براساس نامه‌ای «خیلی محرمانه» که به تازگی در شبکه‌های اجتماعی منتشر شده، دادگستری استان تهران دستور داده است که اینستاگرام، گوگل‌پلی، وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌ها در ایران فیلتر شوند. در این نامه که رونوشت آن را «نریمان غریب»، پژوهش‌گر اینترنت در حساب کاربری خود در توییتر منتشر کرده، آمده است که مراجع ذی‌صلاح یک هفته از تاریخ ۲۵ اردیبهشت ۱۴۰۰ وقت دارند این دستورات را اجرایی کنند.
ساعاتی پس از انتشار این نامه، «مهدی کشت‌دار»، مدیرعامل «میزان»، سایت خبری متعلق به قوه قضاییه جمهوری اسلامی با انتشار یک توییت، این نامه را تایید کرد اما نوشت: «نامه جاویدنیا ناظر بر فیلترینگ اینستاگرام در همان ساعات اولیه بلااثر شده است. اقدام جاویدنیا در نوشتن چنین نامه‌ای، یک تخلف اداری و مداخله‌ای خارج از وظایف و اختیارات نامبرده بوده است.»
او هم‌چنین گفته بود که فرد متخلف با هویت «جواد جاویدنیا»، یکی از معاونان دادگستری استان تهران، تحت تعقیب دادسرای انتظامی قضات قرار گرفته است.
هم‌چنین خبرگزاری «فارس» نوشته که این نامه از سوی رییس دادگستری استان که مافوق جاویدنیا محسوب می‌شود، «بلااثر» شده است.
در این نامه که روز چهارشنبه ۲۹ اردیبهشت ۱۴۰۰ منتشر شد، از شرکت‌های ارتباطات زیرساخت، از جمله شرکت‌های «همراه اول»، «ایرانسل» و «رایتل» و نیز شرکت‌های دارنده پروانه ارایه خدمات دسترسی خواسته شده است با انجام دستورات ابلاغی، به «ولنگاری در فضای مجازی» که از جمله عبارت‌های مورد استفاده توسط «علی خامنه‌ای»، رهبر جمهوری اسلامی در نوروز ۱۴۰۰ بود، پایان دهند.
صدور این نامه پیش از انتخابات ریاست جمهوری و لغو فوری آن توسط قوه قضاییه، این فرضیه را به وجود آورده که این یک اقدام تبلیغاتی برای «ابراهیم رئیسی»، رییس فعلی قوه قضاییه و نامزد انتخابات ریاست جمهوری بوده است.
از سوی دیگر، با توجه به ضرب‌الاجل یک هفته‌ای برای فیلتر شبکه محبوب اجتماعی اینستاگرام، ابزار مهم گوگل‌پلی در تلفن‌های همراه اندرویدی و وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌ها که بخش اصلی برخی کسب‌و‌کار‌ها را در ایران فراهم کرده‌اند، آیا امکان این را مهیا می‌کنند تا جمهوری اسلامی بتواند در آینده نزدیک به اهداف خود برسد؟
یک تبلیغ انتخاباتی: اجازه ندادیم فیلتر شود
«جواد جاویدنیا»، قاضی صادر کننده نامه مورد بحث، پیش از این سابقه معاونت دادستان مشهد در امور فضای مجازی را درست در زمانی که ابراهیم رئیسی تولیت آستان قدس در مشهد بود را بر عهده داشت. باتوجه به این موضوع و هم‌چنین مواردی مثل تحت تعقیب قرار دادن جاویدنیا و حتی اجازه انتشار این نامه، برخی از کاربران شبکه‌های اجتماعی این احتمال را مطرح کرده‌اند که واکنش فوری قوه قضاییه در خصوص لغو دستور فیلتر اینستاگرام، گوگل پلی و...، بی‌ربط به نامزدی ابراهیم رئیسی در انتخابات سیزدهم ریاست جمهوری نیست.
«امیر رشیدی»، پژوهش‌گر امنیت و دسترسی به اینترنت در خصوص احتمال این‌که موضوع فیلترینگ روزهای اخیر یک اقدام انتخاباتی بوده است یا خیر، به «خبرنگاری جرم نیست» می‌گوید: «ما هنوز به تحیلی نهایی نرسیده‌ایم که این اقدام یک استراتژی انتخاباتی توسط آقای رئیسی بوده است یا در واقع این موضوع از جای دیگری آب می‌خورد. در ابتدا باید بپرسید جاویدنیا کیست؟ آقای جاویدنیا چند وقت پیش در یکی از اتاق‌های کلاب‌هاوس گفت که رهبر هم اشتباه می‌کند که در توییتر حساب کاربری دارد. بسیاری سورپرایز شدند که چه طور یک نفر راجع به شخص اول مملکت این طوری حرف می‌زند.»
او می‌گوید این احتمال وجود دارد که با توجه به این اظهارنظر، جاویدنیا شخصی بسیار تند و رادیکال است: «با توجه به قوانین داخل ایران و مناسباتی که از آن با خبریم، او در جایگاهی نیست که بتواند رهبر را مورد پرسش قرار دهد. با این حال، باید دید واکنش آقای رئیسی چیست. او تا کنون به ماجرای صدور این نامه واکنشی نشان نداده است.»
«امین ثابتی»، پژوهش‌گر اینترنت و امنیت دیجیتال در پاسخ به سوالی مشابه در خصوص این که آیا این اتفاق می‌تواند انتخاباتی باشد، به «خبرنگاری جرم نیست» گفت: «مهم نیست انتخاباتی بوده یا نبوده، مهم‌ترین چیز این است که ما با توجه به تجربه‌های قبلی می‌دانیم جمهوری اسلامی پیش از انتخابات، هیچ اقدامی در ارتباط با فیلترینگ انجام نمی‌دهد. به هر حال، یک نفر خواهد بود که جلوی نامه‌ها و دستورات را بگیرد. دلیلش هم این است که می‌تواند از آن به عنوان یک ابزار انتخاباتی استفاده کند و بعد بگوید من مخالف فیلترینگ بودم یا هستم.»
او با اشاره به انتخابات سال ۱۳۹۶ که «حسن روحانی» عنوان کرده بود اجازه نمی‌دهد دست کسی روی کلمه فیلترینگ برود، گفت: «یک زمانی بود که می‌خواستند تلگرام را بلاک کنند که روحانی گفت اجازه نمی‌دهم. وقتی مجدداً رییس جمهوری شد، اصطلاحاً وا داد. درست است که بازپرس قوه قضاییه حکم داده بود ولی خود روحانی هم موافق بلاک شدن تلگرام بود.»
اینستاگرام فیلتر خواهد شد؟
از دیگر نکاتی که در نامه بلااثر شده اخیر می‌توان به دنبال آن بود، صحت‌سنجی توانایی فنی جمهوری اسلامی و البته تمایل مقامات برای فیلترینگ و به طور مشخص اینستاگرام است.
امیر رشیدی با استناد به اظهارات اخیر «ابوالحسن فیروز آبادی»، رییس مرکز ملی فضای مجازی که گفته بود تا جایگزین داخلی برای اینستاگرام پیدا نشود، قصد فیلتر این شبکه اجتماعی را ندارند، می‌گوید این یک استراتژی قدیمی در جمهوری اسلامی است: «این یکی از استراتژی‌های شبکه ملی اطلاعات یا اینترنت ملی است که مقامات می‌گویند ما اول یک نمونه داخلی می‌سازیم یا از یک‌جایی مشابه آن را که توانایی کنترل همه جانبه‌اش را داریم، می‌آوریم. سپس اینستاگرام یا هر اپلیکیشن دیگری را که نخواهیم، مسدود می‌کنیم.»
پیش از این، «محمود واعظی» زمانی که وزیر اطلاعات دولت اول حسن روحانی بود نیز اظهارات مشابه‌ای با فیروزآبادی را در این‌باره مطرح کرده بود که نشان از تفکری مشترک در میان مقامات جمهوری اسلامی دارد.
این پژوهش‌گر امنیت اینترنت ادامه داد: «بر این اساس فکر می‌کنم حداقل تا مدتی پس از انتخابات شاهد فیلتر اینستاگرام نباشیم. بی‌شک این احتمال وجود دارد که اختلال ایجاد کنند ولی فیلتر را بعید می‌دانم. اگر و تنها اگر یک جایگزین داخلی برای اینستاگرام پیدا کنند.»
رشیدی اما وقوع اتفاقات مهم، مانند اعتراضات سراسری در آبان ۱۳۹۸ را از آن دست موارد می‌داند که جمهوری اسلامی با عنوان «شرایط امنیتی» امکان دارد دست به فیلتر گسترده اینترنت بزند.
با این حال، امین ثابتی احتمال فیلتر اینستاگرام را بسیار محتمل می‌داند. او می‌گوید دور از انتظار نیست که جمهوری اسلامی پس از انتخابات یا حداقل تا پایان سال میلادی دست روی دکمه فیلتر اینستاگرام بگذارد.
او توضیح می‌دهد: «به هرحال فیلتر اینستاگرام در لیست کارهایی است که می‌خواهند انجام دهند. در نتیجه اگر تا پاییز امسال یا تا اواخر سال میلادی اینستاگرام فیلتر شود، با اتفاقاتی که طی این مدت رصد کردم، اصلا سوپرایز نخواهم شد.»
او می‌افزاید: «اصلا مهم نیست که این نامه را چه کسی نوشته و قانونی بوده یا غیرقانونی است، من می‌گویم این نامه نشان می‌دهد که در آن سیستم چنین تصمیمی گرفته شده است و دارند برای عملی شدن آن برنامه‌ریزی می‌کنند.»
او در پاسخ به این سوال که آیا جمهوری اسلامی در انتظار یک جایگزین برای اینستاگرام پیش از فیلتر خواهند ماند؟ می‌گوید: «پیش از بلاک شدن تلگرام هم این سوال را از من کردند. من آن زمان فکر می‌کردم جمهوری اسلامی منطقی‌تر به موضوع نگاه خواهد کرد و به مواردی مثل کسب‌وکارهای در تلگرام توجه می‌کند. ولی این‌طور نبود. به عبارتی، اصلا برای مقامات مهم نیست که جایگزینی باشد یا خیر. مگر به جای تلگرام، گپ یا سروش را آوردند، چه شد؟»
جمهوری اسلامی توانایی فنی فیلتر گوگل‌پلی و وی‌پی‌ان‌ها را ندارد
با توجه به نامه مورد بحث، علاوه بر اینستاگرام، دستور داده شده بود که گوگل‌پلی، مرجع دانلود اپلیکیشن‌های ارایه شده در سرویس اندروید و وی‌پی‌ان‌ها و فیلترشکن‌ها، به عنوان راه‌های ارتباطی ایرانیان با اینترنت آزاد فیلتر شوند. اما سوال این است که آیا این امکان وجود دارد که جمهوری اسلامی بتواند این موارد را نیز در فهرست بلند بالای فیلترشده‌ها قرار دهد؟
امین ثابتی معتقد است بستن دسترسی مردم ایران به بسیاری از موارد در دنیای اینترنت، در فهرست آرزوهای جمهوری اسلامی قرار دارد اما آن‌ها توانایی فنی رسیدن به بسیاری از آرزوهای خود را ندارند. او در این باره توضیح می دهد: «فیلتر گوگل‌پلی، یعنی به خطر انداختن امنیت میلیون‌ها کاربر در داخل ایران. از اپلیکیشن‌هایی که جمهوری اسلامی برای جاسوسی در "کافه بازار" قرار داده است که بگذریم، یک سری اپلیکیشن‌ها هستند که کلاه‌برداران سایبری به راحتی می‌توانند از طریق آن‌ها جیب مردم را خالی کنند.»
او می‌گوید خطر فیلتر کردن وی‌پی‌ان‌ها و گوگل‌پلی به مراتب بیشتر ازفیلتر اینستاگرام است.
این پژوهش‌گر اینترنت ادامه می‌دهد: «برای فیلتر گوگل‌پلی و فیلترشکن‌ها، جمهوری اسلامی با مشکل فنی روبه‌روی است. ضمن این‌که گوگل‌پلی در واقع یعنی خودِ اندروید و اندروید محبوب‌ترین سیستم‌عامل در ایران است. اگر بلاک شود، کاربرها دچار مشکلات اساسی می‌شوند.
امیر رشیدی نیز در خصوص برنامه جمهوری اسلامی برای فیلتر گوگل‌پلی و فیلترشکن‌ها می‌گوید: «بعید می‌دانم موضوع فیلتر مطرح شود؛ مگر این‌که آدم دیوانه باشد! یک وقتی یک آدمی حساب و کتاب می‌کند و به این نتیجه می‌رسد که اگر من فیلتر کنم، این عواقب را خواهد داشت. این به آن معنا نیست که جمهوری اسلامی تمایلی به فیلتر نداشته باشد و یا مقامات آدم خوبی هستند. نه؛ بلکه به این معنا است که می‌داند فیلتر کردن مثلا گوگل‌پلی هزینه بسیاری بالایی دارد.»
او در خصوص این هزینه‌ها توضیح می‌دهد: «میلیون‌ها کاربر در ایران از تلفن‌های همراه اندرویدی استفاده می‌کنند. خوب اگر بخواهند گوگل‌پلی را مسدود کنند، حتما نیاز به جایگزین دارد؛ آن هم نه چیزی مثل کافه بازار. گوگل‌پلی فقط یک اپ‌استور نیست. وقتی این برنامه فیلتر شود، یعنی برای همه برنامه‌ها و به طور کلی سیستم عامل اندروید ایراداتی ایجاد می‌شود که یک بحث تخصصی است. در نتیجه به همین سادگی نیست و در صورت تمایل برای فیلتر آن نیاز است یک هزینه کلان انجام شود.»
او نیز مانند امین ثابتی، معتقد است چنین اقدامی با توجه به توانایی‌های فنی جمهوری اسلامی، در حال حاضر به هیچ‌وجه عملیاتی نیست.
رشیدی در پایان با اشاره به این‌که مدل حکم‌رانی اینترنت، یک مدل کوچک شده از حکم‌رانی نظام در ایران است، می‌گوید: «مثل داستان وزارت خارجه است؛ ظریف اظهار نظری می‌کند و بعد رهبر که مقام بالاتر است، می‌گوید شما تنها مجری هستید. در بحث اینترنت نیز همین است؛ شورای عالی فضای مجازی سیاست گذاری می‌کند و همان سیاست‌گذاری کلان اجرا می‌شوند.»
برای دیدن اخبار و گزارش‌های بیشتر درباره رسانه و خبرنگاری به سایت خبرنگاری جرم نیست مراجعه کنید.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر