یک دهه سقوط؛ قدرت اقتصادی هر ایرانی در دهه ۱۳۹۰ چقدر کم شده است؟

مرکز آمار ایران اواخر هفته گذشته گزارش رشد اقتصادی سال ۱۳۹۸ را منتشر کرد. گزارشی که حکایت از آن داشت که اقتصاد ایران طی یک سال سخت و نفس‌گیر، ۷ درصد کوچک‌تر شده است.

در متن این گزارش گفته شده نرخ رشد اقتصادی بدون نفت حدود منفی یک درصد بوده است. رشد اقتصادی بخش کشاورزی ۳ درصد، بخش صنعت و معدن (با احتساب نفت و گاز) منفی ۱۵ درصد و بخش خدمات هم صفر درصد بوده است.

سقوط اقتصادی ایران در دهه ۱۳۹۰

در بایگانی داده‌های اقتصادی مرکز آمار دومین سقوط بزرگ اقتصادی ایران بعد از جنگ است. پیش‌ازاین، طبق آخرین آمارهای موجود در این سازمان، سقوط منفی ۸ درصدی سال ۱۳۹۱ بزرگ‌ترین رکود اقتصادی ثبت شده است.

محاسبه داده‌ها و اعداد و ارقام ارایهشده نشان می‌دهد میانگین رشد اقتصادی در دهه ۱۳۹۰ تقریبا صفر است. این در حالی است که جمعیت ایران در این مدت بیش از ۱۰ درصد افزایش یافته است. درجا زدن اقتصاد ایران در این دهه باعث شده قدرت اقتصادی مردم ایران حدود ۱۰ درصد کم شود.

جدول زیر اطلاعات مربوط به حجم تولید ناخالص داخلی، رشد اقتصادی، حجم سرانه و همچنین رشد سرانه را نشان می‌دهد. داده‌ها از جدول‌های منتشرشده در سایت رسمی مرکز آمار برداشته و محاسبه شده است. اعداد و ارقام به قیمت ثابت سال ۱۳۹۰ است، یعنی اگر سرانه سال ۱۳۹۸ حدود ۸ و نیم میلیون تومان محاسبه شده، منظور پولی است که در سال ۱۳۹۰ این میزان ارزش داشته است.

تولید ناخالص داخلی ایران در دهه ۱۳۹۰ (به قیمت ثابت)

 

وضعیت همسایگان ایران چگونه است؟

سقوط اقتصادی درهرصورتی دردناک و ناخوشایند است، اما خیلی فرق می‌کند که همه در یک کشتی نشسته باشند یا اینکه فقط یک کشور سقوط و بقیه رشد کنند. در یک دهه گذشته تقریبا قدرت اقتصادی تمام همسایگان ایران بیشتر شده است، اما در ایران روزبه‌روز اوضاع بدتر شده است. این باعث شده تا تاثیر عقب‌افتادگی اقتصاد ایران دوچندان شود.

براساس داده‌های صندوق بین‌المللی پول در منطقه خاورمیانه رشد سرانه یا به تعبیری قدرت اقتصادی افغانستان در این مدت ۱۳ درصد، پاکستان ۲۰ درصد، همسایگان شمال شرقی ایران بیش از ۴۰ درصد، عراق ۱۹ درصد، بحرین حدود ۴ درصد، امارات ۲ درصد، مصر ۱۲ درصد و عربستان حدود صفر است. طبق محاسبات صندوق پول میزان رشد اقتصادی سرانه در فاصله سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۹ حدود منفی ۱۵ درصد است که به‌مراتب بیش از محاسبات مرکز آمار ایران است.

اگر متوسط رشد اقتصادی شهروندان در کشورهای همسایه ایران را در یک دهه گذشته مثبت ۱۰ و برای ایران منفی ۱۰ بگیریم، حجم عقب‌افتادگی نسبی ایران به بیش از منفی ۲۰ درصد می‌رسد.

گزارش‌های مرکز آمار قابل‌اطمینان است؟

اگرچه مرکز ایران در حال حاضر تنها مرجع معتبر آماری است، اما به دو دلیل نمی‌توان به گزارش‌های اقتصادی آن در خصوص نرخ تورم و حساب‌های ملی اطمینان زیادی داشت.

دلیل اول، تناقض‌های آماری در گزارش‌های خود مرکز آمار است. در بالا گفته شده نرخ رشد اقتصادی منفی ۷ درصدی ۱۳۹۸ در بایگانی داده‌های اقتصادی مرکز آمار دومین سقوط بزرگ اقتصادی ایران بعد از جنگ است. بیشترین نرخ رکود اقتصادی منفی ۸ درصد در سال ۱۳۹۱ است، اما اگر سه هفته پیش می‌خواستیم طبق داده‌های موجود در سایت مرکز آمار موضوع را بررسی کنیم اوضاع فرق می‌کرد و در جدول حساب‌های فصلی سایت مرکز آمار ایران، نرخ رشد اقتصادی این سال منفی ۶ درصد -کمتر از رکود پارسال- اعلام شده بود.

 البته تغییر جزیی نرخ رشد اقتصادی در فاصله یکی، دو سال عجیب نیست، اما تغییر تقریبا ۲ درصدی نرخ رشد اقتصادی ۸ سال پیش بدون آنکه حتی سال پایه تغییر کرده باشد عجیب به نظر می‌رسد. ما هنوز دلیل این اختلاف آماری را نمی‌دانیم و تا زمانی که دلیل آن روشن نشود، باید با تردید به بقیه داده‌های اقتصادی نگاه کنیم.

دلیل دوم هم اختلاف‌ آمارهای مرکز آمار و بانک مرکزی است. اگرچه بانک مرکزی از انتشار آمار منع شده، اما «عبدالناصر همتی»، رییس‌کل بانک همچنان گزارش‌های اقتصادی خود را در اینستاگرام منتشر می‌کند. او هفته پیش اعلام کرد کارشناسان بانک مرکزی نرخ رشد اقتصادی ایران را در سال گذشته منفی ۶ و نیم درصد محاسبه کرده‌اند.

اختلاف در جزییات بیش از این است. مرکز آمار نرخ رشد اقتصادی بدون نفت را حدود منفی یک درصد محاسبه کرده اما این رقم در بانک مرکزی مثبت یک درصد است. مرکز آمار رشد اقتصادی بخش کشاورزی را مثبت ۳ درصد و بانک مرکزی مثبت ۸ درصد اعلام کرده است.

این اختلاف‌ها در مقیاس تولید ناخالص داخلی و در حد صدها هزار میلیارد تومان قابل‌توجه است. البته هنوز جزییات آمارها و داده‌های حساب‌های ملی بانک مرکزی در دست نیست، اما رییس‌کل بانک وعده داده انحصار آماری مرکز آمار به‌زودی شکسته می‌شود و بانک مرکزی پس از حدود ۲ سال وقفه، دوباره انتشار آمارهای رشد اقتصادی را از سر خواهد گرفت.