شامگاه دوشنبه ۲۱ تیر۱۴۰۰ رسانه‌های داخلی ایران از حضور «محمدباقر قالیباف»، رییس مجلس شورای اسلامی در رونمایی از یک اپلیکیشن همسریابی خبر دادند.
اپلیکیشن «همدم» توسط موسسه تبیان طراحی شده و چنانچه محمدباقر قالیباف در مراسم رونمایی آن گفته، قرار است جایگزینی مناسب برای «سازمان‌های بزرگ پرهزینه و پرخرج» باشد که در زمینه ترویج ازدواج فعالیت می‌کنند. در این مراسم از بودجه‌ای که برای راه‌اندازی این اپلیکیشن اختصاص یافته، صحبتی نشد؛ اما تاکید شد که برای انجام فعالیت‌های تعریف شده در آن دست‌کم باید ۱۰۰ مشاور استخدام شود.
**
وب‌سایت موسسه تبیان در بخش درباره ما از صفت «دستیار هوشمند زندگی» برای معرفی خود استفاده کرده و در توضیح ماموریت خود نوشته است: «خانواده به عنوان کوچکترین سلول یک جامعه نقش اساسی در پی‌ریزی، تربیت و رشد یک جامعه قوی دارد. تبیان با تسهیل‌گری، تجویزگری و توانمندسازی، خدمات و محتواهایی ارائه می‌دهد تا گره‌های فرهنگی، آسیب‌های اجتماعی، معضلات معیشتی و اقتصادی و چالش‌های سیاسی را در زندگی مردم کاهش دهد.»
شعار اپلیکیشن حکومتی همدم نیز «انتخاب آگاهانه، ازدواج پایدار» تعریف شده است. بیشترین انتقادها در ماجرای رونمایی از این پلتفرم به دخالت سیاستمداران در خصوصی‌ترین امور زندگی شهروندان برمی‌گردد.
«آسیه امینی»، کارشناس ارشد مطالعات فرهنگی و تحلیلگر اجتماعی دراین‌باره به ایران‌وایر می‌گوید: «تسهیل کردن روابط به منظور آشنایی چیز تازه‌ای نیست. در همه کشورهای جهان چنین پلتفرم‌هایی وجود دارد؛ حتی خارج از فضای مجازی هم موسساتی هستند که کارشان همسریابی/دوست‌یابی است؛ اما آنچه اقدام نظام حاکم بر ایران را از سایر کشورها در این ماجرا متمایز می‌کند، دخالت نهاد سیاست در این مقوله است.»
این روزنامه‌نگار با اشاره به حضور محمدباقر قالیباف در مراسم رونمایی از این اپلیکیشن می‌گوید: «آقای قالیباف به عنوان رییس پارلمان کشور چه وظیفه‌ای دارد؟ آیا ایشان وظیفه دارد در خصوصی‌ترین موضوع زندگی آدم‌ها، یعنی انتخاب همسر، دخالت کند؟ وزارت ورزش و جوانان یا پلیس فتا و قوه قضاییه چطور؟ آن‌ها موظفند رفاه و امنیت را در جامعه فراهم کنند. وظیفه آن‌ها تقسیم منصفانه منابع، رعایت عدالت، ایجاد نظم و امنیت اجتماعی و فراهم کردن شرایطی است که آدم‌ها در آن احساس آسایش روحی و روانی بکنند و به این تشخیص برسند که آیا می‌خواهند ازدواج بکنند یا خیر؟ می‌خواهند وارد رابطه عاطفی بشوند؟»
نظام حاکم در ایران تنها یک نوع رابطه و یک تعریف از خانواده را به رسمیت می‌شناسد. زن و مردی که با هم ازدواج کرده و یک یا چند فرزند دارند. تعریفی که جامعه جهانی مدت‌هاست از آن عبور کرده است.
به باور آسیه امینی، حاکمیت حتی خانواده‌ای را که ازدواج آن به طلاق منتهی شده و زن و مرد، فرزند یا فرزندانی دارند که با یکی از آن‌ها زندگی می‌کنند؛ نکوهش می‌کند، نادیده می‌گیرد و اعضای آن را از برخی حقوق و امکانات محروم می‌کند: «به این ترتیب هر شکل دیگری از خانواده تابو محسوب می‌شود و علاوه بر آن بخش‌هایی از جامعه از جمله خانواده L.G.B.T.Q.I کلا به خاطر جنس و جنسیتشان از همه حقوق اجتماعی و فردی محروم می‌شوند.»
تاکید اپلیکیشن همدم بر اینکه تنها برای افراد مجرد و در زمینه ازدواج دائم و تک‌همسری فعالیت می‌کند، نیز به گونه‌ای ادامه همان سیستم ارزش‌گذاری است. بدین ترتیب زنان و مردان مجردی که پیش‌تر سابقه ازدواج داشته اما به هر دلیل ارتباط آن‌ها به طلاق و جدایی منجر شده، از فهرست خدمات‌گیرندگان حذف شده‌اند.
آسیه امینی می‌گوید، این‌گونه ارزش‌گذاری سیاسی، قانونی، شرعی و فرهنگی روی موضوعی که کاملا به انتخاب افراد ارتباط دارد، جایی است که آن را واکنش‌برانگیز می‌کند: «در این سیستم ارزش‌گذاری، جز امر ازدواج هیچ راه دیگری برای وارد شدن به یک رابطه ندارید و اگر هم شدید، مورد نکوهش و سرزنش قرار می‌گیرید؛ کما اینکه در یکی از سوالات مطرح شده از سوی افرادی که در این پلتفرم ثبت‌نام کرده و پرسیده بود فردی که قصد ازدواج با او را دارد، شکاک است؛ مشاوران همدم در مقدمه پاسخ، توضیح داده بودند که داشتن روابط پیش از ازدواج به این شک‌ها دامن می‌زند. در حالی که این یک پاسخ ایدئولوژیک است، نه مشاوره‌ای برای رفع مشکل افراد. بدون ارتباط، چگونه افراد از هم شناخت پیدا کنند؟»
در سال‌های اخیر با توجه به کاهش تمایل جوانان ایرانی به ازدواج و تاکید رهبر جمهوری اسلامی بر افزایش جمعیت کشور به ۱۵۰ میلیون نفر، مسئولان حکومت سیاست‌های تشویقی مختلفی را برای وادار کردن نسل جوان ایران اعمال کرده‌اند. سیاست‌هایی که چندان اثرگذار نبوده است.
آسیه امینی «هدف‌گذاری» برای ازدواج در این اپلیکیشن را به عنوان نمونه روشنی از کنترل‌گری حاکمیت در خصوصی‌ترین امور زندگی شهروندان معرفی می‌کند: «در این اپلیکیشن به صورت کاملا هدف‌گذاری شده، شما از هر نوع رابطه‌ای که می‌تواند شناخت دقیقی به شما بدهد، منع می‌شوید. نتیجه چنین نگاهی را می‌شود در جامعه دید؛ مثل همه سیاست‌های تحمیلی و ایدئولوژیکی که در زندگی مردم تاثیر مخرب گذاشت و حاصلش شد فروپاشی خانواده، فروپاشی ارزش‌های اجتماعی و از میان رفتن اخلاق.»
«عارف چراغی» یکی از کسانی که طراحان این اپلیکیشن را از «همکاران» خود در موسسه تبیان معرفی کرده است، وجود چنین پلتفرمی را به صورت قانونی در جامعه ایران لازم دانسته، با اشاره به برخی ویژگی‌های آن نقاط قوت این اپلیکیشن را «احراز هویت دقیق»، «حضور مشاور پیش و پس از ازدواج»، «رصد زوج‌ها دست‌کم تا چهار سال پس از ازدواج» برشمرده است.
به گفته این کاربر توییتر این پلتفرم به جای تاکید بر خصوصیات ظاهری همچون وزن و قد، بر «تعهد افراد و آگاهی» تمرکز می‌کند. او همچنین مدعی است که در ۳۷۰۰ مورد ازدواج ثبت شده در طرح پایلوت این اپلیکیشن طی ده سال گذشته، هیچ مورد منجر به طلاقی مشاهده نشده است.
در میان موافقان راه‌اندازی این پلتفرم، گروه‌هایی وجود دارند که عموما در بدنه سنتی جامعه قرار دارند. این افراد لزوما در دایره قدرت و رانت قرار ندارند؛ اما مطابق آموزه‌های شرعی و به شیوه سنتی تنها راه برقراری ارتباط پایدار با دیگری را ازدواج می‌دانند.
آسیه امینی دراین‌باره می‌گوید: «اگر بخواهیم واقع‌بین باشیم بله ممکن است این اپلیکیشن برای برخی افراد یک امکان باشد. افرادی که ممکن است در جایی زندگی کنند که امکان برقراری ارتباط با دیگری را نداشته باشند و این به نوعی یک هوشمندی سیاسی از سوی راه‌اندازان این اپلیکیشن می‌تواند محسوب شود؛ چون گروهی را به خود جلب کرده‌اند که ممکن است لزوما همه آن‌ها نظر سیاسی‌شان با حکومت همسو نباشد. همین هم شیوه‌ای از کنترل شهروندان و دخالت در امور خصوصی آن‌هاست. چون همین افراد هم وقتی وارد این دالان می‌شوند، نمی‌دانند چه رهنمودهایی و چه راهنمایی‌هایی به آن‌ها خواهد شد. ما نمی‌دانیم روانشناسان و مشاوران همدم قرار است چه راهنمایی و راهکارهایی برای این افراد ارائه کنند.»
رد پای رانت و نزدیکان علی خامنه‌ای در همدم
نزدیکی گردانندگان تبیان و سرمایه‌گذاران این اپلیکیشن به امر قدرت و شخص رهبر جمهوری اسلامی که مدت‌هاست سیاست‌های تشویقی برای کودک‌همسری، ازدواج و فرزندآوری در نظر گرفته است، از دیگر مواردی است که منتقدان این اپلیکیشن به آن اشاره دارند.
