باغ مجسمه؛ چرخی در عمارت تاریخی «عین‌الدوله»

زهره شمیرانی، شهروندخبرنگار، تهران
 

«باغ بزرگ و زیبا، پر از جلوه‌های قدمت و اصالت تاریخی و فرهنگی، از درخت‌های مسن و سربه‌فلک‌کشیده و پله‌های پهن سنگی و ایوان، تا سرستون‌های مخصوص دوره قاجار. این‌جا باغ و عمارت عین‌الدوله است که به محض ورود انگار شما را به دل کتاب‌های تاریخی پرت می‌کند.» این جملات شروع گزارشی است که یک «شهروند خبرنگار» درباره باغ و عمارت «عین‌الدوله» تهران برای «ایران‌وایر» فرستاده است.

***
 

باغ و عمارت عین‌الدوله که در منطقه پاسداران تهران قرار دارد، در اواخر دوران قاجاریه ساخته شده است و محل اقامت ییلاقی عین‌الدوله، صدراعظم «مظفرالدین شاه»، بوده است. بعد در زمان انتقال حکومت از قاجار به پهلوی، خانواده «رضا هروی»، ملقب به «بصیرالدوله»، عمارت را می‌خرد و خانواده هروی ساکن آن عمارت می‌شوند. «شیرین هروی» وارث این عمارت اوایل دهه ۷۰ این عمارت را در اختیار شهرداری می‌گذارد تا تبدیل به موزه شود. این بنا که سال ۱۳۷۷ در فهرست آثار ملی ثبت شده است، در هنگام برگزاری کنفرانس تهران در زمان جنگ جهانی دوم، محل اسکان «چرچیل»، «روزولت» و «استالین» بوده است.

حالا «نگارخانه برگ‌درون» عمارت «عین الدوله» نیز فعالیت می‌کند. داخل نگارخانه با توجه به این که تبدیل به کارگاه مجسمه‌سازی شده است، بازدید ندارد. اما بازدید از محوطه باغ که پر از دار و درخت است و در گوشه گوشه آن مجسمه‌های مختلف از تندیس مشاهیر تا شخصیت‌های کارتنی و... نصب شده‌اند، برای عموم آزاد است.

آقای «نعمتی»، یکی از ماموران حراست باغ و عمارت «عین الدوله»، در مورد تندیس‌ها و مجسمه‌ها می‌گوید: «آن‌هایی که شناسنامه ندارند، از نقاط مختلف شهر جمع شده‌اند، اما بیشتر مجسمه‌هایی که در همین نگارخانه تولید شده‌‌اند، دارای شناسنامه هستند و به شخصیت تندیس و نام سازنده و زمان ساخت تندیس [در شناسنامه‌ آن‌ها] اشاره شده است.» آقای نعمتی توضیح می‌دهد که «بعد از این که در سال ۱۳۸۹ تعداد زیادی مجسمه برنزی از میدان‌های مختلف در شهر تهران دزدیده شدند، شهرداری بر حسب مصلحت، میدان‌ها و مکان‌هایی را که حس می‌کرد خطر دزدیده شدن مجسمه و تندیس مشاهیر در آن‌ها وجود دارد، شناسایی کرد و مجسمه‌ها را باز کرد. الآن چند وقتی است که [مجسمه‌ها] به این عمارت انتقال داده شده‌اند تا این بار با تدابیر امنیتی لازم، نسبت به نصب این تندیس‌ها اقدام شود.»

آقای نعمتی درباره مجسمه‌های کارتنی پارک که مورد توجه کودکان قرار می‌گیرد، می‌گوید: «قاعدتا برای نصب در پارک‌ها است و الآن هم که بازدیدکنندگان به این عمارت می‌آیند، این مجسمه‌ها خیلی مورد استقبال بچه‌ها قرار می‌گیرند.»

در گوشه‌‌ای از حیاط عمارت، سردیس‌های قربانیان جنگ ایران و عراق، شخصیت‌های مذهبی و سیاسی و مشاهیر هنر و ادب ایران نصب شده‌اند؛ از سردیس «محمدرضا شجریان» تا سردیس «عبید زاکانی» و «مرتضی مطهری» را می‌توان در این باغ بزرگ و باصفا پیدا کرد. آقای «فضلی» که کارمند نگارخانه است، می‌گوید: «راستش هیچ کدام از این‌ها برای استفاده و نصب در این عمارت ساخته نشده‌اند، ولی ساخت همه این مجسمه‌ها به سفارش شهرداری است و این نگارخانه را شهرداری در اختیار هنرمندان قرار داده است و هر کدام از این‌ها که ساخته می‌شود، با توجه به زیبایی این عمارت و امکان بازدید برای عموم در نقطه‌‌ای از حیاط و باغچه به طور موقت نصب می‌شود تا در نهایت شهرداری نسبت به نصب دائم آن، تصمیم‌گیری کند.» آقای فضلی در پاسخ به این سوال که کدام مجسمه یا تندیس بیشتر به سلیقه خود او نزدیک است، لبخندی می‌زند و این‌طور می‌گوید: «خیلی‌هایشان را دوست دارم، اما با توجه به این که هم رشته خودم ادبیات است و هم به ادبیات به شدت علاقه‌مند هستم، دو مجسمه "ملا نصرالدین" که در یکی از آن‌ها، خر او بار کتاب دارد و در دیگری نصرالدین خر را کول کرده است، به نظرم شاهکارند و چند روز یک بار برای تماشای آن‌ها می‌روم و از تماشایشان لذت می‌برم.»

«سهیل» دانشجوی هنرهای تجسمی و در حال بازدید از عمارت عین‌الدوله است. او می‌گوید: «بار چندم است که برای بازدید از این مجموعه می‌آیم و واقعا از بودن در این محیط لذت می‌برم. ضمن این که ظرافت کار در بعضی از تندیس‌ها، آن قدر جذاب است که آدم نمی‌تواند از آن‌ها چشم بردارد.» مکثی می‌کند و در مورد محبوب‌ترین تندیس‌هایش می‌گوید: «راستش تندیس استاد شجریان اثر استاد "مرتضی آرین" فوق‌العاده است و کاشکی زودتر بلوار استاد شجریان با این تندیس زیبا تزیین شود؛ البته انگار از این که اسم آقای شجریان روی یک خیابان باشد هم می‌ترسند، چه برسد به این که مجسمه‌اش هم نصب شود.» سردیس دیگری که نظر سهیل را جلب کرده است، سردیس مرتضی مطهری است. او می‌گوید در کارهای تجسمی ساخت صورت و سردیس سخت‌ترین و ظریف‌ترین کار ممکن است و حتی اساتید بزرگ نیز در طراحی و تولید سردیس، ترس شباهت نداشتن سردیس با چهره واقعی را دارند. من هم این دو اثر را به خاطر مهارت و هنر استادانه خالق‌شان خیلی زیاد دوست دارم.»

او با اشاره به سردیس‌ها و مجسمه‌هایی که اخیرا از «قاسم سلیمانی»، فرمانده سابق نیروی قدس سپاه پاسداران که در جریان حمله هوایی آمریکا به فرودگاه بغداد کشته شد، ساخته شده‌اند، می‌گوید: «در شبکه‌های مجازی، تصاویری از تندیس‌ها و سردیس‌های قاسم سلیمانی دیدم که از شدت ابتدایی بودن، تعجب‌برانگیز بودند و مورد تمسخر کاربران فضای مجازی قرار گرفته بودند. با توجه به این که آقای سلیمانی در میان طیفی از حکومت طرفدار داشت، کاش کار ساخت سردیس و مجسمه‌اش را به تیم‌های حرفه‌ای می‌سپاردند؛ مثل مجسمه‌سازانی که این مجسمه‌ها را ساخته‌اند.»