گلایه‌های رییس بنیاد شهید از کمبود بودجه؛ آیا بنیاد شهید بی‌پول است؟

«امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی»، رییس بنیاد شهید روز ۱۳ آبان گفت: «ما ارزیابی کرده‌ایم، اگر بخواهیم وظایف قانونی نسبت به جامعه هدف عمل کنیم، چقدر باید بودجه داشته باشیم؟ که نسبت به قوانین مختلف مثل قانون ایثارگران و...کمتر از یک سوم بودجه در اختیار است.» او روز ۱۹ آبان نیز درباره کمبود بودجه بنیاد شهید گفت: «برای اجرای قوانین مصوب بنیاد شهید اعتبار زیادی لازم است؛ اما بودجه کنونی به قدری فاصله دارد که اگر هزینه‌های فرهنگی معادل دوسوم هزینه‌ها حذف شود، تنها ۴۰ درصد هزینه واقعی باقی مانده را پوشش می‌دهد.»

قاضی‌زاده همچنین روز ۲۵ آبان هم با انتقاد از کمبود بودجه در این سازمان خاطرنشان کرد: «محدودیت‌های منابع باعث ایجاد مشکلات متعددی به خصوص در مسیر خدمات‌رسانی به ایثارگران می‌شود و لازم است مجلس شورای اسلامی توجه ویژه‌ای به این موضوع داشته باشد.» بودجه بنیاد شهید چقدر است و آیا همانطور که رییس آن ادعا می‌کند بودجه این موسسه کفاف انجام وظایفش را نمی‌دهد؟

***

بودجه بنیاد شهید از ۶ هزار میلیارد تومان در سال ۱۳۹۳ بر اساس بند ۱۳۱۶۰۰ بودجه مصوب در سال ۱۴۰۰ به ۳۱ هزار و پانصد میلیارد تومان رسیده است. بر اساس ساختار و اطلاعات مندرج در لایحه بودجه سال ۱۴۰۰، جمعیت افراد تحت پوشش بنیاد شهید، حدود ۳ میلیون و سیصد هزار نفر و جمعیت افراد تحت پوشش سازمان بهزیستی، بیش از ۶ میلیون و پانصد هزار نفر هستند؛ اما بودجه این بنیاد تقریبا سه برابر سازمان بهزیستی کل کشور است.

درآمدهای بنیاد شهید صرفا به بودجه مصوب کل کشور خلاصه نشده و اساسنامه این بنیاد، این نهاد منابع درآمدی دیگری نیز برای آن مشخص کرده است. بنابر ماده ۷ اساسنامه این بنیاد، منابع مالی بنیاد عبارتند از کمک‌های رهبر جمهوری اسلامی، کمک‌ها و اعتبارات مصوب در بودجه عمومی کشور، درآمدهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی بنیاد و هدایا و کمک‌های اشخاص حقیقی و حقوقی.

با این حال، نه تنها هیچ اطلاعی از میزان کمک‌ها و هدایای رهبر جمهوری اسلامی  به بنیاد در دست نیست؛ بلکه درآمدهای مجموعه اقتصادی متعلق به بنیاد نیز نامعلوم است. حتی بر اساس آن‌چه رییس این بنیاد به صراحت بیان کرده است، از میزان اموال و دارایی این بنیاد نیز اطلاعات شفافی وجود ندارد. روز ۲۶ شهریور، رییس بنیاد شهید گفته بود: «متاسفانه هیچ اطلاعات شفافی از میزان دارایی و اموال متعلق به بنیاد شهید وجود ندارد و این حرف عجیبی است.» قاضی‌زاده هاشمی در خصوص تعداد شرکت‌های اقتصادی بنیاد شهید نیز گفت: «تعداد شرکت‌ها بستگی به ساختار مدیریتی آن‌ها دارد، بنابراین می‌توان گفت شمار شرکت‌های بنیاد شهید از ۱۸ تا بیش از ۱۴۰ مورد خواهد بود. در این مجموعه، برخی شرکت‌ها اقدام به خرید سهام برخی شرکت‌های دیگر، یعنی شراکت کرده‌اند و داخل هم تنیده شده‌اند، از طرفی برخی از این شرکت‌ها متعلق به بنیاد است و برخی اصلا این‌گونه نیست و فقط مدیریت آن بر عهده بنیاد است.»

