دیدار سالانه علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، با مداحان امسال به صورت ویدئویی برگزار شد. او در سخنانش بار دیگر بر «نقش مهم» مداحان تاکید کرد و مداحی را «پدیده‌ای ویژه و منحصر به فرد» خواند.
خامنه‌ای همچنین با انتقاد از «مخدوش شدن ادب اسلامی در برخی محیط‌های رسانه‌ای و فضای مجازی» از مداحان خواست این موارد را «به مردم تعلیم دهید».
اما چه شد که مداحان از نقشی حاشیه‌ای و کم‌اهمیت فاصله گرفتند و در دوران رهبری خامنه‌ای به یکه‌دار میدان تبدیل شدند؟ آیا فحاشی، ناسزاگویی سیاسی و هفت‌تیر کشی آنان مواردی استثنایی بوده یا خامنه‌ای عامدانه آنان را با چنین خصلت‌هایی به خدمت خود درآورد؟
مداحان کیستند و چقدر قدمت دارند؟
گروهی که در تاریخ معاصر ایران به نام «مداح» و «پامنبری‌خوان» شناخته می‌شود ظاهرا پس از دوره صفوی پدید آمد. در طول دویست سال اخیر، این افراد نقشی حاشیه‌ای داشتند و همواره ذیل روحانیون و تحت نظارت آن‌ها قلمداد می‌شدند. در مجالس دینی برای عموم، معمولا پس از سخنرانی روحانی که برنامه اصلی بود، فردی در پله‌های پایین منبر می‌نشست و برای چند دقیقه برنامه‌ای حاشیه‌ای اجرا می‌کرد. روحانیون سنتی جایگاهی علمی برای مداحان قائل نبودند و گاه حتی آن‌ها را به خاطر اغراق، گزافه‌گویی و سخنان غیرمستند تحقیر و سرزنش می‌کردند. روحانیون آثار زیادی در رد سخنان مداحان نوشته‌اند که «حماسه حسینی» اثر مرتضی مطهری، شاگرد محبوب روح‌الله خمینی، یکی از آن‌هاست.
اما حدود ۲۵ سال است که مداحان جایگاهی کاملا متفاوت یافته‌اند و در وضعیتی یک‌سره مخالف گذشته، گاه روحانیون حاشیه آن‌ها تلقی می‌شوند. جایگاه و ساختار جدید را علی خامنه‌ای آگاهانه و بنابر دلایلی خاص پدید آورد.
ارتباط خامنه‌ای با مداحان چه سیری داشته؟
علی خامنه‌ای از سال‌های میانی دهه ۱۳۶۰ و دوران ریاست جمهوری‌اش، به طور سالانه با مداحان دیدار می‌کرد. این دیدارها از آن زمان تا امروز همواره در روز تولد فاطمه، دختر پیامبر اسلام، صورت گرفته اما نگاه او به مداحان و محتوای سخنان او در این مراسم سالانه دچار تغییر شده است.
روح‌الله خمینی، بنیانگذار جمهوری اسلامی، به روال روحانیون سنتی چندان با مداحان دم‌خور نبود و در مراسم مذهبی که در حضور او برگزار می‌شد نیز به جای مداح، یک روحانی به نام محمد کوثری به اجرای برنامه می‌پرداخت.
در نخستین سال رهبری خامنه‌ای نیز کوثری حضور داشت و تا نیمه دوم دهه ۱۳۷۰ نیز مداحان سنتی‌تر به اجرای برنامه می‌پرداختند.
اما از نیمه دوم دهه ۷۰ بسیاری از رویکردهای خامنه‌ای در عمل تغییر کرد و همچون بسیاری از شبکه‌سازی‌های گسترده او، مداحان نیز با طرح و هدایت و پول او به شبکه و بازویی کارآمد تبدیل شد.
اهداف خامنه‌ای از به میان آوردن مداحان چه بود؟
طرح جدید خامنه‌ای برای خود او و برای مداحان رابطه‌ای پرسود بوده است: مداحان به ثروت، شهرت و اقتدار رسیدند و مهم‌تر از همه، به جای وابستگی به روحانیون سنتی، در جایگاهی برتر از اکثریت آنان قرار گرفتند. در وضعیت جدید فقط لازم بود یک نفر را از خود راضی نگاه دارند.
شبکه‌سازی مداحان برای خامنه‌ای نیز دست‌کم سه بهره عینی داشته است:
الف) خامنه‌ای، برعکس سلفش روح‌الله خمینی، جایگاه معتبری در حوزه علمیه و در میان روحانیون سنتی نداشت و مرجعیت دینی او هیچ گاه جدی گرفته نشد. او با شبکه‌سازی از مداحان، به همراه چند اقدام دیگر، خود را از نیازمندی به حوزه برای کسب اقتدار دینی خود رهانید. از مهم‌ترین رسانه‌ها و ابزارهایی که او امروز برای کسب اعتبار و مقبولیت دینی استفاده می‌کند شبکه مداحان است.
ب) ضمنا شبکه مداحان چماقی مناسب است برای خاموش کردن صدای روحانیون منتقد اوست؛ به ویژه از آن رو که مداحان معمولا با گروه‌هایی از اوباش در ارتباط هستند. در سال‌های اخیر مداحان و اوباشان همراهشان بارها به خانه مراجع منتقد، مانند حسینعلی منتظری و یوسف صانعی، یا حتی روحانیونی که گاه با فرمان‌های خامنه‌ای همراهی کافی ندارند، مانند موسی شبیری زنجانی و عبدالله جوادی آملی، یورش برده‌اند.
ج) مداحان کارکرد دیگری نیز برای خامنه‌ای داشته‌اند: ترویج خرافه در تمامی نقاط کشور و بسیج عمومی در خدمت مقاصد او.
ماجراجویی‌ها و هفت‌تیر کشی‌های مداحان
مداحانی که در سال‌های اخیر در مراسم اختصاصی خامنه‌ای اجرای برنامه کرده‌اند قدرتی بی‌منازع در عرصه سیاسی ایران دارند و برای گفتن هر سخنی به هر روشی، مصونیت مطلق قضایی دارند.
مداحانی همچون منصور ارضی، محمود کریمی، سعید حدادیان و میثم مطیعی در سال‌های اخیر مجاز بوده‌اند بی هیچ پروایی به رئیس جمهور فحش بدهند، در خیابان اسلحه بکشند، جناح‌های سیاسی را صراحتا با داستان‌های مذهبی قیاس کنند و هواداران‌شان را علیه این یا آن فرد و گروه بشورانند.
تخریب موسیقی مذهبی، ثروت‌اندوزی از طریق مداحی و داشتن دو چهره متضاد در خلوت و پنهان نیز از دیگر انتقادها به شبکه مداحان در این سال‌ها بوده است.
مداحان گاه نیز خبرساز شده‌اند. مثلا انتشار فحاشی‌ها و «لعن و نفرین‌های» منصور ارضی علیه ناصر مکارم شیرازی، مرجع تقلید، و همچنین اکبر هاشمی رفسنجانی، محمدباقر قالیباف و اسفندیار رحیم مشایی.
هفت‌تیر کشی محمود کریمی در خیابان نیز هفت سال پیش خبرساز شد و البته ماجرا به سود او فیصله یافت.
سه سال پیش نیز ماجرای شعرخوانی میثم مطیعی، مداح نزدیک به خامنه‌ای، در نماز عید فطر و کنایه‌های تند او به حسن روحانی خبرساز شد اما بعدا اطرافیان مطیعی روایت کردند که خامنه‌ای در جلسه‌ای خصوصی از او تمجید کرده است.
سال گذشته نیز یوسف ارجونی، رئیس سازمان بسیج مداحان، در اظهار نظری عجیب و خبرساز، مدعی شد: «تعدادی مداح تربیت‌شده اسرائیلی بازداشت شده‌اند.» ادعایی که خبر دیگری در باره آن منتشر نشد و به فراموشی رفت.
مطالب مرتبط:
بازار گرم مداحان؛ از درآمدهای میلیونی تا اظهارنظرهای سیاسی
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر