هزینه مشاوره و خودمراقبتی از روان در سبد خرید خانوار جا دارد؟

روزنامه «شرق»، روز ۲۷مهر۱۴۰۲، در خبری به نقل از «علی فتحی‌آشتیانی»، رییس سازمان نظام روان‌شناسی و مشاوره، تعرفه مصوب و پیشنهادی هیات دولت برای سال جاری برای روان‌شناسان و مشاوران را اعلام کرد. بر‌اساس این خبر، به ازای هر ۴۵ دقیقه مشاوره با کسی که دارای مدرک کارشناسی ارشد است، نرخ مصوب ۲۳۰ هزار تومان و برای کسی است که مدرک دکترای تخصصی دارد، ۲۷۰ هزار تومان تعیین شده است.

رییس سازمان نظام روان‌شناسی کشور در عین حال که تایید کرده این مبلغ «پاسخ‌گوی مخارج جاری افرادی که مرکز مشاوره و کلینیک دارند، نیست»، از همکاران روان‌شناس و مشاور خود خواسته است که نرخ تعریف شده را مراعات کنند. «ایران‌وایر» در بررسی میدانی طی روزهای گذشته پس از انتشار این نرخ مصوب، از برخی شهروندان ساکن ایران خواسته است درباره اینکه پرداخت هزینه برای سلامت روان در زندگی آن‌ها جایی دارد، یاخیر. مشاوران و روان‌شناسان ساکن ایران نیز درباره هزینه‌ای که برای هر ۴۵ دقیقه مشاوره دریافت می‌کنند صحبت کرده‌ و تشریح کرده‌اند چرا دریافت هزینه مصوب هیات دولت غیرممکن است.

***

«روان‌پزشکی که به او مراجعه می‌کنم علاوه‌بر تجویز دارو به من مشاوره هم می‌دهد؛ البته همیشه چشمم به ساعت است که بیشتر از ۲۰ دقیقه جلسه را ادامه ندهم، چون منشی هزینه تک‌تک ثانیه‌ها را حساب می‌کند. آخرین بار برای یک جلسه حدود ۲۰۰ هزار تومان پرداخت کردم که حدود ۱۵ دقیقه طول کشید».

این‌ها را «رضا» ۳۵ ساله می‌گوید. او ساکن تهران است و می‌گوید ۶ سال است که جلسات تراپی و مشاوره خود را به هر قیمت بوده در بازه زمانی هر سه ماه یک‌بار ادامه داده است: «اولین بار که به روان‌شناس مراجعه کردم، پس از افکار جدی خودکشی و استرس زیاد ناشی از مسائل کاری و تحصیلی‌ام بود. تشخیص دکتر افسردگی و وسواس و ADHD بود. در این مدت روزی سه تا چهار قرص برایم تجویز شده که در نوبت‌های صبح، ظهر و شب مصرف می‌کنم. دکترم توصیه کرده که بهتر است در زمان‌های روتین با فاصله کمتری به تراپیست هم مراجعه کنم، اما هزینه‌اش برایم زیاد است، چون باید چندین جلسه را برای معرفی خودم و شرایطم و هر چیزی که من را به این وضعیت کشانده اختصاص بدهم و بعد هم تضمینی وجود ندارد مشاور بتواند به من کمک کند، یا اصلا تراپیست فرضی آدم مناسبی باشد».

کار رضا تدریس است. تحصیلات خوبی از یک دانشگاه معتبر دارد و تا پیش از اعتراضات سراسری درآمدی داشته که می‌توانسته دخل و خرج زندگی را پیش ببرد، اما حمایت از اعتراضات منجر به از دست دادن شغلش شده و حالا به‌صورت پروژه‌ای کار می‌کند. او با اشاره به این شرایط به ایران‌وایر می‌گوید: «با توجه به وضعیت ناپایدار اقتصادی، می‌دانم که حفظ نظم جلسات تراپی برایم ناممکن است و همین مساله تاثیر جلسات را ناچیز می‌کند. به همین خاطر تا‌به‌حال جرات نکرده‌ام به تراپیست مراجعه کنم. چند نفر تراپیست خوب هم در بین دوستان و اطرافیانم می‌شناسم که چون به هم نزدیکیم، از نظر حرفه‌ای نمی‌توانند تراپیست من باشند».

او در پاسخ به این پرسش که ماهیانه چقدر برای تامین داروهایش هزینه پرداخت می‌کند، می‌گوید: «برای داروها حدودا ماهی ۲۰۰ هزار تومان هزینه می‌کنم که البته نسخه‌ها معمولا سه ماهه برایم نوشته می‌شوند که تا مراجعه بعدی دارو داشته باشم. باید همه را یک‌جا بخرم. گاهی یک سری از داروها نایاب می‌شود، مثلا فلوکستین زمانی پیدا نمی‌شد و دکتر به سرترالین تغییرش داد. داروهای ADHD هم همیشه به‌سختی پیدا می‌شوند، مثلا ریتالین خارجی چند سالی است از مجاری رسمی پیدا نمی‌شود و فروشنده‌های قاچاق آن را به قیمت بالایی می‌فروشند. یعنی ممکن است ماهی پنج یا شش میلیون تومان فقط هزینه چند ورق ریتالین باشد که از عهده من خارج است».

