حذف لامینور از اکران نوروزی؛ انتقام تحریم جشنواره فجر؟

خبر کنار گذاشته شدن «لامینور»، آخرین ساخته «داریوش مهرجویی» در فضای مجازی واکنش‌های زیادی را به همراه داشت.

«رضا درمیشیان» روز یک‌شنبه ۱۵ اسفند ۱۴۰۰ در حساب کاربری خود در اینستاگرام نوشت: «سخت است به آقای مهرجویی که چند شب پیش از ICU بیرون آمده، بگویم سازمان سینمایی اجازه نمایش فیلم‌تان، لامینور را نداده! این است حکایت حذف و بی‌حرمتی به بزرگان سینمای ایران.»

ساعاتی بعد ویدیویی از فریادهای خشم‌آگین داریوش مهرجویی منتشر شد که در آن ممیزان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی را مخاطب قرار داده بود‌: «من کارشناس فلسفه از بزرگ‌ترین دانشگاه امریکا هستم، شما چه مدرکی دارین؟ چه کار کردین؟»

در ۲۴ ساعت گذشته، بسیاری از اهالی فرهنگ و هنر، دوست‌داران سینما، طرف‌داران آثار مهرجویی و منتقدان او نسبت به محتوای این ویدیو و آن‌چه رخ داده است، واکنش نشان داده‌اند. برخی از آن‌ها بر این باورند که مهرجویی یکی از پایه‌های فرهنگ و هنر کشور است و نباید او را که حالا ۸۲ سال دارد، آزرد. برخی اما معتقدند اگر بنا است اعتراض شود، باید به «حذف» و «سانسور» معترض بود، نه به حذف مهرجویی. گروهی نیز می‌گویند این رویکرد حذفی، همان راه و روشی است که در طول ۴۰ سال گذشته شمار زیادی از فرهیختگان سینما و ادبیات هم‌چون «بهرام بیضایی» را از ایران راند و اگر زودتر از این‌ها به این رویکردها اعتراض می‌شد، حالا نوبت به داریوش مهرجویی نمی‌رسید. 

«ایران‌وایر»در گفت‌وگو با «مصطفی عزیزی»، نویسنده و کارگردان ساکن کانادا، به بررسی گزاره‌های مطرح شده از سوی هر یک از این واکنش‌ها پرداخته‌ است.

 ***

آیا این نخستین اعتراض مهرجویی است؟

می‌شود گفت لامینور به لحاظ مضمونی، در زمره فیلم‌های انتقادی به شمار می‌رود؛ فیلمی درباره حضور زنان در عرصه موسیقی و آواز. کاراکتر اصلی فیلم با بازی «پردیس احمدیه»، هنرپیشه‌ای که پیش‌تر در فیلمی به نام «لاک قرمز» خوش درخشید، درباره دختری است که به موسیقی و نواختن سنتور بسیار علاقه‌ دارد.

همین کافی است تا ذهن مخاطب سینما ناخودآگاه به دیگر اثر ممنوعه داریوش مهرجویی، یعنی «سنتوری» فکر کند؛ فیلمی که در بیست و پنجمین دوره «جشنواره بین‌المللی فیلم فجر» درخشید. «بهرام رادان» برای بازی در این فیلم، برنده‌ بهترین بازیگر مرد آن سال شد و جایزه‌ بهترین فیلم از نگاه تماشاگران هم به تهیه‌ کننده آن، «فرامرز فرازمند» رسید.

«مصطفی عزیزی»، نویسنده و کارگردان ساکن کانادا در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» ضمن تاکید بر لزوم حمایت اهالی هنر و فرهنگ داخل و خارج از ایران، از اعتراض داریوش مهرجویی می‌گوید: «این انتقاد که مهرجویی باید زودتر اعتراض می‌کرد، اعتراض درستی نیست. لامینور یکی از نخستین فیلم‌هایی‌ است که در جریان کشتار شهروندان ایران در آبان ۱۳۹۸ کارگردان و تهیه‌ کننده‌اش متفق‌القول اعلام کردند که حضور در جشنواره فجر را نمی‌پذیرند. تحریم جشنواره فجر مهم‌ترین کاری بود که او می‌توانست برای نشان دادن اعتراضش انجام بدهد که داد.»

او با اشاره به اتفاقاتی که در سال‌های اول انقلاب افتاد و موج عظیم مهاجرت هنرمندان می‌گوید: «هنگامی که انقلاب ۱۳۵۷ اتفاق افتاد، تعداد زیادی از هنرمندان ایران تصمیم به مهاجرت گرفتند؛ داریوش مهرجویی، احمد شاملو، غلامحسین ساعدی و خیلی‌های دیگر. در جریان بگیر و ببندهای اول انقلاب در دهه ۶۰، حکومت جمهوری اسلامی خواهر و شوهرخواهر مهرجویی را دستگیر و به اعدام محکوم کرد. شوهرخواهر مهرجویی حتی اعدام شد. همان‌زمان به داریوش مهرجویی گفته بودند به ایران برگرد و فیلم بساز تا با پادرمیانی بلکه بشود خواهرت را آزاد کنیم. او هم پذیرفت و در همان سال‌ها اجاره‌نشین‌ها را ساخت. اجاره‌نشین‌ها هم فیلمی اعتراضی بود که بسیاری از مسوولان وقت وزارت ارشاد زیرلایه‌های آن را متوجه نمی‌شدند. به همین علت هم مجوز گرفت. او در همان شرایطی فیلم ساخت که بیضایی و تقوایی. همه آن‌ها تا جایی که می‌توانستند، مقاومت کردند، ماندند و اثر ساختند.»

منظور مصطفی عزیزی از لایه‌های زیرین و پنهان فیلم اجاره‌نشین‌ها، این نظریه است که کمدی اجاره‌نشین‌ها به شکلی نمادین، انقلاب ۱۳۵۷ ایران را به تصویر می‌کشید. پیش‌تر «جواد شمقدری»، رییس سازمان سینمایی در دولت دوم «محمود احمدی‌نژاد» در گفت‌وگو با «فریدون جیرانی» این ایده را تایید کرده و گفته بود که او و هم‌فکرانش در همان زمان اکران هم به این معنای نمادین پی برده اما چون فیلم کمدی بود، چیزی نگفته بودند تا ذهن مردم به سمت آن نرود.

به گفته این نویسنده و کارگردان، رفتاری که با فیلم لامینور شد، برنامه‌ریزی شده و خدعه‌وار بود: «به نظرم این رفتار، انتقامی است که به خاطر تحریم جشنواره فجر دارند از مهرجویی می‌گیرند. اسم فیلم در اکران نوروزی سال ۱۳۹۸ بود. بعد با شیوع ویروس کرونا، سینماها و اکران‌های عمومی لغو شدند. امسال که تقریبا زندگی اجتماعی به شرایط عادی بازگشته، شورای صنفی نمایش بازهم اسم لامینور را در اکران سینمایی اعلام کرده است اما همان‌طور که در مورد فیلم سنتوری اتفاق افتاد، یک عده دست به کار شدند نام فیلم را از اکران نوروزی خط زدند و می‌گویند آن مجوز منقضی شده بود. مگر مجوز تاریخ انقضا دارد؟»

آیا اعتراض‌ها به حذف هستند یا به حذف مهرجویی؟

هم‌زمان با حذف آخرین ساخته داریوش مهرجویی به نام لامینور از  اکران نوروزی ۱۴۰۰، خبر لغو مجوز «زیرزمین»، آخرین رمان «نسیم مرعشی»، نویسنده جوان و نام‌آشنای ایرانی منتشر شد. او در حساب اینستاگرامش با اشاره به زمان طولانی که در انتظار گرفتن مجوز این رمان بوده است، نوشت: «زیرزمین یک سال و دو ماه منتظر مجوز ارشاد بود. یک سال و دو ماه رو شمردم. روز به روز و هر روز و هر روز پیگیری. کلمه‌ها از دهن افتاد ولی من وایسادم. مجوزش اول زمستون اومد. به انتشارش که فکر می‌کردم، پرنده توی دلم پر می‌زد. ده بار اومدم اینجا بگم، ولی گفتم صبر کنم جلدش آماده بشه. قرارم با عکاس و گرافیست همین سه‌شنبه بود برای طراحی جلد که یکی از آقایون هوس کرد پاش رو دوباره فشار بده روی گلوم.»

بسیاری از شهروندان در واکنش به اعتراضات به حذف لامینور می‌گویند در این ماجرا آن‌چه باید مورد اعتراض واقع شود، تفکری است که به خود اجازه می‌دهد اثر خلق‌شده را ارزیابی کند و برای عرضه‌ آن به عموم تصمیم بگیرد. از جمله این افراد، «مصطفی انصافی» است. او در واکنش به این گونه اعتراض‌ها نوشته است: «این خشم و رنج مهرجویی، مقدس است. صدای بلند او نباید به عدم وفای به عهد سانسورچیان یا به روضه در رثای رنج هنرمند ایرانی فروکاسته شود، آن را باید بهانه‌ای کرد برای تخطئه و به صلابه کشیدن حذف و سانسور؛ هرچه‌قدر، در هرچه، اثرِ هرکه.»

مصطفی عزیزی در خصوص اظهارات داریوش مهرجویی در ویدیویی که منتشر کرده است، می‌گوید: «داریوش مهرجویی الان ۸۲ ساله است. او با سانسور آشنا است. اگر چه سانسور پیش از انقلاب با امروز قابل قیاس نیست اما فیلم دایره مینای او هم پنج سال در دوران پیش از انقلاب با بهانه‌هایی مثل سیاه‌نمایی و این حرف‌ها توقیف شد. او حالا در این سن و سال اعتراض می‌کند و می‌گوید می‌روم مقابل وزارت ارشاد اعتراض می‌کنم. وزارت ارشاد جایی است که همه سیاست‌های حذف، سانسور و ممیزی در همه عرصه‌های هنری و فرهنگی را تعیین و اعمال می‌کند. به‌ باور من، باید از این اعتراض حمایت کرد. هنرمندان داخل ایران به جای این که بگویند چرا امروز اعتراض شد و دیروز نشد، در کنار او باشند. سینماگران ایرانی که در آکادمی‌های بین‌المللی هم‌چون اسکار و کن صاحب رای و نظر هستند هم باید نسبت به این سانسور آشکار با انتشار بیانیه واکنش نشان بدهند.»