پته می‌دوزند و حصیر می‌بافند تا قنات‌هایشان را حفظ کنند

سپیده شریفی، شهروندخبرنگار، کرمان 
«گوجینگو» نام یک بافت حصیری قدیمی مختص روستاهای کرمان است؛ اما حالا اهالی کرمان با شنیدن نام گوجینگو، پیش از اینکه یاد حصیربافی بیافتند، یاد گروه زنان جوان و مستقلی می‌افتند که همه تلاشش‌شان را می‌کنند تا بتوانند قنات‌های روستاهایشان را حفظ کنند. یک گروه از زنان روستای «شفیع‌آباد» کرمان حدود هشت سالی است که همت کرده‌اند و با پته‌دوزی و حصیربافی، هم هنر آباء و اجدادی‌شان را حفظ می‌کنند و هم بخشی از سود فروش‌شان را به مرمت و احیای قنات‌ها اختصاص می‌دهند. حیات شفیع‌آباد و بسیاری از روستاهای این منطقه در گروی حیات قنات‌ها است. 
*** 

گروه «گوجینو» در سال ۱۳۹۳ با شش عضو در روستای شفیع‌آباد تشکیل شد. همه اعضای گروه در ابتدا ۲۰ هزار تومان حق عضویت پرداخت کردند؛ مواد اولیه مثل نخ و پارچه و ... را با همین پول تهیه کردند و مشغول حصیربافی و پته‌دوزی شدند. آن‌ها هنری را که از مادرها و مادربزرگ‌هایشان یاد گرفته بودند، به سبکی مدرن‌تر تولید کردند؛ مثلا با پته‌دوزی مشغول ساخت زیورآلات و تولید وسایلی با سبک جدید شدند.

بیش از یک‌سال، از فروش محصولاتشان هیچ پولی برداشت نمی‌کنند تا بتوانند چرخ خیاطی و اتو و دیگر وسایل مورد نیازشان را تامین کنند؛ اما در همین مدت هم تا می‌توانند در بین دیگر مردم روستاها از فعالیت‌شان می‌گویند؛ از اینکه تصمیم گرفته‌اند پانزده درصد از سود فروش محصولات را به احیای قنات‌ها اختصاص دهند. تبلیغات خانه به خانه آن‌ها جواب می‌دهد و آوازه این حرکت جمعی در دیگر روستاهای اطراف هم می‌پیچید و علاوه بر آن، نظر مردان روستا را هم جلب می‌کند. 

حالا زنان زیادی از روستاهای اطراف، مثل «زیارتگاه»، «ملک‌آباد» و «مهدی‌آباد» به آن‌ها پیوسته‌اند.

«زینب» بیست‌وچهار ساله و از اهالی روستای شفیع‌آباد و جزء بیست نفر اول اضافه شده به گوجینو است و در این زمینه با هیجان زیاد این‌طور می‌گوید: «من از بچگی دلم می‌خواست درس بخوانم و معلم بشوم؛ اما به چندین دلیل نشد و زود شوهرم دادند و الان هم دو تا بچه دارم؛ ولی راستش از وقتی به این گروه اضافه شدم و محصولات تولیدی خودم و سایر مردم روستایمان و چند روستای دیگر به فروش می‌رسد، احساس مفید بودن می‌کنم و از همیشه سرحال‌تر هستم.» او در مورد فعالیت‌های گوجینو این‌طور توضیح می‌دهد: «خدا را شکر فروش خوب بوده است و تا به اینجای کار امیدوارمان کرده است. با پانزده درصد از فروشمان توانسته‌‌ایم فعلا به سه قنات کمک مالی کنیم و یک دستگاه موتور برق و بالابر خریده‌ایم. این بالابر و موتور برقی، سرعت کار را بالا می‌برد. تا قبل از این، مردم باید با چرخ دستی قنات را لایروبی می‌کردند و با توجه به گرمای طاقت فرسای هوا این کار بسیار کند انجام می‌شد؛ اما الان با این موتور برق و بالابر خدا را شکر کارها سریع‌تر و آسان‌تر انجام می‌شود.»

نام صنایع دستی اصلی و بومی مردم این روستاها به‌ویژه روستای شفیع‌آباد «مفشو» یا «مف‌رشو» است. این محصول از جنس پته درست شده است و از قدیمی‌ترین صنایع دستی روستاهای استان کرمان به شمار می‌رود. از مفشو در قدیم برای نگهداری قند و یا گیاهان دارویی استفاده می‌شده است. قیمت هر کدام از این «مفشو» یا «مف‌رشو»ها فقط بیست هزار تومان است. محصولات زنان گوجینگو در فروشگاه‌های حقیقی و آنلاین فروش محصولات روستایی نظیر روستاتیش و  دستادست به فروش می‌رسد. 

«امین» که به قول خودش در حد بضاعتش در فعالیت‌های «روستاتیش» سهیم است، در مورد فعالیت‌های گوجینو می‌گوید: «انگیزه و انرژی‌شان بی‌نظیر است و از همه مهم‌تر اینکه ایده تشکیل این گروه و جنس فعالیتشان مربوط به خود بچه‌های روستای شفیع‌آباد است. راستش من تا قبل از آشنایی با روستاتیش احساس می‌کردم، برای فعالیت‌های اینچنینی باید خیرین با سرمایه‌های بزرگ وارد میدان شوند و با پول‌های کوچک ما اتفاقی نمی‌افتد و به قول معروف «کی کفاف دهد این باده‌ها به مستی ما»؛ اما وقتی دیدم روستاتیش با پول‌های کوچک و فروش محصولاتی که عمده آن‌ها قیمت زیر صد هزار تومان دارند، شادی‌های بزرگ خلق می‌کند، نظرم عوض شد.» امین باور دارد تمام روستاهای کرمان با فروش همین صنایع دستی و مفشو‌ها به قیمت بیست هزار تومان می‌توانند قنات‌هایشان را احیا کنند و آتش روستاهایشان را روشن نگه دارند و آینده نسل بعدی‌شان را بسازند.

«سارا» که اصالتا اهل مهدی‌آباد است، می‌گوید: «قنات‌ها برای اینکه خشک نشوند، باید هر سال لایروبی شوند و این کار بسیار هزینه‌بر است. به خاطر همین هزینه‌ها، مدت‌ها بود که مردم این مناطق، توجهی به حفظ قنات‌ها نداشتند؛ اما با شروع فعالیت گروه گوجینو، به نوعی فرهنگ‌سازی هم انجام شد و بقیه مردم هم به حفظ و نگهداری و احیای قنات‌ها حساس‌تر شدند تا جایی که الان همه مردم این مناطق به دنبال راهی برای جلوگیری از هدر رفتن آب قنات‌ها هستند و اینکه چه محصولی بکارند که آب کمتری بخواهد و برای صرفه‌جویی زمین را چگونه آبیاری کنند و قنات را در چه فصلی لایروبی کنند.»

رقیه هفده ساله است و در روستای زیارتگاه سکونت دارد و به‌تازگی به جمع زنان گروه گوجینو اضافه شده است. او در این زمینه می‌گوید: «جمعیت روستای ما به دلیل خشکی و بی‌آبی و بیکاری، هرروز کم و کمتر می‌شد و خود ما هم کم‌کم به فکر مهاجرت بودیم؛ البته برای من و خانواده‌‌ام و هم‌ولایتی‌هایمان که تنها شغلمان کشاورزی است و در این روستا به دنیا آمده و بزرگ شده‌‌ایم، مهاجرت بسیار سخت و گاهی غیرممکن است؛ اما الان به‌واسطه فعالیت‌های خودمان درگروه گوجینو به فکر ساخت روستایمان و احیای قنات‌هایمان هستیم.» رقیه این‌طور ادامه می‌دهد و می‌گوید: «سی میلیون تومان برای احیای قنات روستای ما پول لازم است و با کمک گوجینو سیزده میلیون تومان آن از فروش صنایع دستی خودمان و روستاهای دیگر جور شده است تا ان‌شاالله آب قنات دوباره به روستایمان برگردد.» گروه گوجینو حالا علاوه بر ایجاد اشتغال برای زنان و روستایی و احیا و مرمت قنات‌ها به کارهای آموزشی و آگاهی مردم روستاها درباره احیای بذرهای بومی ومحصولاتی که آب کمتری می‌خواهد نیز می‌پردازد؛ مثلا در روستای شفیع‌آباد که چیدن درختان گز یکی از کارهای زنان روستایی است، به زنان گزچین آموزش می‌دهند که چطور به درختان گز در هنگام کار آسیب کمتری بزنند و درآمد بیشتری داشته باشند. آن‌ها حالا اعتماد بسیاری از زنان و مردان روستا را به خود جلب کرده‌اند. کارهای بزرگی انجام داده‌اند، حالا روستاییان بچه‌هایشان را برای پیوستن به این گروه تشویق می‌کنند. یکی از موسسان این گروه در گفت‌وگو با سایت دستادست گفته است: «منی که کم حق داشتم به خانه همسایه‌ام بروم؛ ولی الان بلند می‌شوم می روم تهران؛ مثلا نمایشگاه شرکت می‌کنم، بلند می‌شوم می‌روم تو یک روستای دیگری تسهیل‌گری انجام می‌دهم، بلند می‌شوم می‌روم توی حاشیه شهرها کار می‌کنم، با توریست‌ها صحبت می‌کنم، به گروه‌مان توضیح می‌دهم؛ منی که قبلا خجالتی بودم الان با ۴ تا توریست حرف می‌زنم. مادرها الان بچه‌هایشان را تشویق می‌کنند که زبان خارجه یاد بگیرند، بچه‌ها را از روستا می‌برند به شهر تا زبان خارجه یاد بگیرند. این خیلی اتفاق خوب و بزرگی است. این‌ها همه در قالب تشکلی اتفاق افتاده، یعنی من همه این‌ها را مدیون تشکل خودمان می‌دانم.»