وحید: سانسور ما را عروسک‌های نمایشی کرد نه بازیگر تئاتر

بخش اول

محمد تنگستانی

ما در پروژه «ایران فقط تهران نیس» قصد داریم با کمک شما، هنرمندان و هنرآموزانِ شهرستان‌ها و روستاهای سراسر کشور را معرفی و با آن ها گفت‌وگو کنیم. اولویت هم هنرمندانی هستند که یا در رسانه‌های غیرمستقل ایران سانسور شده‌اند و یا به دلیل «شهرستانی» بودن، به آن ها اهمیت داده نشده است. انتخاب این هنرمندان، بدون گزینش و یا جهت‌گیری سیاسی بوده است.در بخش اول این پروژه، هنرمندان استان‌های خوزستان، اصفهان و خراسان معرفی می‌شوند. برای مشارکت در این پروژه و یا معرفی هنرمندانی که در شهرستان‌ و یا روستای شما زندگی و فعالیت می‌کنند، می‌توانید با [email protected] با ما در تماس باشید.

«وحید» در معرفی خود می‌گوید: «متولد ۱۳۷۶ در شهرستان بیجار، از توابع استان کردستان هستم. در خانواده‌ای از طبقه متوسط با گرایشات شدید ناسیونالیستی که عملا باعث شده بود قیمت و ارزشی برای هر نوع هنری قائل نشوند، بزرگ شدم. با هنر بدون حمایت خانواده‌ام آشنا شدم و شروع به پرسش و نقد علیه تمامی مفاهیم و اصولی که خانواده برای من شرح داده بودند، کردم. طغیان کردم. این طغیان، سرآغازی بود برای درک و زیستن هنر با مطالعه و بررسی ادبیات نمایشی. با رویکرد به متون کلاسیک نمایشی، وارد هنر و خیلی زود مجذوب هنر‌های تجسمی و نمایشی شدم و با همکاری با گروه محلی "کما"، به‌عنوان بازیگر فعالیتم را آغاز کردم . در همین دوره بود که مجاز به تحصیل در "دانشکده فنی مهندسی مهاجر" اصفهان  شدم که به صورت موقت باعث توقف فعالیتم شد. اما در همان سال، باز هم فعالیتم را در قالب تئاتر دانشجویی آغاز کردم و سه نمایش کمدی را با همکاری دوستانم به روی صحنه بردم. به این ترتیب، ناخواسته اولین برخوردم با سانسور اتفاق افتاد و در طی هر سه اجرا، صحنه برایم به جهنم بدل شد. فرم نمایش بیش از آن که تئاتر باشد، نمایش عروسکی بود و ما نیز عروسک‌هایش.

همین سانسور بود که وادارم کرد هرگز روی صحنه نروم و ایفای نقش نکنم. به باور من، هنر وقتی تحت سانسور قرار بگیرد، بی محتوا و بی معنی می‌شود. هنر را با نوشتن از سر گرفتم و در همان سال، اولین نوشته‌هایم را با عنوان "قاتل" گردآوری کردم. پس از پایان دوره تحصیلم، از اصفهان برای همیشه رفتم و به تهران آمدم برای هنر و شرایط بهتر. اما از هر خیابان که عبور می کردم و به هرجا که می رفتم، نه هنرمند بودم و نه انسان. تنها کارگر بودم؛ کارگر! البته آمدن به تهران باعث شد حمایت مالی خانواده را نیز از دست بدهم. پس از یک‌ سال تحمل رنج و درد، باز به خانه پدری برگشتم؛ بازگشت به جهان کوچک خودم.

در انقلاب ۱۳۵۷، هنرمندان نقشی کلیدی داشتند و شاعران پیامبران احزاب سیاسی بودند. آیا هنر و هنرمندان در اعتراضات اخیر ( دی ماه )حضور داشتند؟

ـ بله؛ قطعا و بی‌شک این گزاره که در انقلاب 1357 شاعران و هنرمندان نقش پیامبر گونه‌ای داشتند، از نظر تحلیلی و تجربی صحیح است. چه بسا برخی از این آثار، بعد از انقلاب نیز بر فضای فکری جامعه تاثیر داشتند. اما امروزه جامعه و هنرمندان شرایط متفاوتی را تجربه می‌کنند. خلاء احزاب و جریان‌های سیاسی قابل اعتماد، سرکوب و ترور از سوی سیستم، حذف هنرمند از رسانه و فضای هنری، محبوبیت شبه هنرمندان در بین توده مردم، همه این عوامل باعث شده اند تا هنرمند این خشونت ساختاری سیستم علیه خود و هنر را در خیابان و با حضور فیزیکی خود پاسخ بدهد. در واقع، خود را به نوعی درون فضای سیاسی حاکم غرق کرد. این واکنش شاید ناشی از انفعال طولانی جامعه باشد که باعث شد هنرمند از تولید هنر اعتراضی به فعالیت مطلق سیاسی سوق داده شود که در چنین شرایطی، فعلی بدیهی ا‌ست. هنرمند بیش از آن که در قالب هنر تعریف شود، در قالب سیاست تعریف می‌شود و این عدم توازن باعث شده است هنر اعتراضی کم رنگ و ضعیف جلوه کند و بنده به این شرایط، نقد جدی دارم.

هر منطقه با توجه به آب و هوا، زبان و گویش محلی، فرهنگ بومی خود را می‌سازد که خرده فرهنگ تعریف می‌شود و خرده فرهنگ‌ها در کنار هم فرهنگ یک کشور را شکل می‌دهند. در چهار دهه گذشته، سیستم ایده‌ئولوژی و فکری حاکم بر ایران دنبال یک‌دست‌سازی و اسلامیزه کردن هنر معاصر و نزدیک کردن آن به ایده‌ئولوژی‌های حکومتی و مذهبی بوده است. گمان می‌کنید این تلاش‌ها به نتیجه رسیده و موفق شده‌اند؟

ـ بی تاثیر نبوده اما مطلقا کوتاه و گذرا بوده اند. اگر بتوان گفت اسلامیزه کردن هنر و تزریق ایدئولوژی اسلامی در افکار هنرمندان تز حکومت باشد، در بلند مدت این تز در دل خود آنتی‌ تز‌هایی را به وجود آورد که نامش را «هنر مستقل» و هنرمند «متعهد» می‌گذارم. این هنرمند از ورود نظریات و مفاهیم ارتجاعی به ماهیت هنر ایران به تنگ آمده است و سعی دارد تا در تقابل با آن، هنر را در تجدد جست وجو کند. بله، تجدد طلبی از خواص هنر مستقل امروز ایران است که اعمال زور و فشار حکومت، این  نوع هنر را حتی دچار سنت ستیزی کرده است. من باور دارم که همین هنر حکومتی باعث شد هنر مستقل و معترض ایران شکل بگیرد و خود را پرورش دهد. بدون شک هم تاثیرات عمیقی بر کلیت فرهنگ امروز ایران داشته و در کل، ماهیت فرهنگی- هنری ایران حاصل نبرد این افکار است.