تجدید سازمان یا تکانده شدن از سفره انقلاب؛ آینده اصلاح‌‌طلبان چگونه است؟

در حالی که شبکه‌های اجتماعی پر از کنایه‌های نیش‌دار به اصلاح‌طلبان است و برخی کمتر بودن آرای «همتی» از آرای باطله و «محسن رضایی» را به رخ می‌کشند، گروهی از آنان از وضعیت آینده خود می‌گویند.

***

ساعاتی پس از اعلام نتایج انتخابات، «حسین مرعشی»،‌ سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی،‌ از «تجدید سازمان» سخن گفت و «عباس عبدی»، فعال سیاسی نوشت که اصلاح‌طلبان باید خود را برای «یک دوران سخت سیاسی» آماده کنند.

«بهاره هدایت»، عضو سابق دفتر تحکیم نیز نوشت که «تمام نشانه‌های شکست پروژه اصلاحات از مدتها پیش آشکار شده بود؛ شکست گفتمانی، سازمانی، راهبردی، هویتی و ... الان فقط این شکست را با عدد و رقم روی اسکوربرد می‌بینیم.»

پیش از این نیز برخی از تحلیلگران اعلام کرده بودند که اصلاح‌طلبان حتی در صورت تایید شدن «جهانگیری» نیز شانس پیروزی در انتخابات را نداشتند. در این میان آرای «رئیسی» همان آرای سابق است؛ اما آرای حامیان اصلاح‌طلبان عملا از پروسه انتخابات حذف شده است.

ناامیدی از اصلاحات به دلیل فشارهای رهبر جمهوری اسلامی و حامیانش، عملکرد اصلاح‌طلبان، عملکرد دولت روحانی و رخ دادن اعتراضات دی ۹۶ و آبان ۹۸ از جمله دلایلی است که باعث از بین رفتن این رای شده است.

بخشی از این کاهش آرا مربوط به حامیان احزاب اصلاح‌‌طلبی است که در انتخابات شرکت نکردند. این بخش اما چندان نبوده که بتواند معادلات انتخابات را تغییر دهد. بخشی از کاهش آرا نیز مربوط به بخشی از حامیان اصلاح‌طلبان است که یا به صورت کلی به جریان تحریم و براندازی پیوسته‌اند و یا چنان خسته شده‌اند که دیگر معادلات سیاسی برای آن‌ها رنگ باخته است.

در این میان عملکرد دولت روحانی تاثیر زیادی در وضعیت انتخابات داشته و نامزدهای مخالف نیز موفق شدند همتی را یکی از بانیان وضع موجود نشان دهند.

علاوه بر عملکرد دولت در حوزه اقتصادی، دولت عملا «مدیریت انتخابات» را نیز انجام نداد و پروسه انتخابات را به حال خود رها کرد. به این معنا که مدیران دولت در هر دوره با حضور در بین مردم و انجام برخی از اقدامات و یا حتی توزیع امتیازات که «پول‌پاشی» خوانده می‌شود، نظر موافق مردم را به ادامه راه خود جلب کنند. دولت روحانی با وجود فعالیت شدید در چند ماه منتهی به انتخابات سال ۹۶ عملا در انتخابات سال ۱۴۰۰ هیچ فعالیتی نداشت و حتی به صورت جدی زحمت پاسخ به انتقادهای نامزدهای اصول‌گرا را نیز به خود نداد.

انتخابات ۱۴۰۰ همچنین بار دیگر شکاف تشکیلاتی و نظری در اصلاح‌طلبان را فعال کرد. حزب کارگزاران سازندگی یک قطب شد و حزب اتحاد ملت یا جبهه مشارکت یک قطب دیگر. در این میان «محمد خاتمی» عملا نقش سابق «هاشمی رفسنجانی» را ایفا کرد و چهره‌هایی همچون «بهزاد نبوی» نیز که از پدران معنوی جبهه مشارکت بودند نیز در کنار کارگزاران سازندگی قرار گرفتند. نیروهای ملی و مذهبی و نهضت آزادی که از سال ۸۴ به اصلاح‌طلبان نزدیک شده و در انتخابات تحریم شده بودند، راه تحریم را در پیش گرفتند.

اصلاح‌طلبانِ مخالفِ شرکت در انتخابات معتقدند که شرکت در انتخابات باعث تحقیر آنان شده است. موافقان اما معتقدند که اصلاح‌طلبان چاره‌ای جز شرکت در انتخابات ندارند و دوری از قدرت نیز تنها منابع مالی اصلاح‌طلبان را کاهش خواهد داد و باعث ایجاد نهادهای مدنی نخواهد شد. شرکت آنان در انتخابات اما باعث شده که رای تشکیلاتی اصلاح‌طلبان حدود سه میلیون برآورد شود.

در انتخابات دوم خرداد رای خاتمی بیش از ۲۰ میلیون رای و رای «علی‌اکبر ناطق نوری» هشت میلیون بود. پس از آن اصلاح‌طلبان بارها تاکید کردند که رای آنان ۲۰ میلیون رای و رای اصول‌گرایان حدود ۸ میلیون رای است.

 آنان همچنین هشت میلیون رای «احمدی‌نژاد» در دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری ۸۴ و هشت میلیون از رای «ابراهیم رئیسی» در سال ۹۶ را رای طبقات محروم می‌دانند. رای رئیسی در این دوره از انتخابات تقریبا همان رای سابق است. آرای باطله نیز رای دوم این انتخابات است. در این بین «محسن رضایی» سوم شده که وعده یارانه ۴۵۰ هزار تومانی و رای‌های قومی بخش عمده آرای او بوده است. این رای رضایی شبیه به آرای «مهدی کروبی» در انتخابات سال ۸۴ بوده است؛ با این تفاوت که کروبی نسبت به رضایی رای سیاسی بیشتری داشت. رای «عبدالناصر همتی» اما کمتر از سه میلیون بوده که حتی از رای «مصطفی معین» که نامزد جبهه مشارکت و ملی و مذهبی بود و پنجم شد؛ کمتر است.

حالا اصلاح‌طلبان با کنایه‌های بسیار مواجه هستند؛ اما آنان فعلا ترجیح داده‌اند از آینده خود سخن بگویند.

عباس عبدی، روزنامه‌نگار و فعال سیاسی، از اصلاح‌طلبان خواسته که خود را برای یک دوران «سخت سیاسی» آماده کنند. دورانی که به گفته او،‌ «باید با نوعی پوست‌اندازی، هم از جهت نیروی انسانی و تشکیلاتی و هم از جهت رویکردها همراه شود.»

حسین مرعشی، سخنگوی حزب کارگزاران سازندگی نیز گفته که این حزب «برای تجدید سازمان و گسترش حزب»، «همکاری با جبهه اصلاحات» و «تقویت رابطه با مردم» تلاش خواهد کرد.

توصیه عبدی پیش از اعلام نتیجه انتخابات نیز بیان شده بود؛ اما برخی نیز تجربه اصلاح‌طلبان در دولت احمدی‌نژاد را یادآوری می‌کنند که عملا هیچ تغییری در وضعیت آنان رخ نداده است. اصلاح‌طلبان چهار سال پس از انتخابات سال ۸۴ در انتخابات سال ۸۸ شرکت کردند و چهار سال بعد نیز در انتخابات سال ۹۲. از این جهت از نظر برخی از اصلاح‌طلبان فعالیت سیاسی بدون حضور در قدرت غیرممکن است.

دو گروه نیز از پایان اصلاح‌طلبان سخن می‌گویند. گروهی که میزان رای همتی را پایگاه اصلاح‌طلبان می‌دانند و معتقدند آنان سرمایه اجتماعی خود را از دست داده‌اند.  گروه دیگری نیز از زوایه دیگر از پایان اصلاح‌طلبی سخن می‌گویند. استدلال این گروه شبیه به استدلال گروه حامی شرکت در انتخابات است. از نظر این گروه رهبر جمهوری اسلامی مدل جدیدی برای حکومت طراحی کرده و دیگر مانند سابق اصلاح‌طلبان را به ضیافت قدرت راه نخواهد داد و در سفره تکانی جدید آنان از سفره انقلاب حذف خواهند شد.