شیوع ویروس کرونا روی کسب‌وکار بسیاری از مردم دنیا تاثیر گذاشته است. در ایران نیز که تا الان طبق آمار رسمی، سومین کانون بزرگ کرونا در سراسر دنیا است، بسیاری از مشاغل موجود، دچار مشکلات اساسی شده‌اند.
خطر تعطیلی موقت و دائم بسیاری از کسب‌وکارها را در جهان تهدید می‌کند، اما مورد ایران یک فرق اساسی با همه دنیا دارد.
***
در اقتصاد جهان کرونا یک بحران تازه و پیش‌بینی‌نشده است که تمام محاسبات را در حوزه‌های تولیدی و خدماتی به‌هم‌ریخته است. به‌عنوان‌مثال حوزه‌های مرتبط با سفر و گردشگری، از خطوط بزرگ هوایی جهان گرفته تا کسب‌وکارهای خرده‌پا در شهرهای توریستی، با شیوع کرونا آسیب‌های جدی دیده‌اند. یا نظام توزیع کالاهای اساسی در کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکا به دلیل نگرانی عمومی دچار اختلال شده‌اند. بازارهای مالی جهان در روزهای گذشته سقوط کم‌سابقه‌ای را تجربه کرده‌اند، بانک‌های بزرگ غربی نگران رکودی شده‌اند که هنوز نمی‌توان با قطعیت عمق و طول دوره آن را اندازه‌گیری کرد و ...
اما در ایران وضعیت متفاوت است. بلای کرونا درواقع نه در یک بستر پایدار، بلکه روی یک اقتصاد فروپاشیده نازل شده که تا پیش از کرونا هم امید زیادی به بازسازی آن در کوتاه‌مدت نبود. بحران‌های انباشته اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در یک دهه گذشته، عملا از آستانه تحمل بخش‌های مختلف اقتصادی ایران گذشته است. بسیاری از کسب‌وکارها پیش از کرونا تعطیل شده یا به حالت نیمه‌تعطیل درآمده بودند. از کارخانه‌ها و کارگاه‌های بزرگ و کوچک صنعتی گرفته تا بنگاه‌های ریزودرشت خدماتی که در بهترین شرایط فقط کرکره‌شان را برای خالی نبودن عریضه باز نگه داشته‌اند؛ وگرنه فعالیت اقتصادی در ایران سال‌ها است بی‌معنی شده است؛ کشوری که ظرفیت‌های داخلی‌اش به دلیل تورم، کاهش ارزش پول و آب‌رفتن درآمد ملی ازدست‌رفته و تحریم‌ها ریشه تجارت خارجی را با تیشه زده است.
کرونا را شاید بتوان به یک زلزله سهمگین تشبیه کرد که بنیان‌های اقتصاد جهان را به لرزه درآورده است؛ قاعدتا ساختار اقتصادی کشورها هرچه محکم‌تر باشد، تاب‌آوری‌شان برای تحمل زلزله بیشتر است، اما ساختمان نیمه ویران اقتصاد ایران چقدر در برابر این بحران سهمگین تاب می‌آورد؟ کدام بخش‌های این ساختمان زودتر از بقیه فرو می‌ریزند؟ کدام حوزه‌ها بیش از بقیه آسیب‌پذیرند؟ کدام مشاغل را خطر بیشتری تهدید می‌کند؟ و تعداد کسانی که شغلشان به خطر می‌افتد چقدر است؟
مخاطرات کرونا برای بخش خصوصی
قاعدتا امنیت شغلی برای کارمندان بخش دولتی و عمومی بیش از بقیه است. کم‌وزیاد آب‌باریکه حقوق دولت همیشه هست، اما افراد فعال در بخش خصوصی بیش از بقیه در معرض آسیب قرار دارند.
براساس آمارهای تفکیکی سال ۱۳۹۶ مرکز آمار ایران (آمار به‌روز هنگام تهیه این گزارش در سایت مرکز آمار ایران قابل‌دسترسی نبود) حدود ۸۴ درصد بازار کار ایران بخش خصوصی و حدود ۱۶ درصد بخش دولتی و عمومی است.
اگر جمعیت کل شاغل را در ایران، طبق آمار رسمی، حدود ۲۴ میلیون شاغل در نظر بگیریم، جمعیت مشغول به کار در بخش خصوصی بیش از ۲۰ میلیون نفر برآورد می‌شود. جمعیتی که بیش از افراد شاغل در بخش دولتی در معرض ناامنی شغلی و تاثیرپذیری از کرونا قرار دارند.
البته میزان خطر برای همه افراد فعال در بخش خصوصی برابر نیست. به‌طور عمومی شرایط افراد حقوق‌بگیر شکننده‌تر از کارفرما و صاحبان کسب‌وکار است. جمعیت کارفرما به‌طور عمومی کمتر از یک‌میلیون نفر است. حدود نیمی از افراد مشغول در بخش خصوصی را افراد مزدبگیر تشکیل می‌دهند که جمعیتشان چیزی در حدود ۱۰ میلیون نفر برآورد می‌شود. به جز این، گروه بزرگ دیگری هم هستند که در دسته «کارکنان مستقل» قرار می‌گیرند. جمعیت این گروه نیز نزدیک ۹ میلیون نفر است. این افراد طیف متنوعی از شاغلان را تشکیل می‌دهند، از کارگران روزمزد گرفته تا صاحبان مشاغل آزاد که میزان تاثیرپذیری این افراد نیز از بحران کرونا قابل‌ملاحظه است.