 رییس این نهاد اقتصادی تاکید کرده بود که «برخی دیگر از شرکت‌ها نیز نه متعلق به بنیاد است و نه این نهاد مدیریت آن را برعهده دارد؛ بلکه نهاد نمایندگی رهبری نقش حضانتی در آن‌ها دارد. لذا در بنیاد با انواع و اقسام شرکت‌ها مواجه هستیم. بر این اساس اکنون عدد حدودی میزان گردش مالی مجموعه شرکتهای اقتصادی بنیاد شهید متاسفانه مشخص نیست.» با همه این‌ها اما آیا واقعا بودجه و درآمد بنیاد شهید آن‌طور که رییس آن گفته کم است؟

بنیاد شهید برای چه تاسیس شده است؟

بنیاد شهید ۲۲اسفند۱۳۵۸ به دستور «روح‌الله خمینی»، رهبر وقت جمهوری اسلامی تاسیس شد. بر اساس ماده ۳ اساسنامه، هدف تاسیس این بنیاد احیاء، حفظ و ترویج فرهنگ شهادت در جامعه، زنده نگهداشتن یاد و نام شهیدان و حفظ آثارآن‌ها، تجلیل، تکریم، صیانت و حمایت از خانواده‌های شاهد و تلاش برای استفاده از امکانات عمومی جامعه و نظام و نیز بهره گیری از سرمایه و دارایی بنیاد برای رشد و اعتلای مادی و معنوی خانواده‌های شاهد تعیین شده است.

رییس این نهاد با پیشنهاد رییس‌جمهور و تایید رهبر جمهوری اسلامی انتخاب می‌شود و با اینکه بودجه دولتی دریافت می‌کند؛ اما تنها به رهبر پاسخ‌گو است. بر اساس ماده ۱۰ اساسنامه، گزارش عملکرد سالانه بنیاد به رهبر تقدیم می‌شود.

«مهدی کروبی»، اولین رییس این بنیاد بود و پس از او، «محمدحسین رحیمیان»، «حسین دهقان»، «مسعود زریبافان»، «محمدعلی شهیدی محلاتی» و «سعید اوحدی» به ترتیب به ریاست این سازمان رسیدند.

امیرحسین قاضی‌زاده هاشمی، رییس فعلی این نهاد، متولد سال ۱۳۵۰ سیاست‌مدار اصول‌گرا و نماینده مشهد در دوره هشتم، نهم، دهم و یازدهم مجلس بود که پس از کاندیداتوری در سیزدهمین انتخابات ریاست‌جمهوری و انتخاب «ابراهیم رئیسی» به عنوان رییس دولت، به ریاست بنیاد شهید رسید. او همچنین پسرعموی «حسن قاضی‌زاده هاشمی»، وزیر سابق بهداشت و برادر «احسان قاضی‌زاده هاشمی»، نماینده کنونی مجلس است.

به نظر می‌رسد هدف ابتدایی تاسیس این نهاد هر چیزی بوده غیر از بدل شدن به یکی از امپراطوری‌های اقتصادی زیرمجموعه رهبر جمهوری اسلامی اما در عمل این مهم به وقوع پیوسته است. بنیاد شهید نیز مانند بسیاری از نهادها و سازمان‌های اقتصادی تحت نظر جمهوری اسلامی، مملو از شرکت‌ها و گروه‌های اقتصادی تودرتو و پیچیده است که حتی رییس این نهاد نیز می‌گوید بسیاری از آن‌ها در سطح اطلاع او هم نیست.

ساختار اقتصادی پیچیده و غیرشفاف

سازمان اقتصادی کوثر یکی از بزرگترین مجموعه‌های اقتصادی ایران و  مالک ده‌ها شرکت اقتصادی زیر مجموعه بنیاد شهید است. این سازمان اقتصادی در زمینه‌های کشاورزی و دامپروری، معادن، صنایع غذایی، خدمات مالی و سرمایه‌گذاری، برق و الکترونیک، عمران و ساختمان، بازرگانی، سلامت و بهداشت، نفت و انرژی و... مشغول به فعالیت است. هلدینگ سرمایه‌گذاری توسعه صنعت کوثر صبا، گروه سرمایه‌گذاری کشاورزی کوثر، گروه توسعه صنایع و معادن کوثر، گروه زمین و ساختمان معین کوثر، شرکت شهاب، بیمارستان خاتم‌الانبیا، شرکت سرمایه‌گذاری آوانوین، شرکت اجداد زربال، شرکت ایمن آسایش کوثر، شرکت جمکو، نیروگاه زاگرس کوثر، شرکت سیمکات، شرکت توسعه مکانیزاسیون و صنایع کشاورزی کوثر، شرکت آبزی اکسیر کوثر، شرکت ایمن پوشش کوثر، شرکت خدمات بازرگانی تحفه، شرکت شیمی دارو کوثر، شرکت خوراک دام پارس، شرکت نماد کوثر، شرکت زربال، آزمایشگاه تشخیص دامپزشکی کوثر، شرکت پیشگامان کشاورزی صنعت کوثر و... تنها نمونه‌ای از زیرمجموعه‌های اقتصادی فعال در ساختار سازمان اقتصادی کوثر هستند. بسیاری از این شرکت‌ها مالک چندین شرکت و گروه اقتصادی دیگر هستند.

شرکت هرمز انرژی، فعال در زمینه نفت و انرژی و زیر مجموعه گروه نفت و انرژی شاهد از دیگر مجموعه‌های بنیاد شهید است. شرکت عمران و توسعه شاهد در زمینه ساخت‌وساز فعال بوده و چندین شرکت ساختمانی زیرمجموعه آن در استان‌های مختلف مشغول به فعالیت هستند. شرکت سرمایه‌گذاری سعدی فعالیت خود را در حوزه‌های مختلف اقتصادی، در سال ۱۳۸۰ آغاز نموده است. این مجموعه به عنوان یکی از پنج هلدینگ تخصصی شرکت شاهد، انجام فعالیت‌های مالی و سرمایه‌گذاری شرکت شاهد را به عهده دارد. گروه بازرگانی شاهد که شرکت‌هایی مانند شرکت فروشگاه‌های آزاد شاهد، شرکت بازرگانی فلزات شاهد، شرکت خدمات فرودگاهی شاهد، شرکت خدمات مسافرتی دور دنیا، شرکت بازرگانی اسپید شاهد و شرکت بازرگانی شمس که دفتر این آخری در دبی واقع شده، را در زیرمجموعه خود دارد، نیز از دیگر شرکت‌های بنیاد شهید هستند.

بخشی از سهام بانک ایران زمین متعلق به شرکت سرمایه‌گذاری شاهد، از زیرمجموعه‌های بنیاد شهید است. بانکی که بر اساس گزارش تجارت‌نیوز،  در پایان سال ۱۳۹۶، بیش از ۹۹ درصد دارایی خود یعنی ۲۲.۱ هزار میلیارد تومان بدهی داشته است.

همچنین بانک دی، زیرمجموعه گروه مالی دی، متعلق به بنیاد شهید است. بانک دی در سال ۱۳۸۹ تاسیس شد. ایده تاسیس این بانک زمانی مطرح شد که مسئولیت ارائه خدمات به جانبازان، از بنیاد مستضعفان تفکیک و به بنیاد شهید سپرده شد.

از میزان بودجه، درآمد، هزینه‌کرد و مالیات بسیاری از این شرکت‌ها اطلاعات شفافی در دست نیست، چرا که آن‌ها زیرمجموعه نهادی هستند که تنها به رهبر جمهوری اسلامی، آن هم به صورت محرمانه گزارش عملکرد ارائه می‌دهد. با این حال و با این میزان از فعالیت‌های پیچیده اقتصادی، بعید به نظر می‌رسد اساسا بنیاد شهید نیازی به بودجه دولتی داشته باشد.

آیا بنیاد شهید مالیات پرداخت می‌کند؟

آبان سال ۱۳۹۷، سازمان امور مالیاتی کشور، بنیادها و نهادهایی که به دستور رهبر جمهوری اسلامی مشمول مالیات نیستند، را اعلام کرد که یکی از آن‌ها بنیاد شهید بود. بر اساس آنچه سازمان امور مالیاتی اعلام کرده است: «شرکت‌های وابسته به این نهادها موظف به پرداخت مالیات می‌باشند. این نهادها خود فعالیت اقتصادی چندانی ندارند و فعالیت‌های اقتصادی آن‌ها عمدتا در قالب شرکت‌ها و در بخش‌های تولیدی و بازرگانی انجام می‌شود که مطابق قانون موظف به پرداخت مالیات هستند.»

پس از مباحثی که در دوره انتخاب ریاست‌جمهوری سال ۱۳۹۶ در رابطه با مالیات آستان قدس رضوی رخ داد، در نهایت مقرر شد مالیات آستان قدس محاسبه و به خزانه واریز گردد و پس از احتساب، مجددا به این نهاد اقتصادی زیرمجموعه رهبر جمهوری اسلامی بازگردانده شود. از آن‌جایی که بنیاد شهید هم مانند آستان، تحت نظر رهبر جمهوری اسلامی است، امکان اطلاع از اینکه شرکت‌های زیرمجموعه آن چگونه مالیات می‌پردازند و یا اگر پرداختی در کار است، مانند آستان قدس، به آن‌ها عودت داده می‌شود یا خیر، تقریبا ناممکن است.

فساد، محصول طبیعی‌عدم نظارت و شفافیت

بر اساس یک قاعده اثبات شده هر جا که نظارت و شفافیت وجود نداشته باشد، فساد رخ خواهد داد، بنیاد شهید هم از این قاعده مستثنا نیست. خرداد ۱۳۹۲، نمایندگان مجلس ایران طرح تحقیق و تفحص از «بنیاد شهید و امور ایثارگران» را تصویب کردند. اما ۱۳آذر۱۳۹۴، «امیر خجسته»، رییس هیات تحقیق و تفحص اعلام کرد که «فشارهایی در داخل و خارج از مجلس برای قرائت نشدن این گزارش وجود دارد و این موضوع باعث شده قرائت آن به تاخیر بیفتد.» در نهایت هم عمر مجلس نهم به قرائت این گزارش کفاف نداد.

خجسته اما سازمان اقتصادی کوثر، بانک دی، بیمه دی و صرافی دی را به انجام «صدها میلیارد تومان» تخلفات مالی متهم کرد. چهارم شهریور سال سال ۱۳۹۵، خجسته با اشاره به اینکه در حال حاضر بانک دی ۸ هزار وام بدون تضمین قابل قبول پرداخت کرده است، تصریح کرد: «با پایان سررسید این موضوع، مشخص شد که هزار و ۸۰۰ میلیارد تومان وام مشکوک‌الوصول وجود دارد که با پیگیری‌های صورت گرفته، این مقدار باید برگردانده شود.» «غلامعلی جعفرزاده»، یکی از اعضای کمیته تحقیق و تفحص هم گفته بود: «حجم فسادهای مالی در بنیاد شهید آن‌قدر زیاد است می‌ترسیم اگر آن‌ها را افشا کنیم، مردم شوکه شوند، چرا که اتفاق‌های بسیار تلخی در این نهاد رخ داده است.» سال‌ها از آن گزارش تحقیق و تفحص گذشته و تا امروز هم گزارشی درباره آنچه در بنیاد شهید و شرکت‌های زیرمجموعه‌اش به وقوع پیوسته ارائه نشده، اما رییس جدید این نهاد از کمبود بودجه گلایه می‌کند.