بیش از یک دهه از واگذاری «معدن مس انجرد» به بخش خصوصی می‌گذرد. در این سال‌ها این معدن از پر حاشیه‌ترین بنگاه‌های اقتصادی در ایران بوده است. تصرف زمین‌های روستاییان، تولید آلاینده‌های خطرناک و آسیب گسترده به محیطزیست منطقه، تنها بخشی از ره‌آورد چشم‌پوشی نهادهای دولتی بر تخلفات بهره‌بردار این معدن بوده است.
در این مدت مردم منطقه بارها به فعالیت‌های معدن انجرد اعتراض کرده‌اند؛ اعتراضاتی که منجر به سرکوب شدید از سوی نهادهای امنیتی، بازداشت، پرونده‌سازی و صدور احکام حبس و شلاق برای روستاییان شده است. در آخرین مورد، اردیبهشت ۱۴۰۰، دادگاه ۱۰۲ کیفری اهر ۴۴ تن از اهالی روستای انجرد را در مجموع به ۷۷۰ ماه زندان و هزار و ۹۸۰ ضربه شلاق محکوم کرده است.
***
معدن انجرد (انگرد) در شهرستان اهر و در ۹۰ کیلومتری شمال شرق تبریز قرار دارد. این معدن نام خود را از روستای انجرد گرفته و بین این روستا و روستای «زندآباد» واقع شده است. این منطقه به دلیل وجود ده‌ها معدن مس، طلا، سنگ و ...، از غنی‌ترین حوزه‌های معدنی در ایران است. بااین وجود، شهرستان اهر و به‌ویژه روستاهای این شهرستان از محروم‌ترین مناطق ایران هستند.
در اواخر دهه ۸۰ شمسی معدن انجرد به «شرکت صنایع معدنی و تولیدی مهر اصل» واگذار شد. بر اساس آن‌چه در وب‌سایت این شرکت آمده، شرکت مهر اصل فعالیت معدنی خود را از سال ۱۳۸۷ آغاز کرد و تنها یک سال بعد با انجام عملیات حفاری، موفق به کشف معدن انجرد شد. این شرکت هم‌چنین در سال ۱۳۸۸ جواز تأسیس کارخانه تولید کنسانتره مس را گرفت. عملیات احداث کارخانه کنسانتره مس انجرد نیز در سال ۱۳۹۱ آغاز به کار کرد و در سال ۱۳۹۸ با حضور وزیر وقت صمت افتتاح شد.
یکی از اهالی روستای زندآباد که پس از مشکلات ایجاد شده از سوی معدن انجرد به تبریز مهاجرت کرده است، در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» می‌گوید: «معدن انجرد از محدوده جغرافیایی خود تجاوز کرده است. این معدن ابتدا کمی از زمین‌های چند نفر از اهالی روستا را خرید و بلافاصله بعد از زلزله [زلزله‌ی اهر در سال ۱۳۹۱] که همه مردم درگیر خرابی خانه‌های خودشان بودند، با سوءاستفاده از فرصت شروع به ساختن کارخانه کرد. بعد هم شرکت آرام‌آرام شروع کرد به تصرف مراتع و زمین‌های مردم زندآباد و انجرد. اذیت‌های این معدن باعث شده است بسیاری از اهالی روستا هم‌چون من، مجبور به مهاجرت به شهر شوند.»
فعالیت‌های شرکت بهره‌بردار معدن انجرد از همان ابتدا موجب اعتراضات متعدد روستاییان ساکن در پیرامون معدن شده است. بین سال‌های ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۶، روستاییان در کنار امتناع از فروش زمین‌های خود به معدن، بارها با برگزاری تجمع‌های اعتراضی و ثبت شکایت در مراجع قانونی، خواستار رسیدگی به تخلفات معدن انجرد شدند. اعتراض مستمر روستاییان موجب توقف فعالیت معدن در یک دوره سه‌ساله شد.