مدیرعامل موسسه تبیان از سال ۱۳۹۷ به «کمیل خجسته»، پسر برادر «منصوره خجسته»، همسر رهبر جمهوری اسلامی واگذار شده است.
آسیه امینی با اشاره به صحبت‌های رییس مجلس ایران درباره جایگزینی همدم به جای سازمان‌های پرخرج می‌گوید: «معنای دیگر و ترجمه صحبت‌های آقای قالیباف این است که حاکمیت دوباره قصد دارد انحصار یک منبع اقتصادی دیگر را که برای آن‌ها منافعی دارد، به دست بگیرد؛ چون این اپلیکیشن در رقابت با دیگر سایت‌ها و پلتفرم‌هایی که در بخش خصوصی و عموما بدون در نظر گرفتن تعاریف ایدئولوژیک حکومت در رابطه فعالیت می‌کنند، ایجاد شده است.»
به باور آسیه امینی نسبت فامیلی مدیرعامل تبیان و مسئول هدایت اپلیکیشن در سازمان تبلیغات اسلامی با رهبر جمهوری اسلامی این پلتفرم را به بیت رهبری پیوند می‌زند: «از سوی دیگر خود سازمان تبلیغات اسلامی از نهادهای تحت نظر رهبر ایران و بخشی از دایره حکومت است؛ لذا راه‌اندازی این پلتفرم هم مثل بسیاری از امور دیگر در حاکمیت به صورت موازی دارد با بخش خصوصی و دیگر نهادهایی که پیش از این در زمینه ترویج ازدواج فعالیت می‌کنند، رقابت می‌کند.»
سابقه فعالیت سایت‌های دوست‌یابی و همسریابی در ایران به اوایل دهه هشتاد و استفاده عمومی مردم از کامپیوتر و اینترنت در خانه و فضاهای عمومی بازمی‌گردد. با توسعه رسانه‌های اجتماعی و تنوع برنامه‌های پیام‌رسان تنوع و تکثر گروه‌ها و کانال‌هایی که به کار همسریابی، دوست‌یابی یا ترویج ازدواج موقت می‌پرداختند، بیشتر شد؛ اما تقریبا همه این گروه‌ها و سایت‌ها به صورت غیرقانونی فعالیت می‌کردند.
«محمود گلزاری»، مشاور پروژه «همدم» در مراسم رونمایی از این اپلیکیشن که به گفته دست‌اندرکارانش از سه نهاد وزارت ورزش و جوانان، پلیس فتا و قوه قضاییه مجوز دارد، از وجود ۷۰۰ سایت غیرقانونی همسریابی در ایران خبر داده است.
بهمن سال گذشته نیز موسسه تبیان اپلیکیشن همسریابی به نام «همدم‌یاب» را معرفی کرد که ادعا داشت از هوش مصنوعی برای یافتن زوج‌های مناسب استفاده می‌کند. حالا همدم‌یاب به‌عنوان یکی از چهار سرویسی که اپلیکیشن همدم ارائه می‌کند، زیرمجموعه این اپلیکیشن قرار گرفته است.
سال ۱۳۹۳ نیز این سازمان سایت همسریابی راه انداخته بود. در لایحه بودجه ۱۴۰۰ به این سازمان ۳۶۰ میلیارد تومان بودجه اختصاص داده شده است.
پیش از این نیز برخی نهادهای مذهبی اقدام به راه‌اندازی سایت‌های همسریابی کرده بودند که فعالیت آن‌ها جنجال‌برانگیز شده بود.
نقض آشکار کپی‌رایت یک اپلیکیشن فمینیستی
سازمان تبلیغات اسلامی این اپلیکیشن را از اپلیکیشن «همدم» که در سال ۲۰۱۷ با همکاری موسسه مردم‌نهاد «اسپکتروم» و پروژه «ایران کوباتور» راه‌اندازی شد، کپی کرده است. دست‌اندرکاران اپلیکیشن فمینیسیتی همدم بلافاصله پس از مشاهده شباهت غیرقابل انکار این دو اپلیکیشن در نام، لوگو، شمایل و رنگ‌بندی در صفحه رسمی خود یک آگهی منتشر کرده و در آن نسبت به نقض آشکار کپی‌رایت توسط موسسه تبیان اعتراض کردند. در این آگهی آن‌ها با تاکید بر اینکه همدم اپلیکیشنی مجهز به برنامه پیگیری چرخه قاعدگی است و با هدف بالا بردن سلامت جنسی و حقوق زنان تهیه و طراحی شده نوشته‌اند: «واضح است که برنامه تولیدی موسسه تبیان هیچ ارتباطی با سازمان مردم نهاد اسپکتروم و حتی اهداف آن ندارد.»
آسیه امینی با اشاره به این نکته می‌گوید: «سازمان تبلیغات، طراحان و سرمایه‌گذاران این مجموعه حتی به خودشان زحمت نداده‌اند، بررسی کنند. یعنی شاید خوشبینانه این باشد که فکر کنیم نمی‌دانسته‌اند چنین اپلیکیشنی وجود دارد؛ اما اگر آگاهانه و دانسته این کار را کرده باشند که دیگر فاجعه است.»
مطالب مرتبط:
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر