رضا خندان: فیلم زندگی عادی یک وکیل به هیچ وجه موضوع امنیتی نیست

فیلم مستند «نسرین» ساخته جف کافمن، نویسنده و کارگردان آمریکایی، از امروز به مدت ده روز در دسترس کاربران سایت «ایران‌وایر» قرار می‌گیرد.

این مستند درباره زندگی «نسرین ستوده» و فعالیت‌های او ساخته شده است. نسرین ستوده که این روزها در مرخصی درمانی به سر می‌برد و خارج از زندان است، به دلیل ابتلا به ویروس کرونا در قرنطینه خانگی است. او ترجیح داد گفت‌وگویی درباره این فیلم انجام ندهد و در عوض همراه و همسرش رضا خندان به سوالات ایران‌وایر پاسخ داد. رضا خندان حضور پررنگی در فیلم  دارد و یک نقش مکمل تمام‌عیار است که چیزی از نقش اصلی کم ندارد؛ درست مثل زندگی شخصی‌شان. 

****

رضا خندان گرافیست است و در یک نشریه به نام «دریچه» با نسرین ستوده که آن زمان خبرنگار بوده، آشنا شده است. او و نسرین ستوده مهر ماه سال ۱۳۷۴ با یکدیگر ازدواج می‌کنند. او در تمام سال‌های زندگی مشترک شانه به شانه همسرش برای دفاع از حقوق بشر، حق شهروندی، حقوق زنان و... تلاش کرده است و تصاویر او کنار نسرین ستوده بارها به رسانه‌ها راه یافته است، چه زمانی که همسرش با پلاکاردی در دست از حقوق دگراندیشان دفاع می‌کند، چه زمانی که به دیدار خانواده‌های زندانیان سیاسی می‌رود و چه زمانی که با تهدید و ارعاب و تفتیش و بازداشت دست و پنجه نرم می‌کند، رضا خندان یار همیشگی نسرین ستوده است. او حتی به خاطر دفاع از حقوق بشر و فعالیت‌های همسرش طعم بازجویی و بازداشت و زندان را هم چشیده است.

جف کافمن نقش تاثیرگذار و بزرگ او در زندگی شخصی و اجتماعی نسرین ستوده را به خوبی مورد توجه قرار داده است. اما پشت دوربین نشستن و صحبت کردن از زندگی شخصی برای رضا خندان کار ساده‌ای نبوده است. او در پاسخ به سوال ایران‌وایر مبنی بر این که مقابل دوربین زندگی کردن سخت نیست؟ می‌گوید: «خیلی کار سختی نبود. این را هم در کنار بقیه کارها، بخشی از امور عادی زندگی خود می‌دانستیم. البته که رفتن پشت دوربین و صحبت کردن از زندگی شخصی کار سختی است. به ویژه که برای خود من زندگی شخصی دیگران چیز جذابی نیست.»
پیشنهاد ساخت فیلم مستند درباره زندگی و مبارزات نسرین ستوده را جف کافمن مطرح کرده است. او پیش از ساخت این فیلم هم در زمینه حقوق بشر در ایران کار کرده است. خندان می‌گوید: «ساخت فیلم مستند از زندگی تصمیم خود ما نبود. جف کافمن و "مارشا راس"، کارگردان و تهیه‌کننده فیلم‌های مستند، توجه‌شان به موضوع حقوق زنان در ایران جلب شده بود و در این رابطه به همسرم پیشنهاد دادند و او هم پذیرفت.»

در ابتدای فیلم نوشته‌ شده است تصاویر این فیلم توسط فیلم‌برداران گمنامی ثبت شده‌اند که برای این کار جان خود را به خطر انداخته‌اند. چه‌طور امنیت افرادی که فیلم‌بردار بودند یا با این پروژه هم‌کاری می‌کردند تامین می‌شد؟ خندان می‌گوید: «زمینه فعالیت‌های همسرم مدنی و حقوق بشری است و حکومت همه این‌ها را تبدیل به موضوعی امنیتی کرده است. طبعا ساخت فیلم شخصی با این خصوصیات، اشخاصی را طلب می‌کرد که خود علاقمند به موضوع بودند و طبعا ریسک آن را هم می‌پذیرفتند.» او در ادامه می‌گوید: «البته زندگی عادی یک وکیل و فعال حقوق بشر به هیچ وجه امنیتی نیست و هیچ خطری، امنیت ملی کشورمان را با این فعالیت‌ها (که این فیلم بخشی از آن‌ها را به تصویر کشیده است) تهدید نمی‌کند. این که حکومت ایران خوشش نمی‌آید ارتباطی به امنیت ملی ندارد.»
این فیلم چه‌قدر از واقعیت زندگی شما را به تصویر کشیده است؟ یعنی آیا قسمت‌هایی بوده‌اند که به خاطر تلخی زیاد یا مسائل امنیتی، از تصویربرداری صرف نظر کرده باشید؟ خندان در پاسخ به این سوال می‌گوید: «طبعا هیچ فیلمی نمی‌تواند تمام واقعیت‌های زندگی افراد را نشان دهد. به ویژه که تمرکز این فیلم روی مقطعی است که فیلم‌برداری شده است.
در این فیلم بیش از موارد تلخ یا امنیتی، بخش‌هایی بودند که به دلیل مراعات حقوق اجتماعی و شخصی افراد حذف شدند که برخی از آن صحنه‌ها نسبتا مهم بودند.» او در ادامه می‌گوید: «قطعا موضوعات و چهره‌هایی بودند که رابطه ویژه‌‌ای با موضوع و خود نسرین داشتند و دوست داشتیم بر نقش آن‌ها در زندگی نسرین و فعالیت‌های حقوق بشری خود آن‌ها اشاره می‌شد، اما هیچ چیز ایده‌آلی در زندگی عادی وجود ندارد و همیشه برآیندها را باید در نظر گرفت.»

رضا خندان در سال‌های اخیر که نسرین ستوده به دلیل فعالیت‌های حقوق بشری و دفاع از پرونده‌های سیاسی و افرادی که نافرمانی مدنی انجام می‌دادند، به حبس محکوم شده و به زندان افتاده، سعی کرده است برای فرزندانش «نیما» و «مهراوه» جای خالی مادرشان را نیز پر کند. مهراوه ۱۹ ساله و دانشجو است و نیما دانش‌آموزی ۱۳ ساله است.

او می‌گوید: «نقش من به عنوان پدر علاوه بر این فیلم از سوی افراد گوناگون مورد پرسش قرار گرفته است. اما خودم چنین احساسی ندارم که فکر کنم کار خارق‌العاده‌‌ای انجام داده‌ام. به نظر خودم تمام این کارها عادی‌ترین واکنشی بوده است که هر پدری در قبال خانواده‌اش باید انجام می‌داد.»

او که چند ماه پیش توانسته است فیلم نسرین را ببیند، درباره احساسش نسبت به فیلم می‌گوید: «شاید خیلی‌ها تصور کنند مستند کسی که زندگی‌‌اش با موضوعاتی مانند بازداشت، زندان، محاکمه، اعدام، ترور و... آمیخته است، فیلمی پر از صحنه‌های خشونت باشد و فضای سنگینی داشته باشد؛ در صورتی که چنین نیست. من نشنیدم کسی با دیدن این فیلم احساس سنگینی کند. این لطافت فیلم با وجود موضوعات خشن، به نظرم بهترین جنبه فیلم است.
و این که، شاید برای ما، به عنوان شهروندانی که در ایران زندگی می‌کنیم دیدن صحنه‌هایی از جغرافیا و شهرهای ایران چیز عادی باشد، اما مطمئنا برای کسانی که هیچ‌وقت به ایران سفر نکرده‌‌اند، جذابیت خاصی دارد.»
نسرین ستوده نیز به تازگی فیلم را دیده است. رضا خندان درباره نظر خانم ستوده درباره فیلم می‌گوید: «این فیلم بخشی از زندگی ماست و دیدن صحنه‌هایی از زندگی خودمان چیز عادی‌ای باید باشد.
برای او هم مانند ما این فیلم بخشی از زندگی روزانه است که برای دیگران ممکن است جذاب باشد، اما برای ما تصویری عادی است و البته به معنی کم‌ارزش بودن فیلم و نادیده گرفتن کار تحسین‌برانگیز تیم کارگردانی و تولید نیست. به ویژه که علاوه بر تیم کارگردانی، افراد برجسته‌‌ای در شکل‌گیری آن نقش مهمی داشتند؛ از جمله:
«اولیویا کلمن»، مجری (گوینده)
«لین آرنز» و «استفان فلاهرتی»، شعر و موسیقی
«آنجلیک کیدجو»، اجرای ترانه (شعر)
«اشر بینگهام»، تدوین
«تایلر استریکلند»، موسیقی متن که در طول فیلم می‌شنوید
و ده‌ها نفر که به شکل‌های مختلفی در تهیه فیلم همکاری داشتند و جا دارد در این‌جا از تک تک آن‌ها صمیمانه تشکر کنیم.»

نسرین ستوده حالا در مرخصی درمانی به سر می‌برد. او که به دلیل اعتصاب غذاهای طولانی در زندان دچار مشکلات جسمی متعدد شده است، روز هفدهم آبان ماه از «زندان قرچک» به مرخصی اعزام شد، اما روز بعد تست کرونای او مثبت اعلام شد و حالا در قرنطینه خانگی به سر می‌برد. این فعال حقوق بشر از خرداد ۱۳۹۷ در حبس به سر می‌برد.

خانم ستوده دی ماه ۱۳۹۷ در شعبه ۲۸ دادگاه انقلاب تهران به اتهامات متعددی از جمله «ترویج فساد و فحشا» به خاطر وکالت چند نفر از «دختران خیابان انقلاب» به  ۳۳ سال حبس و تحمل ۱۴۸ ضربه شلاق محکوم شده بود که ۱۲ سال از آن به استناد ماده ۱۳۴ قانون مجازات اسلامی قابلیت اجرا دارد.