دو راه پیش پای زنان تجارت‌پیشه افغانستان؛ ترک کشور یا خانه‌نشینی

دانیال دایان

تا پیش از سقوط حکومت سابق افغانستان، استان «هرات» پس از «کابل» بیشترین زنان تجارت‌پیشه را در خود جای داده بود. اما حالا که حکومت در اختیار طالب‌ها قرار گرفته و زنان را از حوزه‌های مختلف که تضمین حقوق ایشان و استقلال‌شان بود، حذف می‌کنند، زنان تجارت‌پیشه قدرت خود را از دست داده‌اند؛ قدرتی که هم حضور مستقل‌شان را تضمین می‌کرد و هم استقلال مالی‌شان را. حضور آن‌ها و فعالیت‌های‌شان در عرصه اقتصاد مساله‌ای بود که به حوزه مالی افغانستان کمک می‌کرد، اما حالا هم خودشان حذف شده‌اند و هم حذف ایشان نقش موثری در فقر گسترده و رو به افزایش در این کشور داشته است. 

***

مسئولان اتاق تجارت و صنایع زنان استان‌های غربی افغانستان به «ایران‌وایر» گفته‌اند که بیش از دو هزار زن تجارت‌پیشه تا پیش از تسلط طالب‌ها، فعالیت اقتصادی داشتند و حالا بیشتر این فعالیت‌های اقتصادی زنان، متوقف شده است. در مدت قدرت‌گیری دوباره طالبان، بیشتر زنان تجارت‌پیشه افغانستان ورشکست شده‌اند یا در آستانه ورشکستگی قرار دارند. آن‌ها امیدی برای برپا نگه داشتن فعالیت‌های اقتصادی خود ندارند؛ چراکه فقط مساله کنترل طالبان بر اقتصاد نیست، بلکه حذف زنان از تمامی عرصه‌های قدرت است. 

«مریم جامی‌الاحمدی» عضو اتاق تجارت و صنایع زنان بود که بیش از یک دهه در بسته‌بندی سبزیجات، میوه‌جات و زعفران استان «هرات» فعالیت می‌کرد و توانسته بود برای بیش از ۵۰ زن فرصت شغلی ایجاد کند. اما او در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» تصریح کرد که پس از روی کار آمدن طالبان بیش از ۹۰ هزار دلار ضرر کرده است. او پس از ورشکستگی افغانستان را ترک کرد و به ایران رفت و در نهادی خیریه در «مشهد» شروع به فعالیت کرد. 

پیش‌بینی ضررهای بیشتر و ناتوانی در پرداخت دستمزد کارکنان باعث شده است که تمامی این زنان از کار بیکار شوند. تصمیمی که برای مریم جامی‌الاحمدی سنگین تمام شد: «من با زحمت بسیار برای خود سرمایه برپا کرده بودم. اما شانس نداشتم و همه دارایی‌ام را از دست دادم. طالبان به زنان اجازه کار نداده‌اند. این مساله باعث رنج من است. هیچ امیدی به بهبود وضعیت زنان ندارم. تمام زحمات من در بخش تجارت از بین رفت و این به خاطر شدت جنگ و روی کار آمدن طالبان صورت گرفته است.» 

همان‌طور که این زن فعال اقتصادی می‌گوید، محرومیت زنان از کار و تجارت باعث می‌شود که سفره افغانستانی‌ها بیش از پیش کوچک شود: «ما زنان می‌خواهیم استقلال مالی داشته باشیم و دست‌مان جلوی دیگران دراز نباشد. اما از روزی که طالبان به هرات آمدند، حتی نتوانستم یک روز کارمندانم را برای کار در شرکت داشته باشم. همه کار و زندگی ما با آمدن طالبان به حالت تعلیق در آمده است.» 

در پی حکومت دوباره طالبان، نهادهای بین‌المللی و فعال در عرصه توسعه و اقتصاد هشدار دادند که فقر گسترده‌ای دامان افغانستان را خواهد گرفت. طبق ارزیابی «برنامه توسعه سازمان ملل متحد» تقریبا ۹۷ درصد مردم افغانستان در آستانه زیر خطر فقر بوده‌اند و وضعیت افغانستان در زمینه توسعه اقتصادی و انسانی در معرض «سقوط کامل» است. 