رضا در ادامه با مروری بر شرایط کار و زندگی و وضعیت روان خود می‌گوید: «فکر می‌کنم اگر روزی بتوانم ماهی چند میلیون تومان برای تراپیست هزینه کنم، یعنی حال روحی‌ام آنقدر خوب شده که زندگی را بتوانم جمع کنم. الان باور دارم که بیشتر بحران‌های روحی‌ که تجربه می‌کنم، ریشه در مسائل مالی دارند».

«مریم» ۲۵ ساله است. ساکن شهر کوچکی در استان یزد. او می‌گوید در‌حال‌حاضر جلسات تراپی خود را متوقف کرده و آخرین جلسه‌اش به فروردین۱۴۰۲ بازمی‌گردد: «برای یک جلسه یک ساعته ۶۰۰ هزار تومان پرداخت کردم، در‌حال‌حاضر فقط به‌طور مرتب به روان‌پزشک مراجعه می‌کنم، آن‌هم با فواصل زیاد. هزینه روانشناسم هم برای یک جلسه یک ربع یا بیست دقیقه‌ای، حدود ششصد هزار تومان است. داروها هم ماهی ۲۰۰ هزار تومان برایم هزینه دارد».

مریم می‌گوید در دو سالی که به‌صورت مداوم و هفتگی زیر نظر تراپیست به درمان خود پرداخته هم، هزینه برایش کمرشکن بوده است: «ماهی ۸۰۰ هزار تومان برای چهار جلسه یک ساعته پرداخت می‌کردم. همان وقت هم این هزینه برایم زیاد بود و مهم‌ترین چیزی که باعث شد تراپی را متوقف کنم، مسایل اقتصادی بود».

«صابر» مردی ۴۵ ساله است. ساکن شهر کوچکی در جنوب ایران. او می‌گوید تراپی در ایران به‌دلیل «گران بودن و عدم اطمینان از کیفیت کار»، هرگز در اولویت زندگی او نبوده است: «یک‌بار چند جلسه تراپی رفتم که اینقدر در روزهای بی‌پولی اذیتم کرد که حتی برای جلسات آخر پول نداشتم.  در نتیجه مجبورم به روانپزشک و قرص اکتفا کنم. اما حتی این هم این روزها با مشکل روبه‌رو شده. هزینه‌ بالای ویزیت و دارو وقتی بیمه نداری و بیکاری، خیلی دشوار است. ترس از نبود دارو و خیلی چیزهای دیگر تبدیل به یک دل‌مشغولی مدام شده، به‌خصوص وقتی داروها متنوع هستند. با این وضعیت، مراجعه به تراپیست هیچ جای زندگی من نیست».

صابر در پاسخ به این پرسش که با‌توجه به اینکه در شهر کوچکی زندگی می‌کند در تامین دارو مشکلی دارد یا خیر، می‌گوید: «داروهایی که خاص هستند مثل ریتالین، معمولا در شهرستان‌ها به‌صورت سهمیه‌ای توزیع می‌شوند و در بعضی مواقع برای عرضه موجود نیستند، که این باعث می‌شود گاهی دکترها داروی جایگزین بنویسند؛ داروهای جایگزین هم عموما عوارض دارند».

«زیبا»، زنی ۳۳ ساله و ساکن تهران است. او یکی از شهروندانی است که به ایران‌وایر می‌گوید از بهمن ۱۳۹۷ به‌صورت منظم و مستمر جلسات مشاوره را استارت زده و هر هفته آن را ادامه داده است: «من به‌شدت انسان مضطربی بودم، اما جرقه اصلی شروع جلسات این بود که خودم وارد رشته روانشناسی شده بودم و چون هدف درمانگری بود، باید زودتر استارت درمان را می‌زدم. جلسات من ۴۵ دقیقه تا یک ساعت است و هزینه‌ آن حدود ۴۰۰ هزار تومان است».

«نازنین» ساکن شیراز است. او با اشاره به اینکه «مشکلات روان‌شناختی با یک جلسه حل نمی‌شود و نیازمند جلسات متعدد است»، به ایران‌وایر می‌گوید: «انقدر مداوم تحت فشار روانی قرار می‌گیرم که زخم‌های روانم به دردهای فیزیکی بدل شده، ولی وضع اقتصاد جوری است که نمی‌شود به‌صورت پیوسته از تراپی کمک گرفت. ضمن اینکه چون منبع فشارها در کشور ما همیشگی است، مراجعه به تراپیست مثل مصرف مسکن است».

او به ایران‌وایر می‌گوید که برای تامین هزینه جلسات، از خرج لباس و برخی چیزهای دیگر در زندگی خود زده تا بتواند در مواقع لزوم از تراپیست کمک بگیرد: «من تا جلسه‌ای ۸۰۰ هزار تومان هم پرداخت کرده‌ام. قبلا که اوضاع اقتصادی این‌طوری نبود می‌شد یک بخشی از درآمدم را اول ماه برای اینکار کنار بگذارم، اما الان واقعا ممکن نیست».

«نیکا» ساکن شاهین‌شهر اصفهان است. هم خودش و هم همسرش از جلسات تراپی به‌صورت آنلاین استفاده می‌کنند: «من و همسرم هرکدام ماهی ۶۵۰ هزار تومان برای جلسات یک ساعته می‌پردازیم. فشار مالی هم می آورد، ولی چاره‌ای نداریم. گاهی هم گروه درمانی می‌رویم که مبلغش مناسب‌تر است، اما همیشگی ممکن نیست.»

 

مشاوران و روانشناسان چه می‌گویند؟

رییس سازمان نظام روانشناسی کشور بعد از اعلام نرخ مصوب هیات دولت برای جلسات مشاوره، اذعان داشته است که این مبلغ اندک است و هزینه‌های مشاوران و روانشناسان را تامین نخواهد کرد. با‌این‌همه، این مقام سازمان نظام روانشناسی تاکید کرده است که بر‌اساس مواد قانونی که درباره تخلفات روان‌شناسان و مشاوران وجود دارد و اگر مراجعی از روان‌شناس یا مشاور بابت دریافت هزینه بیشتر یا موارد دیگر شکایت کند، «کمیسیون تخلفات بدوی که از تعدادی متخصص، حقوق‌دان و وکیل تشکیل می‌شود»، موضوع را بررسی خواهد کرد.

یک روانشناس ساکن ایران درباره تعرفه مصوب هیات دولت درباره هزینه‌های مشاوره و روانشناسی به ایران‌وایر می‌گوید: «مبلغ اعلام شده فقط برای کسانی است که از سازمان نظام روان‌شناسی شماره دارند و شامل افرادی که تحت‌نظر بهزیستی یا جاهای دیگر فعالیت می‌کنند نمی‌شود. این نرخ مصوب هم همیشه در تمامی سال‌ها موجب نارضایتی کارشناسان روان و روانشناس‌ها بوده است، چراکه هیچ تناسبی با هزینه‌های زندگی و شرایط اقتصادی جامعه ندارد».

این روانشناس تاکید می‌کند که در‌حال‌حاضر حتی نرخ مشاوره‌های تلفنی هم در ایران زیر ۳۰۰ هزار تومان نیست: «مبلغ مصوب مطلقا عادلانه نیست و فقط موجب افت خدمات درمانی ارائه شده توسط کارشناسان خواهد شد، چرا که درمانگران مجبورند برای مراعات نرخ مصوب، بخشی از تست‌ها یا تکنیک‌های درمانی دوره‌های مشاوره را برگزار کند».

به باور این درمانگر، مبلغ تعریف شده در هیات دولت به‌عنوان نرخ مصوب، زمینه‌ساز و صادر کننده مجوز فساد در روند درمان است. او در تشریح این نظر خود می‌گوید: «ما باید به‌صورت مداوم در دوره‌های مختلف تحلیلی و روانکاوی شرکت کنیم که هزینه زیادی دارد. خود من برای شرکت در یک دوره، ۸ میلیون تومان پرداخت کردم. باید کتاب بخریم، ابزار بخریم. خودمان باید تحت درمان باشیم که بتوانیم در روند درمانگری دوام بیاوریم. به‌طور کلی هزینه‌های فردی درمانگر بالاست، چطور با چنین نرخ مصوبی می‌شود کیفیت درمان را بالا نگه داشت؟»

یک روانشناس کودک ساکن کردستان می‌گوید: «من در دو کلینیک که کار می‌کنم، برای هر جلسه ۴۵۰ هزار تومان هزینه می‌گیرند. هزینه‌های درمان برای کودکان البته از بزرگسالان بیشتر است. می‌دانم که پرداخت این هزینه‌ها برای بسیاری از خانواده‌ها دشوار است، اما به باور من این بیشتر سرمایه‌گذاری است تا هزینه، چون اگر در کودکی برای درمان زخم‌های روان هزینه نشود، در بزرگسالی هزینه‌ها خیلی سنگین‌تر خواهد شد».

این متخصص بیماری‌های روان کودکان، به نکته مهم دیگری هم اشاره می‌کند: «تعیین نرخ مصوب برای جلسات درمان باید باتوجه به میزان تحصیلات روانشناس، میزان دوره‌های آموزشی و تخصصی که گذرانده، محل درمان (مثلا در کدام شهر و منطقه) ، شهرت و تجربه درمانگر و طول جلسه درمان انجام شود. ضمن اینکه سازمان نظام روان‌شناسی زمانی می‌تواند نرخ جلسات را این مقدار ناچیز درنظر بگیرد که خودش هم روان‌شناسان را با هزینه‌های کم آموزش بدهد، در‌حالی‌که هزینه دوره‌های خود نظام روان‌شناسی مثلا در حوزه کودک که تخصص من است، ۲ برابر موسسات دیگری است که این دوره‌ها را ارائه می‌کنند».