انحلال دانشکده روابط بین‌الملل به دست شیخ دیپلمات

دولت «حسن روحانی» دانشکده روابط بین‌الملل را منحل کرده است و این نهاد که در سال تحصیلی جاری هیچ دانشجویی نگرفته است باید در شهریور ۱۴۰۱ به فعالیت خود خاتمه دهد. «دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه» میراث‌دار «مدرسه سیاسی» بود که در سال ۱۲۷۸خورشیدی به ابتکار «نصرالله مشیرالدوله»، وزیر خارجه وقت ایران، با هدف تربیت سیاستمدار و دیپلمات تاسیس شد.

***

تصمیم به انحلال دانشکده روابط بین‌الملل بر اساس مصوبه شورای عالی اداری به ریاست حسن روحانی و در بهمن ۱۳۹۶یعنی  سال اول دوره دوم ریاست‌جمهوری او گرفته شده است و اینک آخرین مراحل اجرایی خود را برای تعطیلی کامل طی می‌کند. روحانی به دلیل شعارهایش در زمینه سیاست خارجی پیش از ریاست‌جمهوری در برخی از محافل به «شیخ دیپلمات» مشهور شده بود.

روحانی این مصوبه را شخصا امضا و ابلاغ کرده است. هدف از این مصوبه تمرکز آموزش عالی در وزارت علوم و «ایجاد فرصت برابر» برای بخش خصوصی در زمینه آموزش‌های عالی علمی و کاربردی عنوان شده است، اما در متن همین مصوبه برخی از دانشکده‌‌‌ها همچون «دانشگاه فرهنگیان»، وابسته به وزارت آموزش و پرورش، از اجرای این قانون مستثنی شده‌اند.

دانشکده روابط بین‌الملل و اهمیت آن

دانشکده روابط بین‌الملل وزارت خارجه میراث‌دار «مدرسه سیاسی» است که در سال ۱۲۷۸خورشیدی به ابتکار «نصرالله مشیرالدوله»، وزیر خارجه ایران، در در زمان «مظفرالدین شاه قاجار» با هدف تربیت سیاستمدار و دیپلمات در تهران تاسیس شد. «علی اکبر دهخدا» از اولین دانش‌آموختگان این مدرسه بوده است.

این مدرسه بعدها توسط «مدرسه حقوق و علوم سیاسی»، «دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران» و سپس «موسسه آموزش عالی روابط بین‌الملل»، وابسته به وزارت امور خارجه، دنبال شد و نهایتا هدفی که مشیرالدوله برای ترتیب دیپلمات داشت به دانشکده روابط بین‌الملل محول شد.

«اردشیر زاهدی»، وزیر خارجه ایران در سال ۱۳۴۵ تا ۱۳۵۰ خورشیدی، گفته است: «علاقه زیادی به ایجاد یک موسسه روابط بین‌المللی به عنوان مرکز آموزش و تحقیق برای جوانانی که وارد خدمت می‌شوند و با دیپلمات‌های دیگر داشتم. برنامه این کار با همکاری "دانشگاه تهران" آماده شد و شروع کار مرکز در آخرین ماه‌های وزارت من بود که بعدا فعالیت آن توسعه یافت.»

مرکز آموزش و تحقیق «موسسه روابط بین‌المللی وزارت خارجه» که در سال ۱۳۶۱ به دانشکده روابط بین‌الملل تغییر نام داد، برای اولین بار آموزش رشته‌های تخصصی روابط بین‌الملل را در مقطع کارشناسی و سپس کارشناسی ارشد در ایران آغاز کرد.

دانشکده روابط بین‌الملل در نزدیکی مجتمع اقامتی «وزارت خارجه ایران» که اردشیر زاهدی آن را تاسیس کرده است قرار دارد. این مجتمع اکنون دفتر مطالعات بین‌المللی وزارت خارجه ایران است و دانشکده روابط بین‌الملل هم بخشی از این مجموعه محسوب می‌شود. ایالات متحده آمریکا این مرکز را در اواخر دوره ریاست‌جمهوری «جورج بوش» تحریم کرد.

مدتی پیش از این تحریم، در سال ۱۳۷۹ دانشکده روابط بین‌الملل دوره جدید از فعالیت آموزشی و مطالعاتی را شروع کرد و دو رشته «دیپلماسی و سازمان‌های بين‌المللی» و «مطالعات منطقه‌ای» را وارد برنامه آموزشی کرد.

این دانشکده در کنار آموزش‌های تخصصی که در ۸۰۰ ساعت تدریس ارائه می‌شد، آموزش زبان‌های بین‌المللی را هم به صورت يک برنامه مستقل عرضه می‌کرد که آن زمان تنها برنامه آموزشی اجباری زبان در رشته روابط بین‌الملل بود. برای دیپلمات‌های کمتر تحصیل‌کرده جمهوری اسلامی و اغلب بیگانه با زبان‌های خارجی نظام حاکم بر ایران تا آن زمان، این یک فرصت استثنایی محسوب می شد.

دیپلماسی نوین، صلح و امنیت و سازمان‌های بین‌المللی، سازمان‌های بین‌المللی و حقوق بین‌الملل، حقوق بشر و حقوق محیط زیست، مطالعات منطقه‌ای، مطالعات حوزه خلیج فارس، دریای خزر، و مطالعات آسیایی و از سال ۱۳۸۲ مطالعات ایران‌شناسی از رشته‌های این دانشکده بوده‌اند. پیش از وزارت «ظریف» زمزمه‌هایی از تبدیل این دانشکده به یک دانشگاه بزرگ روابط بین‌المللی وجود داشت، اما این امر نه تنها در دوره ظریف محقق نشد که دانشکده‌ای که قدمت اهداف آن به بیش از ۱۲۰ سال پیش می‌رسید، منحل شد.

در حال حاضر بیشتر از ۷۰۰ نفر از دیپلمات‌های جمهوری اسلامی دانش‌آموخته این دانشکده هستند که برخی از آن‌ها هم‌زمان با سمت‌های بالای اجرایی در وزارت، در این دانشکده تدریس هم می‌کردند. محمد جواد ظریف، وزیر خارجه دولت روحانی، هم از مدتی پیش از وزارت تا سال‌های اخیر در این دانشکده تدریس می‌کرده است.

رسانه‌های ایران سال گذشته خبر دادند که ظریف با مرتبه دانش‌یاری از دانشکده روابط بین‌الملل وزارت امور خارجه به «دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران» منتقل شده است. آن زمان هنوز بحث انحلال دانشکده روابط بین‌الملل عمومی نشده بود.

«عباس عراقچی»، معاون وزارت خارجه و سفیر پیشین در ژاپن، هم یکی از فارغ‌التحصیلان این دانشکده و از اعضای هیئت‌علمی و مدتی رئیس آن بوده است که با رتبه دانش‌یاری به «دانشگاه ملی» یا «شهید بهشتی» فعلی رفته است. عراقچی انحلال این دانشکده را «ضایعه» خوانده است.

در حال حاضر جمهوری اسلامی صدها مجوز تاسیس دانشگاه و مرکز آموزش عالی و حوزه علمیه صادر کرده است. بر اساس آخرین آمار رسمی که سال گذشته منتشر شده بود، در حال حاضر بیش از دو هزار و ۵۰۰ دانشگاه در جمهوری اسلامی مجوز فعالیت دارند که اغلب آن‌ها با استانداردهای آموزشی بالایی فعالیت نمی‌کنند.

برخی از این موسسات از دولت برای ادامه فعالیت خود کمک مالی دریافت می‌کنند و در عمل خصوصی به معنی این که توانایی حفظ خود را داشته باشند، نیستند، بلکه این کمک‌های مالی نوعی رانت دولتی به صاحبان قدرت محسوب می‌شوند که دولت جمهوری اسلامی از محل دارایی‌های شهروندان هزینه آن را می‌پردازد.