ثبت بازبازک/عروس خاموش بختیاری‌ها ملی شد

استان وایر- عروسک «بازبازک» که یک نوع عروسک آیینی در ایل بختیاری محسوب می‌شود، سرانجام در کمیته تخصصی ثبت میراث فرهنگی ناملموس از خوزستان واجد شرایط ثبت ملی شناخته شد.

سخن گوی انجمن دوست‎داران میراث فرهنگی خوزستان در مورد ثبت ملی عروسک بازبازک به خبرنگار مهر گفت: «قوم بختیاری در فلات مرکزی ایران در هنگام کوچ بزرگ، برای کودکان خود عروسک‌هایی از جنس چوب و پشم گوسفند می‌ساختند تا به‌واسطه آن، کودکان را سرگرم پرداختن به دنیا این عروسک‌ها کنند.»

«مجتبی گهستونی» افزود: «عروسکی با نام "پاژبزک" یا "پاژپرک" که "ناصر خسرو قبادیانی" به آن اشاره دارد، نمایه‌ای از عروسک‌های تاریخی کودکان قوم بختیاری در طول تاریخ بوده که بر اساس شخصیت‌های تاریخی برخی از سران طوایف و جنگ‎اوران قوم ساخته می‌شد.»

وی اضافه کرد: «یکی از محققان هنر نمایشی معتقد است در بین بختیاری‌ها، عروسکی به نام بازبازک وجود داشته که این عروسک موردتوجه کودکان بختیاری بوده است.»

مهر نوشته است ایرانی‌ها از قرن‌ها پیش از عروسک‌هایی جان‌مایه دارتر از عروسک‌های غربی برخوردار بودند؛«مبارک»، «سنگ صبور»، «آهو و بره»، «جی جی ویجی»، «پاژبزک» و «بازبازک» از جمله عروسک‌هایی هستند که هرکدام اندیشه‌ای در ذهن خود دارند.

گهستونی می گوید: «عروسک بازبازک گونه‌‌ای عروسک نمایشی ایل بختیاری است که مادربزرگ‌ها به کودکان هدیه می‌دهند.»
به گفته وی، "باز" از بازی به مفهوم نمایش گرفته‌شده و باز و بازی به مفهوم حرکت موزون هم در فرهنگ ایرانی شناخته‌شده و حرف «ک» هم مفهومی برای تصغیر است.»

سخن گوی انجمن دوست‎داران میراث فرهنگی خوزستان اضافه می کند: « اسکلت اصلی این عروسک از یک یا چند قطعه چوب به شکل علامت صلیب تشکیل می‌شده است.

به گفته وی، نام دیگر این عروسک «لال بریک» یا «لال بئیک» بوده که واژه لال همان گنگ است و بئیک هم یک واژه پهلوی است. بنابراین، نام دیگر عروسک بازبازک در واقع «عروس خاموش» است.

وی می گوید: «در بسیاری از موارد در بین این عروسک‌ها یا عروسان خاموش وجه مشترکی وجود دارد و آن مهربانی کودکانه است که کودکان با آن هم‎ذات پنداری می‌کنند.»

به روایت دبیر انجمن دوست داران میراث فرهنگی خوزستان، «اردشیر صالح پور»، از نویسندگان و کارگردانان تآتر کشور پیش از این برای معرفی عروسک آیینی بختیاری، کتابی به نام «بازبازک، عروسک نمایشی ایل بختیاری» را به نگارش در آورده است.

گهستونی اضافه می کند: «اما بازبازک یکی از نخستین عروسک‌های ایرانی بوده و نشان گر هویت عروسک در نمایش‌های ایرانی است و چهره بختیاری دارد. در طراحی و رنگ صورت عروسک‌های ایل بختیاری از رنگ‌های قالی استفاده می‌شده و عروسک‌ها دارای ماسک صورتی ثابتی بوده و جنبه شاد داشتند.»

وی می افزاید: «عروسک بازبازک، بازی دهنده‌ای کوچک است؛ عروسکی که حرکت و کاربردی نمایشی دارد و بیش تر برای بازی، تفنن و سرگرمی ساخته می‌شود. کودکان خود بازی‌دهندگان این عروسک هستند که با نوای موسیقایی، توسط نوازندگان ساز سرنا، کرنا و دهل انجام می‌شود. پایه، اصل و اساس عروسک بازبازک بر اتصال دو چوب چلیپاگونه و به حالت مربع استوار می‌شود که به‌وسیله نخ به هم متصل شده‌اند. در واقع، نخستین برداشت از بازبازک، انسانی ایستاده است که دو دست خود را از دو پهلو باز کرده است.»

دبیر انجمن دوست‎داران میراث فرهنگی خوزستان در خصوص وضعیت تولید عروسک بازبازک و اقبال مردم از این عروسک می گوید: «ثبت هر اثر در فهرست آثار ملی، مقدمه‌ای است برای حفاظت مادی و معنوی آن. بنابراین، ثبت عروسک بازبازک فرصتی است تا گوناگونی جلوه‌های فرهنگی یک استان معرفی شود. در حال حاضر عروسک بازبازک به‌صورت جزیی تولید و عرضه می‌شود و ثبت این عروسک فرصتی برای معرفی و عرضه هرچه بیش تر آن است. در حال حاضر هیچ آماری از تعداد سازندگان عروسک بازبازک در استان خوزستان وجود ندارد اما با ثبت ملی این عروسک بومی می‌توان امیدوار بود که هم سازندگان آن شناسایی‌شده و هم بر نحوه ساخت عروسک نظارت و حمایت‌هایی انجام شود.»