با این وجود، در سال ۱۳۹۳ و پس از واگذاری بخشی از سهام معدن به «بانک تجارت» از سوی بهره‌بردار معدن، شرایط برای روستاییان سخت‌تر از پیش شد. نهادهای قضایی و دولتی که تا پیش از آن در حمایت از روستاییان کوتاهی کرده بودند، این بار خود متولی سرکوب و تضییع حقوق روستانشینان شدند. تنها در یک نمونه، معدن انجرد در سال ۱۳۹۴ با امضای قراردادی با یکی از اهالی روستای زندآباد، زمین وی را برای مدت مشخص کرایه کرده است. در یکی از بندهای قرارداد اشاره شده است که بعد از اتمام مهلت قرارداد، زمین به‌صورت تسطیح شده تحویل صاحب ملک خواهد شد. با این حال، زمانی که صاحب زمین برای بازپس‌گیری ملک خود اقدام کرده، معدن آن را تحویل نداده و با کمک اداره منابع طبیعی استان آذربایجان شرقی، سند مالکیت زمین را به نام سازمان منابع طبیعی زده است.
پی‌گیری مستمر روستاییان برای حل اختلافات با بهره‌بردار معدن انجرد، سرانجام زمینه رسیدن به تفاهم اولیه بین اهالی روستای زندآباد و شرکت مهر اصل را فراهم کرد. تیر ۱۳۹۵، جلسه‌ای با حضور برخی از اهالی روستای زندآباد و مدیرعامل شرکت مهر اصل در فرمانداری شهرستان اهر برگزار شد. حاصل این جلسه، رسیدن به تفاهم اولیه میان طرفین بود. صورت‌جلسه این مصالحه را نیز فرماندار و دادستان وقت اهر به عنوان تضمین کننده توافق امضا کرده‌اند.
با این وجود، این توافق در حد یک برگ کاغذ باقی ماند و با آغاز به کار دوباره معدن، بر مشکلات روستاییان نیز افزوده شد. تداوم تصرف زمین‌های زراعی و مراتع، آلوده کردن روان آب‌ها و آسیب رساندن به محیطزیست منطقه از سوی معدن انجرد، باعث اعتراض اهالی روستاهای انجرد و زندآباد در سال ۱۳۹۶ شد.
روز جمعه ۱۶ تیر ۱۳۹۶، اهالی این دو روستا در مقابل معدن دست به تجمع اعتراضی زدند. این تجمع با حضور نیروی انتظامی و سپاه به‌شدت سرکوب شد. در این اعتراضات، دست‌کم هشت نفر از اهالی روستای زندآباد و ده‌ها نفر از روستای انجرد بازداشت شدند.
نیروهای امنیتی راه‌های ورودی روستای انجرد را مسدود و در سه‌نقطه از روستا «ایست بازرسی» ایجاد کردند. به گفته شاهدان عینی، در این روز نوعی حکومت‌نظامی در روستا برقرار شد. بعد از ۱۰ روز محاصره روستا، برگه‌هایی برای فروش زمین‌های روستاییان بین آن‌ها پخش شد و برخی از اهالی روستا مجبور به فروش بخشی از زمین‌های خود به معدن انجرد شدند. به گفته اهالی روستای زندآباد، قیمت تعیین‌شده بسیار کمتر از بهای واقعی زمین‌ها بوده است.
دوازدهم اردیبهشت ۱۴۰۰، پس از حدود چهار سال، دادگاه ۱۰۲ کیفری اهر ۴۴ تن از اهالی روستای انجرد را در مجموع به ۷۷۰ ماه زندان و هزار و۹۸۰ ضربه شلاق محکوم کرده است. این حکم تنها یکی از پرونده‌هایی است که علیه روستاییان در مراجع قضایی گشوده شده است. این در حالی است که شکایات متعدد روستاییان در مراجع قضایی از معدن انجرد، سال‌ها است به نتیجه نرسیده است.