در این میان، حذف زنان از عرصه اقتصاد و اشتغال، عامل دیگری است که می‌تواند به روند نزولی این سقوط کمک کند. از سوی دیگر، با افزایش فقر زنان و کودکان بیشترین آسیب را متحمل خواهند شد. ایران‌وایر پیش‌تر گزارش داده بود که چگونه این افزایش فقر به کودک‌فروشی انجامیده است. 

در دوران جدید طالبان که یادآور دورانی سیاه برای زنان است، نمایشگاه تولیدات داخلی با حضور زنان برپا نشده است. در حالی‌که پیش‌تر زنان افغانستانی از جمله مریم جامی‌الاحمدی در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی حضور و فعالیت داشتند. مثل «فتانه بیات» زنی تجارت‌پیشه که ایران‌وایر در گزارشی دیگر به او پرداخته بود. او نیز به خاطر حذف زنان از نمایشگاه‌ها و عرصه اقتصاد، ضرر بسیاری متحمل شده بود. 

در هر روی، ورشکستگی اقتصادی و اعمال محدودیت روزافزون علیه زنان، باعث شد که مریم جامی‌الاحمدی هم به مانند بسیاری دیگر از زنان فعال، کشورش را ترک کند. او دو ماه می‌شود که در «مشهد» زندگی می‌کند و در یک نهاد خیریه برای کمک به مهاجران افغانستانی، عراقی و سوری فعالیت دارد. 

او در ارتباط با فعالیت‌های تازه‌اش در ایران می‌گوید: «ما تیم مددرسان به مهاجران مقیم ایران هستیم و شماری از زنان دیگر نیز مثل من در بخش کمک‌رسانی فعالیت دارند. ما همچنین تلاش می‌کنیم که برای این قشر مکان زندگی فراهم کنیم. سخت‌گیری‌های طالبان اما باعث خواهد شد که زنان بیشتری تنها یا همراه با خانواده‌هایشان ناچار به سفر به ایران و دیگر کشورها باشند.» 

«صدیقه تمسکی» یکی دیگر از زنان تجارت‌پیشه هرات است که حالا در پی حکومت دوباره طالبان، خانه‌نشین شده است. او بیش از دو دهه از عمرش را صرف رشد صنعت ابریشم‌بافی کرد، اما الان در خانه نشسته است. پس از سقوط هرات، افرادی ناشناس به محل کسب‌وکار او در قلعه تاریخی «اختیارالدین» حمله کردند و تمامی دار و ندارش را با خود بردند. 

این زن تجارت‌پیشه در گفت‌وگو با ایران‌وایر تاکید کرد که از طالب‌ها می‌خواهد تا اجازه دهند زنان به فعالیت‌های اقتصادی برگردند و بتوانند از این طریق در تامین معیشت خانواده‌های‌ خود سهیم باشند. بسیاری از زنان هستند که تنها تامین‌کننده معیشت خانواده‌های‌ خود به شمار می‌روند و حالا با حذف آن‌ها، بر فقر و گرسنگی افزوده شده است. 

بنا به مشاهدات محلی، با افزایش فقر در افغانستان بر شمار بی‌خانمان‌ها نیز افزوده شده است و زنان بسیاری به گدایی روی آورده‌‌اند. در حالی‌که طالب‌ها با تکدی‌گری زنان مشکلی ندارند، اما حاضر نیستند اجازه دهند که آن‌ها به محیط اشتغال بازگردند و تجارت‌ خود را از سر گیرند. 

آن‌چه چند ماه حکومت طالبان نشان می‌دهد، این است که زنان برای این گروه ایدئولوژیک اسلام‌گرا، جایگاهی ندارند، بلکه قرار است فرودست‌تر باشند تا سلطه مردانه بر آن‌ها بیشتر شود. اگرچه لازم است ذکر شود که زنان اما در این دوره از حکومت طالبان، اگر کشورشان را ترک نکرده باشند، بسیاری از ایشان در خیابان‌ها حضور پیدا می‌کنند و برای دستیابی به حقوق ازدست‌رفته‌ خود مبارزه می‌کنند.