کوشک؛ کاخی بدون شاهزاده

سهیل رستگاری، شهروند خبرنگار، تهران

در سه طبقه و به شکل کلاه‌فرنگی ساخته شده است. شش اتاق خواب، یک اتاق مطالعه و دفتر کار، پنج تالار و چندین زیر زمین دارد. آشپزخانه‌اش فر ذغال سنگی، مخزن آب گرم و آب انباری داشته و عمارتی شبیه کاخ‌های شاهزاده‌های قجری است. اما این‌جا خانه هیچ شاهزده‌ای نبوده، این عمارت زیبا را  دکتر «حسین قشقایی» در سال ۱۳۰۹ برای سکونت خودش ساخته و نام «کوشک» را برای آن انتخاب کرده است. عمارت کوشک حالا یکی از جاذبه‌های گردش‌گری تهران است. 

***

این  عمارت بیضی شکل در میان فضای سبز قرار گرفته و نمای بیرونی آن  با آجرکاری، گچ‌بری، سنگ‌کاری و کاشی‌کاری تزیین شده است. چند پلکان پهن محوطه را به ورودی ساختمان وصل می‌کنند. این‌جا عمارت کوشک یا خانه شقاقی است که در حدفاصل میدان «فردوسی» و خیابان «لاله‌زار» قرار دارد.
گفته می‌شود حسین شقاقی در آلمان، در رشته طب درس خوانده و متخصص ریه بود و این عمارت را پس از بازگشت به ایران، برای زندگی ساخت. 

او نام این خانه را کوشک گذاشت. این واژه در زبان عربی به معنای قصر است و در فارسی معنای بارگاه می‌دهد. اما کوشک در معماری هم تعریف خود را دارد و به عنوان یکی از عناصر معماری خانه باغ‌های ایرانی شناخته می‌شود. 

مهندس «سهیلی» که در زمینه عمارت‌های قدیمی ایرانی مطالعات زیادی کرده است، می‌گوید : «کوشک به فضاها یا عمارت‌هایی که وسط باغ ساخته می‌شوند، گفته می‌شود. به نوعی کوشک‌ها محل تلاقی محور طولی و عرضی باغ هستند و جایی بنا می‌شوند که از چهار طرف باغ دیده شوند.» 

او می‌گوید در عمارت کوشک می‌توان نشانه‌های معماری ایرانی آن دوره را با الهام از سبک اروپایی دید که شاید این الهام به دلیل زندگی کردن صاحب خانه در اروپا بوده است.

گفته می‌شود شقاقی قبل از انقلاب ۱۳۵۷ این خانه را به شرکتی خارجی به نام «ماندالا و کندلیس» می‌فروشد و به همین دلیل هم هست که بعضی‌ها عمارت کوشک را به نام خانه ماندالا می‌شناسند. 

این شرکت کوشک را در رهن بانک گذاشته بود. پس از انقلاب، شرکت‌های طلب‌کار، خانه را تصرف کردند تا بالاخره در سال ۱۳۶۴ سازمان میراث فرهنگی کوشک تهران را خرید.
این بنا چندین سال در اختیار امور بین‌الملل همین سازمان قرار داشت. مدتی نیز به ستاد نمایشگاه‌های سازمان میراث فرهنگی تعلق گرفت. برای دوره‌ای هم به یکی از دفاتر زیر مجموعه نهاد ریاست جمهوری اختصاص داده شد. بعد از آن، مرکز هنرهای سنتی استان تهران به اداره آن پرداخت.
اما در حال حاضر، این عمارت زیبا زیر نظر یونسکو مشغول به فعالیت است و به مرکز مطالعات منطقه‌ای پاسداری از میراث فرهنگی ناملموس تبدیل شده که اسم کاربری آن هم در نوع خود عجیب است.