یکی از اهالی روستای انجرد درباره دلایل این اعتراضات به «ایران‌وایر» می‌گوید: «معدن بیشتر از صدها هکتار از زمین‌های روستای ما را که برای آن سند مالکیت داریم، تصرف کرده است. درآمد عمده مردم این منطقه از دام‌داری است. اما معدن انگرد بخشی از مراتعی را که ما از آن به‌عنوان چراگاه استفاده می‌کردیم، تصرف کرده است. باقی مراتع هم با گردوخاکی که از رفت‌وآمد ماشین‌ها و فعالیت معدن تولید می‌شود، در حال از بین رفتن هستند. از طرف دیگر، انفجارها در معدن به خانه‌های ما آسیب می‌زنند و خانواده‌های ما را می‌ترسانند. معدن انگرد مدام پساب‌هایش را در رودخانه روستا خالی می‌کند؛ رودخانه‌ای که دام‌ها از آب آن می‌خورند و مزارع ما با همین آب آبیاری می‌شوند. اگر هم اعتراض کنیم، ما را بازداشت و برایمان پرونده درست می‌کنند. همین چند هفته پیش برای ۴۴ نفر از اهالی روستا زندان و شلاق بریدند؛ برای هر کدام ۱۷٫۵ ماه زندان و ۴۵ ضربه شلاق. در بین محکوم‌شده‌ها حتی پیرمرد ۸۱ ساله هم هست. ۲۰ نفر دیگر هم هستند که معدن از آن‌ها شکایت کرده و هنوز حکم برایشان صادر نشده است.»
اسفند ۱۳۹۹ نیز رانش «سد باطله» در معدن مس انجرد، باعث سرازیر شدن مواد خطرناک شیمیایی به مزارع روستاییان و سرایت به رودخانه زندآباد شد. پس از انتشار اخبار و تصاویر مربوط به رانش و نشتی مواد سمی از سد باطله، بهره‌بردار معدن در تاریکی شب برای پوشاندن آثار نشتی اقدام به خاک‌ریزی روی برخی مناطق حاشیه سد باطله کرد.
به رقم وجود تصاویر و ویدیوهای متعدد و شواهد آشکار از سرازیر شدن پساب‌های معدن به مراتع اطراف، فرماندار و رییس دادگستری اهر در مصاحبه‌های جداگانه با رسانه‌ها، رانش در سد باطله معدن را تکذیب کردند.
با این وجود، مدیرکل حفاظت محیطزیست آذربایجان شرقی دو هفته پس از حادثه، در بازدید از معدن مس انجرد، با تعیین ضرب العجل دوماهه، خواستار پایان دادن معدن انجرد به استفاده از سد باطله فعلی شد. هرچند با پایان فرصت دوماهه، سازمان محیطزیست آذربایجان شرقی تاکنون اقدام قانونی دراین ارتباط انجام نداده است.
آبان ۱۳۹۹، در حادثه‌ای مشابه، سازمان حفاظت محیطزیست اهر و مدیران معدن مس انجرد شکستگی در سد مواد باطله معدن انجرد و نشت مواد سمی به رودخانه را تکذیب کرده بودند.
رانش در سد باطله معدن انجرد و آلودگی زیست‌محیطی ناشی از آن آخرین حاشیه ایجادشده در این معدن نبوده است. هفته گذشته کارگران معدن انجرد نیز در اعتراض به عدم پرداخت کامل حقوق خود دست به اعتصاب زدند. در بیانیه منتشرشده از سوی کارگران در این ارتباط، عدم اجرای «قانون طبقه‌بندی مشاغل»، اعمال نشدن سختی کار و عدم تحقق وعده‌های مدیران معدن انجرد از دیگر دلایل اعتصاب کارگران عنوان شده است.
بر اساس آن‌چه در وب‌سایت شرکت مهر اصل آمده است، معدن مس انجرد یکی از بزرگ‌ترین و پر عیارترین معادن مس ایران است. با این وجود, سهم مردم شهرستان اهر و روستاهای انجرد و زندآباد از این ثروت، جز از دست دادن زمین، آسیب دیدن خانه هایشان بر اثر انفجار، تحمل آلاینده‌های خطرناک تولیدشده در معدن، آسیب دیدن محیطزیست، تخریب شدن راه‌های ارتباطی منطقه و هم چنین تحمل بازداشت، زندان و شلاق نبوده است؛ نتایجی که در کنار بهره‌بردار معدن انجرد، نهادهای دولتی و قضایی نیز به شکل مستقیم در آن نقش داشته‌اند.
مطالب مرتبط:
تداوم آلودگی زیست‌محیطی معدن مس سونگون ورزقان
گفت‌وگو با نماینده آذربایجان درباره تخلفات معدن مس سونگون؛ بی‌اطلاعم
تخلفات گسترده در بزرگ‌ترین معدن مس خاورمیانه؛ پای همه در میان است
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر