مرمت یکی از قدیمی‌ترین ساعت‌های تهران که حالا لانه پرندگان است

شهریار- شکرالله پونسی، شهروندخبرنگار

مرمت بنای مسجد و مدرسه «مشیرالسلطنه» که یکی از قدیمی‌ترین بناهای تهران به شمار می‌رود، از آذر ۱۳۹۹ آغاز شده است. این مسجد را به خاطر ساعت قدیمی آن، «مسجد ساعت» می‌نامند. یک شهروندخبرنگار سری به این بنای تاریخی زده و با چند کارشناس میراث فرهنگی درباره قدمت و مرمت آن صحبت کرده است.

***

همین که وارد کوچه «تشکری موحد» در خیابان «مولوی» می‌شویم، بنایی قدیمی با معماری ساده اما شگفت‌انگیز در سمت چپ خیابان خود نمایی می‌کند که این روزها در حال بازسازی است. این بنا، مسجد و مدرسه مشیرالسلطنه، معروف به مسجد ساعت است که صحنی کوچک دارد و هشت حجره در سه طرف آن نشسته‌اند.
دلیل شهرت این مسجد به مسجد ساعت هم وجود یک برج ساعت در سمت شرق بنا است که از معابر مجاور قابل رویت است. این ساعت یکی از قدیمی‌ترین ساعت‌های وارد شده به ایران است.
«جعفر» آقا، از کاسبان خیابان مولوی است. او می‌گوید: «این محله برای من خیلی ارزشمند است و خاطره‌های زیادی از این‌جا دارم. چون خانه پدری من در همین خیابان بوده است و قشنگ‌ترین خاطراتم هم به همین مسجد مشیرالسلطنه بر می‌گردد که با پدرم بر‌‌ای نماز به آن‌جا می‌رفتیم. پدرم می‌گفت وقتی برج ساعت را در این مسجد نصب کردند، جمعا ۱۰ تا ساعت در تهران نبود و ما تمام برنامه زندگی خود را با این ساعت و زنگ آن هماهنگ می‌کردیم. صبح‌ها برای نماز هم با زنگ ساعت مسجد بیدار می‌شدیم.»

جعفر آقا سری از روی تاسف تکان می‌دهد و در ادامه می‌گوید: «ولی من از وقتی یادم هست، این ساعت خراب بوده است. حالا که دارند مسجد را بازسازی می‌کنند، یک حرف‌هایی راجع به تعمیر ساعت هم می‌گویند. ولی این‌که چه قدر واقعیت دارند، خدا می‌داند.»

یکی از کارشناسان اداره میراث فرهنگی می‌گوید: «به جرات این ساعت، ارزشمند‌ترین ساعت موجود در کشور است. در آلمان ساخته شده است۱۵۰ سال قدمت دارد. "محمد ساعتچی" که خبره‌ترین تعمیر کار ساعت‌های قدیمی در ایران است و دیپلم ساعت سازی‌ خود را از سوییس گرفته، چند باری تلاش کرده است که اجازه تعمیر ساعت را از میراث فرهنگی و ارگان‌های مربوطه بگیرد اما تا حالا موفق نشده است.»

به گفته او، ساعتچی شش بار از نزدیک ساعت را بررسی کرده و خیلی برای این ساعت ارزشمند ناراحت است: «در اثر رسیدگی نکردن، این ساعت به زباله‌دانی و لانه پرندگان تبدیل شده است و اگر تعمیر نشود، به زودی از بین می‌رود.»
«هومن» معماری خوانده و یکی از علاقه‌مندان به آثار تاریخی است. یکی از علاقه‌مندی‌های او، سر زدن به بناها و اماکن تاریخی است: «کاشی‌کاری‌ها، طاق‌های ضربی و حجره‌های تو در تو و بیرونی و اندرونی عمارت‌های قدیمی مرا ذوق زده می‌کنند. اما هر بار با دیدن یکی بنای تاریخی که به آن رسیدگی نشده است، توی ذوقم می‌زند.»

او آذر ۱۳۹۹، وقتی در خبرگزاری «ایرنا» درباره مرمت مسجد مطلبی خوانده، خودش را به خیابان مولوی رسانده است تا مسجد مشیرالسلطنه را از نزدیک ببیند.

«مرتضی ادیب‌زاده»، معاون میراث فرهنگی استان تهران روز ۱۱ آذر از آغاز مرمت این مسجد خبر داد و گفت: «عملیات مرمتی مسجد شامل حذف زوائد بصری، اندودهای الحاقی ماسه سیمان بر روی جداره، پاک‌سازی و بندکشی آجرهای نما و مرمت ورودی مسجد و سقاخانه در ضلع جنوبی جداره وفق حالت اولیه جداره است. در ضمن مرمت و احیا مناره نیز در این طرح دیده شده که شامل پاک‌سازی و بندکشی آجرهای جداره آن و بررسی وضعیت ایستایی مناره و هم‌چنین رفع معایب سازه‌ای آن است.»

او هم‌چنین گفت تعمیر و راه‌اندازی ساعت نیز یکی از اقدامات مهم است که توسط مختصصان انجام می‌شود.

هومن می‌گوید: «این مسجد مدرسه دارای معماری ساده ایرانی است که واقعا در همه جای دنیا زبانزد است. همین طاق‌های ضربی، مقرنس کاری و کاشی کاری، یعنی فرهنگ معماری ایرانی. واقعا در تمام ایران ما چند تا بنا با این ویژگی‌ها داریم که این‌قدر در نگه‌داری آن‌ها سهل‌انگار هستیم؟ وجود این ویژگی‌ها به همراه نصب یک برج ساعت با قدمت ۱۵۰سال اگر همه چیز درست پیش می‌رفت، می‌توانست هر سال کلی معمار و علاقه‌مند را از سراسر نقاط دنیا برای بازدید از این بنا به ایران بکشاند اما واقعا حیف.»

او در ادامه می‌گوید: «متاسفانه در داخل مسجد به وضوح جای نم زدگی بزرگی در پشت بام مشخص است که باید ایزوگام اساسی و ریشه‌‌ای بشود. همین مساله باعث ترک روی ستون‌های سنگی شده است که با گچ و به شکل ناشیانه‌‌ای پوشانده شده‌اند. داخل یکی از حجره‌ها هم کتیبه‌‌ای وجود دارد که تبدیل به انباری شده است. امیدوارم در بازسازی فعلی واقعا تعمیرات اساسی انجام شود و این بنای ریشه‌دار و برج ساعت آن از بین نرود.»
یک خبرنگار حوزه میراث فرهنگی می‌گوید مشکل اصلی، چه در تعمیر ساعت، چه در مرمت بنا، از سقف بودجه این عمارت است. دو بار بودجه‌های محدود برای مرمت به این مسجد تعلق گرفته است یکبار آن که پیمان‌کار کلاه‌بردار از آب در آمده است و یکبار دیگر به جای  مرمت سقف و ساعت، کاشی‌های حیاط را عوض کرده‌اند.

او البته حالا به مرمت مسجد ساعت امیدوار است و می‌گوید: «خبرهای خوشی در راه است. دو بار از طرف میراث فرهنگی و دولت "محمود احمدی نژاد" بودجه ضعیفی برای مرمت این مسجد-مدرسه اختصاص داده شد که هم بودجه کم بود و هم پیمان‌کار کلاه بردار از آب درآمد و کاری از پیش نرفت. اما این بار شهرداری منطقه ۱۱ تهران با اداره میراث فرهنگی کل استان کار مرمت را آغاز کرده‌‌اند و از صحبت‌های ادیب‌زاده، معاون میراث فرهنگی استان تهران این طور استنباط می‌شود که این بار مرمت به طور اصولی انجام خواهد شد.»

هومن می‌گوید البته هنوز معلوم نیست متخصصی که قرار است ساعت را تعمیر کند، کیست.