هرم وارونه چیست؟

هرم وارونه چیست؟

«خبرنگاری جرم نیست» سعی دارد تا در سلسله مطالبی با زبان ساده به زوایای مختلف روزنامه‌نگاری بپردازد. در بخش‌های پیشین به خبر و ارزش‌های خبری و شش «چ» خبرنگاران پرداختیم. در این بخش با یکی از روش‌های نگارش خبر و گزارش خبری آشنا خواهید شد که «هرم وارونه» نام دارد.

***

بخش خبری رسانه‌ها یکی از پرطرفدارترین بخش‌های مطبوعات است. با این حال، نحوه تنظیم خبر، به‌ویژه در رسانه‌های نوشتاری، در ترغیب خواننده برای توجه به مفاد خبر نقشی اساسی دارد. تحقیقات نشان می‌دهند که تعداد خوانندگان خبر با طولانی بودن آن رابطه معکوس دارد. بسیاری از خوانندگان، ابتدا تيتر و لید خبر را می‌خوانند و اگر آن را گیرا تشخیص دهند، به خواندن ادامه‌اش می‌پردازند. بنابراین ترغیب مخاطب به خواندن خبر، با کیفیت گزارش و نحوه نگارش مرتبط است.یکی از سبک‌های نگارش خبر که به طور گسترده مورد استفاده روزنامه‌نگاران قرار می‌گیرد، سبک «هرم وارونه» است. در این شیوه، نگارش خبر بر اساس اهمیت قسمت‌های خبر انجام می‌شود. به این صورت که جدیدترین و مهم‌ترین بخش‌های خبر در ابتدا گزارش می‌شوند و قسمت‌هایی که از اهمیت کمتری برخوردارند، همراه با سابقه خبر در انتهای مطلب نوشته می‌شوند.اگر یک هرم وارونه یا مثلثی را در نظر بگیرید که راس آن رو به پایین است، می‌توانید آن را به سه قسمت عمده تقسیم کنید. در قسمت بالا، لید قرار می‌گیرد به باارزش‌ترین قسمت‌های خبر به کوتاه‌ترین شکل ممکن اشاره می‌شود. پس از اشاره‌های کوتاه به بدنه هرم وارونه می‌رسیم. توضیحات دقیق‌تر و مطالب مهم در این بخش می‌آیند. بخش سوم مربوط به اطلاعات‌ عمومی‌تر و سابقه خبر است. 

لید را چگونه بنویسیم؟

به پاراگراف اول خبر در سبک هرم وارونه، «لید» گفته می‌شود که در لغت به معنای پیشرو و راهنمای خبر است. این پاراگراف دوشادوش تیتر مناسب، مهم‌ترین قسمت‌های خبر را در سبک هرم وارونه به خود اختصاص می‌دهند. لید می‌تواند خواننده را به ادامه خواندن خبر ترغیب یا او را از پی‌گیری خبر منصرف کند. لید را نباید با خلاصه خبر (News Summary) اشتباه گرفت. لید خلاصه خبر نیست بلکه چکیده مهمترین بخش خبر است. لید باید فورا خواننده را در جریان مهمترین قسمت رویداد قرار دهد. این درست است که ترغیب خواننده برای قرائت متن مهم است اما این کار را نباید با ایجاد سوال‌های غیرضروری در ذهن خواننده انجام داد. به عبارتی، نوشتن لید رمزآلود، گنگ و مبهم، اثر معکوس خواهد داشت. اگر لید مهمترین بخش یک رویداد را به روشنی بیان کند، احتمال خواندن خبر بیشتر می‌شود. 

شش «چ» و یک نمونه از لید نامناسب

همان‌طور که گفته شد، اصرار بر پاسخ به تمامی سوالات در لید، این بخش مهم خبر را به بخشی ناکارآمد بدل می‌کند. به نمونه زیر دقت کنید:*عباس حسین‌زاده زُشکی، ۱۷ ساله، دانش‌آموز دبیرستان ابن‌سینا، ساعت ۳ بعد از ظهر دیروز هنگام عبور از خیابان کریمخان زند با اتوبوس شماره ۱۴۲۷۲ به رانندگی حسین نیکنام، ۴۸ ساله، تصادف کرد و ساعتی بعد به علت خونریزی مغزی در بیمارستان سینا درگذشت.اما لید مناسب چه می‌تواند باشد؟دانش‌آموز ۱۷ سله‌ای بعد از ظهر دیروز پس از تصادف با اتوبوس، به علت خونریزی مغزی در بیمارستان سینا درگذشت.باقی اطلاعات باید در ادامه خبر بیایند.برای نگارش لید می‌توان از شش «چ» خبرنگاران کمک گرفت اما نکته این است که لید را می‌توان با تاکید بر هر «یک» از این عناصر خبر ساخت.در سبک هرم وارونه، لید با تیتر خبر هماهنگ است و یک مطلب را بیان می‌کند. 

متن و پایان‌بندی

همان‌طور که گفته شد، متن شامل اطلاعات کامل‌تر در مورد خبر است و به ترتیب اهمیت آن‌ها تنظیم می‌شود. در گذشته تاکید می‌شد که به تمام شش «چ» خبرنگاران در لید اشاره شود. اما امروزه گفته می‌شود که می‌توان پاسخ به این سوالات را در بدنه خبر گنجاند. خواننده می‌تواند پاسخ به پرسش‌های «چه کسی؟ چه چیزی؟ چه زمانی؟ چه مکانی؟ چرا؟ و چگونه؟» را در متن خبر دریابد.انتهای هرم معمولا مربوط به سابقه خبر است.

مزایای سبک هرم وارونه

در ابتدای خبر، چکیده‌ای از مهم‌ترین‌ها ارائه می‌شود و خواننده احساس می‌کند که با صرف حداقل زمان، به اطلاعات مورد نظر خود دست می‌یابد. به عبارت دیگر، خواننده به محض خواندن پاراگراف نخست می‌فهمد که آیا موضوع خبر مورد علاقه او هست یا خیر. این مساله حسی را به مخاطب القا می‌کند که حق انتخاب او برای خواندن خبرهایی که برایش مهم است، به رسمیت شناخته شده است. سبک هرم وارونه جذاب است. مردم در زندگی روزمره به همین شیوه خبرها را برای یکدیگر روایت و وقایع را نقل می‌کنند. به همین خاطر، با این نوع خبررسانی همدلی بیشتری دارند.این سبک، حس کنجکاوی خواننده را از جنبه نیاز خبری به‌سرعت ارضا می‌کند.با توجه به اینکه اصل مطلب در پاراگراف اول خبر یا لید می‌آید، تکلیف تیتر نیز تا حد زیادی روشن می‌شود.با توجه به اینکه خبر بر پایه ارزش‌ها تنظیم می‌شود، در صورت لزوم، کوتاه‌کردن خبر برای دبیر بخش آسان‌تر است و وقت کمتری می‌گیرد.

معایب سبک هرم وارونه به رغم مزایای چشمگیر سبک هرم وارونه، این شیوه ضعف‌هایی نیز دارد.از جمله این‌که در مقایسه با سبک‌های دیگر خبر، از جمله «سبک تاریخی» که بخش‌های مختلف رویداد به ترتیب وقوع آن نوشته می‌شوند، در هرم وارونه توالی زمانی خبر تا حدی از هم گسسته می‌شود. از سوی دیگر، بسیاری از نکاتی که در لید آمده، در بدنه خبر نیز تکرار می‌شوند.همچنین، قدرت مانوری که این سبک به خبرنگار می‌دهد، احتمال اعمال سلیقه او را در اولویت‌بندی بخش‌های مختلف خبر بالا می‌برد. البته در رسانه‌های بزرگ‌تر، با توجه به ماهیت کار جمعی و نظارت چشم دوم بر خبر، می‌توان احتمال این اعمال سلیقه را کاهش داد.نکته دیگر این است که ممکن است خواننده با ارضای حس کنجکاوی‌اش در اوایل خبر، از خواندن باقی آن منصرف شود.اما به رغم این معایب، گروه بزرگی از روزنامه‌نگاران حرفه‌ای بر این باورند که سبک هرم وارونه کماکان بهترین سبک برای خبررسانی، به‌ویژه در رسانه‌های نوشتاری است. 

* در تنظیم این بخش، از کتاب «روزنامه‌نگاری حرفه‌ای (مجموعه مقالات)، چاپ یکم، ۷۴، مرکز گسترش آموزش رسانه‌ها، به اهتمام سید فرید قاسمی» استفاده شد. مثالی که در بالا آمده، در صفحات ۹۸ و ۹۹ این کتاب منتشر شده است.

مطالب مرتبط:

خبر چیست و ارزش‌های خبری کدامند؟

شش «چ» خبرنگاران؛ خبر باید به چه پرسش‌هایی پاسخ دهد؟