تحلیل داده‌های تورم مهر ۱۳۹۹؛ آیا تورم سه‌رقمی اقتصاد ایران را تهدید می‌کند؟

در تاریخ اقتصاد از پایان جنگ جهانی دوم تا الان، سابقه نداشته است نرخ تورم در ایران در سه سال پیاپی بالای ۲۵ درصد باشد. اما امسال نه ‌تنها این رکورد شکسته می‌شود بلکه برای نخستین بار نگرانی از  تورم سه‌رقمی اقتصاد ایران را تهدید می‌کند.

***

دقیقا چهار ماه و ۲۷ روز از روزی می‌گذرد که بانک مرکزی ایران با انتشار بیانیه‌ای اعلام کرد برای اولین بار در ایران اقدام به «هدف‌گذاری تورم» کرده و هدف نرخ تورم خود را برای بازه زمانی یک‌ساله، ۲۲ درصد با دامنه مثبت و منفی دو واحد درصد تعیین کرده است.‌

حالا گزارش مرکز آمار ایران از تورم مهر ۱۳۹۹ نشان می‌دهد حتی اگر به فرض محال تا پایان سال قیمت‌ها ثابت بمانند، نرخ تورم سال ۱۳۹۹ به ۳۱ درصد خواهد رسید. این تازه نقل فرض محال است که اعتبار هدف‌گذاری تورم را زیر سوال می‌برد.
این اقدام جسورانه شاید اگر در شرایط پایدار اقتصادی انجام می‌شد، می‌توانست مایه اعتبار بانک مرکزی و امیدواری به اصلاح سیاست‌های پولی و انضباط مالی دولت باشد. اما از بد ماجرا، در دوره‌ای اتفاق افتاد که شدیدترین متغیرهای سیاسی و اقتصادی جامعه ایران را مثل کشتی توفان‌زده، از این سو به آن سو پرتاب می‌کنند.

می‌توان با اطمینان کامل گفت روند افزایش قیمت‌ها تا پایان سال ادامه خواهد داشت اما این که میزان تورم چه قدر باشد، دقیقا معلوم نیست. اگر بنا باشد اوضاع مانند ماه‌های اخیر پیش برود، حتی امکان دارد اقتصاد ایران به ورطه تورم سه‌رقمی و پس از آن ابر تورم بیفتد.

بگذارید به حساب و کتاب عدد و رقم ببینیم که چه اتفاقاتی ممکن است رخ دهد:

احتمال بدبینانه

فرض کنیم در ماه‌های آینده میزان افزایش قیمت‌ها به اندازه ماه گذشته باشد. گزارش مرکز آمار نشان می‌دهد نرخ تورم ماهانه در مهر ۱۳۹۹، دقیقا هفت درصد بوده است؛ یعنی قیمت‌ متوسط سبد ثابت کالا و خدمات خانوار به نسبت ماه گذشته هفت درصد گران‌تر شده است. تورم ماهانه شهری ۷.۱ درصد ثبت شده که در جدول داده‌های تورمی مرکز آمار ایران، بالاترین رقم ثبت شده از فروردین ۱۳۸۱ تا الان است.
نرخ تورم ماهانه خانوارهای روستایی هم ۶.۹ اعلام شده که سومین تورم بزرگ روستایی در ۱۹ سال اخیر است.

اما معنی تورم هفت درصدی چیست. اگر فرض کنیم هر ماه سطح تورم ماهانه در همین حد باقی بماند، نرخ  تورم نقطه به نقطه در اردیبهشت ۱۴۰۰ به ۱۰۰ درصد خواهد رسید و تا آبان ماه تورم سالانه هم از ۱۰۰ درصد خواهد گذشت. در این صورت، اقتصاد ایران تنها شش ماه بیشتر تا تورم سه‌رقمی فاصله ندارد.
 تورم نقطه به نقطه میزان افزایش قیمت‌ها را در یک سال در نظر می‌گیرد اما تورم ۱۲ ماهه، یک بازه دو ساله را در نظر دارد. به همین دلیل، سرعت تغییر نرخ تورم ۱۲‌ماهه، چه در هنگام افزایش و چه هنگام کاهش، کمتر از تورم نقطه‌ای است. تورم نقطه به نقطه ابزار مناسبی برای نشان شوک‌های قیمتی است و تورم ۱۲ ماهه معمولا ابزار مطمئن‌تری برای تحلیل اقتصاد درایران است.

احتمال بسیار بدبینانه:

فرض کنیم بحران بیشتر شود و میزان تورم ماهانه ماه‌های پیشِ رو تا حدودی از مهر ماه بیشتر شود. میزان افزایش نرخ تورم ماهانه در سه ماه گذشته روند صعودی داشته است. اگر فرض کنیم این رویه بعد از آبان تداوم داشته و  تورم ماهانه افزایشی باشد، در این صورت فاجعه زودتر رخ خواهد داد.
اگر فرض شود متوسط تورم ماهانه در چهار ماه آینده ۹ درصد باشد، در این صورت تا اسفند ماه نرخ تورم نقطه‌ای از ۱۰۰ درصد خواهد گذشت و در مهر ماه سال آینده از ۱۸۰ درصد هم عبور خواهد. در صورتی که این فرض محقق شود، در میانه تابستان نرخ تورم ۱۲ماهه هم سه رقمی خواهد شد.

احتمال واقع‌گرایانه:

اگر در ماه‌های آینده میزان افزایش قیمت‌ها به اندازه میانگین سه ماه گذشته باشد، چه اتفاقی رخ خواهد داد؟

داده‌های مرکز آمار نشان می‌دهند میانگین تورم ماهانه در مرداد، شهریور و مهر ماه حدود پنج درصد بوده است. اگر فرض کنیم این روند تا پایان سال باقی بماند، در این صورت تا پایان سال نرخ تورم نقطه به نقطه از حدود ۷۰ درصد خواهد گذشت و تا سال آینده تا ۸۳ درصد پیش خواهد رفت. اگرچه تورم ۸۰ درصدی سه رقمی نیست اما تقریبا دو برابر شدیدترین تورم‌هایی است که مردم ایران پارسال و امسال تجربه کرده‌اند.

احتمال کمی خوش‌بینانه:

بحرانی که از ابتدای تابستان شروع شده است، اگر کمی فروکش کند، باز هم اوضاع چندان امیدوارکننده نخواهد بود. بگذارید فرض کنیم در ماه‌های آینده میزان تورم ماهانه در حد میانگین تورمی هفت ماه اول سال باشد. بر اساس داده‌های گزارش مرکز آمار، میانگین نرخ تورم ماهانه در هفت ماه نخست سال نزدیک چهار درصد بوده است. اگر تا پایان سال اوضاع به همین منوال پیش برود، نرخ تورم نقطه‌ای تا اسفند به نزدیک ۶۰ درصد و تا در تابستان به حدود ۶۵ درصد می‌رسد. با این که این میزان تورم کمتر از حالت‌های دیگر است، ولی باز هم ترسناک است. باید تاکید کرد ۶۵ درصد تورم نقطه‌ای، ۱.۶ برابر بیشتر از تورم نقطه‌ای است که مهر ماه امسال به ثبت رسیده است.

احتمال خوش‌بینانه:

اگرچه بعید به نظر می‌رسد اما خیال کنیم اتفاق خاصی بیفتد و روند افزایش تورم کُند و متوقف شود. در این صورت، باز هم روند افزایش تورم نقطه‌ای و تورم ۱۲ ماهه ادامه خواهد داشت. اگر فرض کنیم میانگین تورم ماهانه در ماه‌های آینده تنها دو درصد باشد، در این صورت نیز باز هم نرخ تورم نقطه‌ای در پایان سال از ۴۴ درصد خواهد گذشت.

این رقم در واقع خوش‌بینانه‌ترین فرض ممکن برای تورم ایران، دست کم در یک سال آینده خواهد بود. رقمی که برای حتی ناپایدارترین اقتصادهای جهان هم قابل تصور نیست، در ایران از فرط خوش‌بینی مفرط امکان تحقق ندارد.