با این حساب اگر فرض کنیم صاحبان مشاغل دولتی و کارفرمایان بخش خصوصی از حاشیه امنیت نسبی برخوردارند و فقط یک چهارم از جمعیت حقوق‌بگیران بخش خصوصی، کارگران روزمزد و صاحبان مشاغل آزاد تحت‌تاثیر بحران کرونا قرار بگیرند، چیزی در حدود پنج میلیون شغل در معرض خطر قرار می‌گیرند.
یعنی معاش چیزی در حدود نزدیک به ۱۷ میلیون ایرانی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد.
مخاطرات کرونا برای گروه‌های شغلی
شورای پول و اعتبار، روز ۲۱ اسفند مصادیق ده‌گانه کسب‌وکارهایی که مشمول سه ماه تعویق اقساط وام‌هایشان خواهد شد را اعلام کرد. این مصادیق به شرح زیر است:
۱- مراکز تولید و توزیع غذاهای آماده اعم از رستوران‌ها، بوفه‌ها، طباخی، تالارهای پذیرایی، قهوه‌خانه‌ها، اغذیه‌فروشی‌ها
۲- مراکز مربوط به گردشگری شامل هتل‌ها، هتل‌آپارتمان‌ها، مجتمع‌های جهانگردی و گردشگری، مهمان‌پذیرها، مهمانسراها، مسافرخانه‌ها، زائرسراها، مراکز بومگردی، مراکز اقامتی و پذیرایی و تفریحی و خدماتی بین‌راهی
۳- حمل‌ونقل عمومی مسافر درون‌شهری و برون‌شهری اعم از هوایی، جاده‌ای، ریلی و دریایی
۴- دفاتر خدمات مسافرتی و گردشگری
۵- تولید و توزیع پوشاک
۶- تولید و توزیع کیف و کفش
۷- مراکز توزیع آجیل، خشکبار، قنادی، بستنی و آبمیوه
۸- مراکز و مجتمع‌های ورزشی و تفریحی
۹- مراکز و مجتمع‌های فرهنگی و آموزشی
۱۰- مراکز تولید، توزیع و فروش صنایع‌دستی
آمارهای تفکیکی مرکز آمار ایران نشان می‌دهد چیزی نزدیک به ۲.۵ میلیون نفر در گروه شغلی «رانندگان وسایل نقلیه» مشغول فعالیت‌اند. جمعیت «کارکنان خدماتی و فروشندگان فروشگاه‌ها و بازارها» هم چیزی در حدود ۳.۵ میلیون نفر است. جمعیت «کارکنان امور اداری و دفتری» هم که بخشی از آن‌ها در مشاغل مرتبط با گردشگری، فرهنگی و ورزشی و صنایع‌دستی قرار دارند هم حدود ۹۰۰ هزار نفر است. جمعیت کارگران ساده حدود ۲ میلیون نفر است و جمعیت کارگران ماهر صنعتی حدود ۳/۸ میلیون نفر است.
اگر فرض کنیم فعالیت‌های فقط نیمی از این جمعیت به دنبال شیوع ویروس کرونا در ایران دچار اختلال شود، باید بپذیریم که درآمد حدود ۵ میلیون نفر و معیشت نزدیک به ۱۷ میلیون ایرانی تحت‌تاثیر قرار می‌گیرد. تاثیری که می‌تواند حتی به از دست رفتن شغل بیانجامد.
چه‌کاری از دست دولت ساخته است؟
قاعدتا در اقتصادهای پایدار، دولت‌ها با وقوع بحران‌های بزرگ بسته‌های تشویقی حمایتی برای مدیریت بحران تدارک می‌بینند. این بسته‌ها دو گونه‌اند:
یکی بسته‌های تشویقی برای بازگرداندن رونق به اقتصاد و نجات شغل‌های در خطر است؛ مثلا کاهش نرخ سود بانکی را می‌توان یکی از این قبیل اقدامات دانست که دولت‌های غربی در روزهای گذشته به آن روی آورده‌اند.
اما این اقدام در اقتصاد ایران غیرممکن است. وضعیت آن‌قدر ناپایدار است که دست زدن به نرخ سود بانکی، در کوتاه‌ترین زمان ممکن باعث به هم خوردن تعادل نسبی و هرج‌ومرج در بازارها و موج‌های شدید تورمی خواهد شد.
نوع دیگر بسته‌های حمایتی‌اند؛ مثل معافیت‌های مالیاتی یا عقب انداختن سررسید اقساط یا حتی اعطای وام‌‌های جدید به کسب‌وکارهای کوچک. در ایران هم در مواقع بحرانی معمولا چنین بسته‌هایی ارائه می‌شود، اما نکته اینجا است که این بسته‌ها چقدر کارکرد دارند؟
مثلا در نمونه بالا سوال اینجا است با توجه به آسیب جدی‌ای که به ساختار مشاغل خدماتی وارد آمده، عقب انداختن سه ماه قسط بانکی، چقدر در بازسازی این مشاغل موثر است؟
یا به تعویق انداختن هزینه آب و برق چقدر در مقایسه با ضرر و زیان موثر است؟
یا حتی وعده کمک مالی و بلاعوض و قرض‌الحسنه چقدر باید باشد که پاسخگوی از دست رفتن منابع مالی خانواده‌هایی باشد که طبق گزارش‌های رسمی، خرج یک ماهه‌شان در شهرهای بزرگ از ۵ میلیون تومان می‌گذرد؟
مطالب مرتبط:
کارگران، شهروندان بی دفاع در مقابل ویروس کرونا
با شیوع کرونا ساعات کاری کارگران معدن آق‌دره تغییری نکرده
کدام گروه‌های کارگری بیشتر در معرض ویروس کرونا قرار دارند؟
یک فعال کارگری: کارگران در معرض شیوع ویروس کرونا قرار دارند
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر