بازار اخبار جعلی: چه‌گونه شرکت‌های خصوصی از شیوع اپیدمی خبری سود می‌برند

این مقاله، بخشی از مجموعه‌ای است که «ایران‌وایر» با همکاری «هلث استودیو» در مورد انتشار اخبار ساختگی و گمراه کننده در کشورهای مختلف منتشر می‌کند.

***

اگر از شما بپرسند چه کسانی در پخش اخبار جعلی و اطلاعات گمراه‌ کننده در فضای مجازی نقش ایفا می‌کنند، احتمالاً خواهید گفت نظریه‌پردازان نظریه‌های توطئه و برخی حکومت‌های خارجی. اما همان‌طور که در گزارش جدید «عملیات نفوذ» فیس‌بوک (Influence Operations) آمده است، اکنون شرکت‌های خصوصیِ رو به رشدی هم هستند که خدمات دروغ‌پراکنی خود را به مشتریان ارایه می‌دهند.

از «بات‌»های (bot) اینترنتی گرفته تا سایت‌های جعلیِ راستی‌آزمایی، این شرکت‌ها برای هر کسی که پول بیشتری بدهد، اخبار و اطلاعات نادرست تولید و ترویج می‌کنند. در برخی موارد، برای رسیدن به اهداف خود نیز دروغ‌پراکنی می‌کنند؛ مثلاً شرکت تبلیغاتی «پرس‌مانیتور» (Press Monitor) برای جلب مشتری بیشتر، یک سایت جعلی مقابله با دروغ‌پراکنی تأسیس کرده‌ است.

در سه سال گذشته، فیس‌بوک دست‌کم پنج شرکت روابط عمومی را شناسایی کرده است که اخبار دروغ و اطلاعات ساختگی در این شبکه اجتماعی پخش می‌کردند؛ شرکت‌هایی مثل «گروه ارشیمدس» (Archimedes Group) که ظاهراً بدون هیچ دلیلی، مگر سود مالی، از تکنیک‌های کرملین الهام  می‌گیرند و سازوکار انتخابات در برخی کشورهای در حال توسعه را تخریب و تضعیف می‌کنند.

این شرکت‌ها می‌توانند تعداد قابل توجهی حساب فیس‌بوکی را تحت تأثیر فعالیت‌های گمراه کننده‌ خود قرار دهند؛ برای نمونه، صفحه‌ فیس‌بوک ارشیمدس را حدود دو میلیون و ۸۰۰ کاربر در پایان سال ۲۰۱۹ – یعنی زمانی که فیس‌بوک جلوی فعالیت‌های این شرکت را گرفته بود– دنبال می‌کردند.

یافته‌های فیس‌بوک تنها بخش کوچکی از واقعیت ماجرا هستند. «مؤسسه اینترنت آکسفورد» در گزارشی نشان داد در سال ۲۰۱۹ نیروهای حکومتی با همکاری شرکت‌های تبلیغاتیِ خصوصی، در ۴۸ کشور «پروپاگاندای محاسباتی» پخش می‌کردند.

این شرکت‌ها به گروه‌هایی که بودجه‌ محدودی دارند، امکان می‌دهند با قیمت مناسب، به صورت ناشناس و در سطحِ وسیع دروغ‌پراکنی کنند. این می‌تواند دموکراسی و در دوران همه‌گیری کووید-۱۹، بهداشت عمومی را نیز به خطر بیاندازد.

بهره‌جویی از اپیدمی خبری

یک سال پیش، «آنتونیو گوترش»، دبیرکل سازمان ملل متحد همه‌گیری کووید-۱۹ را «اپیدمی خبری» (infodemic) نامید؛ بیماری‌ که اخبار نادرست و تأیید نشده را چون سیل بر سر آدم فرو می‌ریزد، درک واقعیت را سخت می‌کند و اعتماد متقابل را به چالش می‌کشد.

در این وضعیتِ تأسف‌بار است که شرکت‌هایی که به اصولی اخلاقی قائل نیستند، فرصت می‌یابند برای مشتریان‌ خود دروغ‌پراکنی کنند.

همین ماه می گذشته، یک اینفلوئنسر فرانسوی برملا کرد که یک شرکتِ روابط عمومیِ مستقر در لندن به او پیشنهاد داده است در ازای دریافت پول، اخباری جعلی درباره واکسن «فایزر» منتشر کند.

تولیدات دروغین حکومتی‌ها

برخی از این شرکت‌ها تا آ‌ن‌جا برای جلب مشتری پیش می‌روند که خود اقدام به تولید و انتشار اخبار گمراه‌ کننده می‌کنند. همان‌طور که در گزارش ماه گذشته «آزمایشگاه پزشکی‌ قانونی دیجیتال»، وابسته به اندیشکده «شورای آتلانتیک» آمده است، شرکت کانادایی پرس‌مانیتور –که به رسانه‌هایی که به دنبال بهبود جایگاه و شهرت خود هستند، خدمات مانیتورینگ ارایه می‌کند– وب‌سایتی را طراحی کرده است و در آن مقاله‌هایی تحت عنوان راستی‌آزمایی منتشر می‌کند که در حقیقت مطالبی در راستای منافع دولت هند هستند.

این سایت که «هند در برابر دروغ‌پراکنی» (India vs Disinformation) نام دارد، اخبار دروغین بسیاری را درباره عملکرد دولت «نارندرا مودی» در جریان بحران کووید-۱۹ منتشر کرده است؛ خبرهایی که در سطحی وسیع در فضای مجازی پخش شدند و بعضاً توسط کاربران مشهوری به اشتراک گذاشته شده‌ که از قصد و نیت این سایت آگاه نبوده‌اند.

این سایت به طور هم‌زمان مقاله‌هایی را در سایت شبکه «ایندیا نیوز» که متعلق به پرس‌مانیتور و از حامیان دولت هند است، منتشر می‌کند. هم‌چنین در این سایت، مقاله‌هایی منتشر شده‌اند که در ظاهر، اخبار را راستی‌آزمایی می‌کنند. اما در واقع، در رد مقاله‌های منتقدانه‌ای هستند که در رسانه‌های داخلی و بین‌المللی مثل «بی‌بی‌سی» و «واشنگتن پست» منتشر شده‌اند.

یکی از این مقاله‌های گمراه کننده، مقاله‌ای است که ظاهراً «افسانه‌ پردازی» درباره کارزار واکسیناسیونِ دولت هند علیه بیماری کووید-۱۹ را به چالش می‌کشد. اما نویسندگان به‌جای استفاده از استدلال‌های قابل اثبات، نظراتی چون «دولت به اندازه کافی برای خرید واکسن تلاش نمی‌کند» را رد می‌کنند ولی هیچ مدرک و دلیلی برای این ادعا ارایه نمی‌کنند.

در نمونه‌ای دیگر که به صورت یک مصاحبه با «راویندرا گودسی» تهیه شده، از قول این پزشک امریکایی آمده است که اپیدمی مرگ‌بار کووید-۱۹ در هند با مصونیت گله‌ای جامعه در ظرف چند ماه متوقف خواهد شد. این در حالی است که روزانه ده‌ها هزار تن در هند به این بیماری مبتلا می‌شوند و کشور هنوز آن‌قدر که باید واکسن ندارد تا جلوی شیوع بیماری را بگیرد. از این‌رو، انتشار اظهاراتی از این دست بی‌ آن که به چالش کشیده شوند، در بهترین حالت، اقدامی عجولانه است.

شایان ذکر است که گودسی پیش‌تر نیز در حمایت از دولت هند موضع گرفته بود. او در ماه می گذشته، در مصاحبه‌ای با روزنامه «تایمز آو ایندیا» (Times of India)، عملکرد دولت در جریان بحران کووید-۱۹ را «خارق‌العاده» توصیف کرده بود.

 حقیقت مهم است

سایت هند در برابر دروغ‌پراکنی، ظاهری قابل اعتماد دارد که ممکن است مخاطبِ ناآگاه را متقاعد کند که با یک رسانه‌ حرفه‌ایِ راستی‌آزمایی روبه‌رو است؛ سایتی که از عنوان تا شعارش («حقیقت مهم است»‌)، انتظار می‌رود برای دفاع از حقیقت بکوشد.

اما وقتی به بخش «درباره ما» سر می‌زنیم، هدف واقعیِ سایت مشخص می‌شود؛ مقابله با پوشش خبری منفی رسانه‌های خارجی از دولت هند.

در این صفحه آمده است: «رسانه‌هایی که از حمایت چین و پاکستان برخوردارند، هند را هدف حملات خبری خود قرار داده‌اند. بسیاری از خبرهای منفی که در رسانه‌های غربی درباره هند منتشر می‌شوند، ریشه‌ در واقعیت ندارند.

درست است که هند با مشکلات زیادی روبه‌رو است اما شرایط به آن بدی هم نیست که رسانه‌ها گزارش می‌کنند. Indiavsdisinformation.com می‌کوشد منبع اخبار و اطلاعات معتبر درباره هند باشد.»

 پرونده‌ دروغ‌پراکنی

مسوولان پرس‌مانیتور به «آزمایشگاه پزشکی قانونی دیجیتال» گفته‌اند هند در برابر دروغ‌پراکنی را مانند یک پرونده‌ کاری می‌دانند و به این منظور آن را راه‌اندازی کرده‌اند تا به مشتریان نشان دهند که این شرکت چه‌ نوع مطالبی را می‌تواند تولید کند. آن‌ها تأکید کرده‌اند که این پروژه ربطی به قراردادهای پیشین این شرکت با دولت هند برای مانیتورینگ رسانه‌ها ندارد.

 با وجود این، سایت هند در برابر دروغ‌پراکنی تأثیر قابل توجهی بر گفتمان غالب درباره هند و کووید-۱۹ در فضای مجازی داشته است. مقاله‌ها و مطالب این سایت را حساب‌های رسمی مقامات دولتی، از جمله سفارت‌های هند و کاربران شبکه‌های اجتماعی به اشتراک گذاشته‌اند.

بیش از ۵۰ حساب دیپلماتیک هند بیش از ۴۰۰ بار مطالب هند در برابر دروغ‌پراکنی را توییت و هم‌رسانی کرده‌اند.

 چه‌گونه منابع معتبر را بیابیم؟

با توجه به این‌که روز به روز شرکت‌های بیشتری مانند پرس‌مانیتور خدمات دروغ‌پراکنی خود را در سطح صنعتی تولید می‌کنند، باید بیشتر از همیشه مراقب منابع خبریِ مورد استفاده خود بود.

چندی پیش، «کیران اُوکانر»، کارشناس دروغ‌پراکنی در فضای مجازی به «هلث استودیو» گفت می‌توان با چند سوال، از درست بودنِ خبری که می‌خوانیم، مطمئن شویم. خوب است از خود بپرسید چه کسی این مطلب را منتشر کرده است؟ آیا هدف از استدلال‌های مطرح شده در آن این است که شما را خشمگین کند و گناه را گردن شخص یا اشخاص دیگری بگذارد؟ آیا در تولید این خبر دست‌کاری رخ داده است یا نه؟

اگر نتوانستید با وجود همه این‌ها از صحت خبر اطمینان حاصل کنید، به منابع شناخته شده خبری مثل بی‌بی‌سی، «رویترز» یا «خبرگزاری فرانسه» رجوع کنید و ببینید آیا آن‌ها هم این خبر را پوشش داده‌اند یا نه.

آخر این که اگر مطلب نه بر اساس واقعیات عینی بلکه بر نظرات و حرف‌های غیرقابل تحقیق تنظیم شده باشد، حتماً دلایل بیشتری وجود دارد که به اعتبار آن شک کنید.