۲۰۰۸ (پهپاد)

۴- شاهد ۱۲۹،‌ ۲۰۱۲ (پهپاد)

۵- شاهد ۲۸۵، ۲۰۱۴

۶- صاعقه، ۲۰۱۴

۷- شفق، ۲۰۱۵

۸- قاسف، ۲۰۱۶

۹- قاهر اف ۳۱۳، ۲۰۱۸

۱۰- کوثر ۲۰۱۹

 

به باور میلیتاری فکتوری، وجه مشترک محصولات نظامی ایران، کپی برداری از نمونه های آمریکایی از جمله اف ۵ است. این گزارش محصولات ایرانی را نتیجه مهندسی معکوس می داند و معتقد است آخرین نمونه آن یعنی کوثر که پیشرفته ترین محصول ایران است، کپی اف ۵ محصول دهه ۱۹۵۰ آمریکا است که در جنگ سرد از آن استفاده می کرده است. ایران البته این ادعا را قبول ندارد. خبرگزاری تسنیم نزدیک به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در گزارشی کوثر را جنگنده ای تمام ایرانی توصیف کرده و نوشته: «این هواپیمای تمام‌ایرانی و بومی صرفاً به‌دست متخصصین داخلی و با بهره‌گیری از دانش و فناوری‌های بومی به‌ویژه در بخش موتور و سیستم‌های الکترونیک داخل کشور ساخته شد و در تولید آن وابستگی به هیچ کشوری وجود ندارد.»

تمام این جنگنده ها و هلی کوپتر ها محصول شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) است.

هواپیماهای بدون سرنشین پهپاد

هواپیماهای بدون سرنشین یا پهپاد که قابلیت کنترل از راه دور دارند، عمر طولانی ندارند. اساسا این نوع هواپیماها از سال ۲۰۰۱ وارد خط تولید شده اند. آمریکا بزرگترین تولید کننده پهپاد دنیاست و اساسا پهپاد به نام این کشور ثبت است. بعد از آمریکا، اسرائیل و چین دو قدرت جهانی در ساخت و تولید پهپاد هستند. براساس گزارش اندیشکده نیو امریکا، ایران و روسیه نیز دو کشوری هستند که از سال ۲۰۱۰ به این صنعت ورود کردند و با سرعت توانستند پیشرفت قابل ملاحظه ای داشته باشند. ایران از جمله کشورهایی است که سرمایه گذاری وسیعی در این حوزه کرده و به موفقیت هایی نیز دست یافته، ولی هنوز این محصول برای ایران ارزآوری چندانی نداشته است، چراکه به نوشته اندیشکده نیوآمریکا، به رغم سرمایه گذاری عظیم در این صنعت، ایران تنها توانسته یک مشتری در بازار به نام ونزوئلا جذب کند. نام سوریه،‌ سودان، حزب الله لبنان و حماس نیز در ردیف مشتریان ایران قرار دارد ولی بعید به نظر می رسد آنها پولی بابت این پهپادها به ایران پرداخت کنند چراکه ایران از جمله عمده ترین حامیان مالی این کشورها و گروههای شبه نظامی است.

 

جمع بندی

آیت الله علی خامنه ای رهبر ایران روز ۱۹ بهمن ۱۳۹۸ در دیدار فرماندهان و کارکنان نیروی هوایی ارتش، مدعی شده «نیروی هوایی ما که آن روز یک قطعه‌ی فلان جنگنده را یا فلان هواپیما را نمی توانست تعمیر کند، حق نداشت تعمیر کند، امروز کل هواپیما را میسازد.» آیا ایران قادر است کل یک هواپیما را بسازد؟ کدام هواپیما ساخت ایران است؟ ایران وایر با بررسی گزارش های بین المللی از توانمندی صنعت هواپیماسازی ایران به این نتایج دست یافته است:

۱- شرکت صنایع هواپیمایی ایران (صها)، شرکت پشتیبانی و نوسازی هلیکوپترهای ایران (پنها) و شرکت صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) به عنوان بزرگترین شرکت های فعال ایرانی در حوزه صنایع هوایی هر سه در زمان شاه و پیش از انقلاب اسلامی تاسیس شده و زیرساخت های آن بین سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۷ ساخته شده است.

۲- ایران تاکنون در ساخت هواپیمای مسافربری به توفیقی دست نیافته است. هواپیمای ایران ۱۴۰ به عنوان تنها نمونه هواپیمای ساخت ایران، محصول همکاری سازمان صنایع هوایی ایران و شرکت آنتونوف اوکراین بود که تنها ۹ هواپیما تولید کرد که ۳ تای آن سقوط کرد و از بین رفت و خط تولید متوقف شد.

۳- ایران تاکنون ۱۰ جنگنده، هلی کوپتر و پهپاد ساخته که گزارشگران بین المللی آن را کپی و نتیجه مهندسی معکوس اف ۵ آمریکا می دانند. کوثر به عنوان پیشرفته ترین جنگنده داخل ایران به نوشته نشنال اینترست محصولی پیشرفته و مدرن نیست بلکه کپی اف ۵ متعلق به دهه ۱۹۵۰ امریکاست.

۴- ایران تنها در تولید پهپاد پیشرفت قابل توجه داشته و در میان کشورهایی مهم این صنعت به حساب می آید ولی محصولات ایرانی نیز نتوانسته اند سهمی از بازار جهانی پهپاد را از آن خود کنند،‌ ونزوئلا، سوریه، سودان، حزب الله و حماس از جمله کشورها و سازمانهایی هستند که از پهپاد ایرانی استفاده می کنند.

بنابراین ایران وایر نمی تواند ادعای علی خامنه ای مبنی بر «نیروی هوایی ایران امروز کل هواپیما را می سازد» را تایید کند، لذا به آن نشان «حقیقت ندارد» می دهد.