اگر و اماهای موج تازه مهاجرت نخبگان از ایران

جواد متولی

یک پرسش ساده؛ کسانی كه مي خواستند، جلوي سيل مهاجرت نخبگان را بگيرند، آيا نمي توانستند بجاي اينكه با استيضاح وزرا يا چوب لاي چرخ دولت و سياست هاي كلي توسعه بگذارند شرايط امنيت رواني، اجتماعي و اقتصادي را فراهم كنند؟ و يا اينكه نمي شد اين همه گشت ارشاد بر پا نكنند و دانه نفرت و نفاق و ترس در دل نسل جوان و خانواده هاشان، نكارند؟ آيا نميشد اين "١٦ اگر"  را عملي نكنند!؟ 

١-  اگر امنيت اجتماعي و فيزيكي را در چهره ي هر كشور شاهد باشيم، بايد بپذيريم بخش بزرگي از موفقیت مهاجران در کشور‌های مهاجرپذیر، ایجاد امنیت روانی در ارتباط با مدیریت دولت در کشور و سايه آرامش اين ارتباط با مردمان خويش است. همین مشخصات است كه نقش مهمی در جذابيت آن كشور براي نخبگان - كه سرمايه اجتماعي يك كشور هستند  و حتي براي صاحبان سرمایه‌‌های اقتصادی و شخصيت هاي فرهنگی و سیاسی در کشور‌های مهاجرخیز - ایفا می‌کند. اگر شرایط امنیت روحی و رواني، برای همه فراهم شود؛ امكان ندارد ساير شرايط ،موجب شود تا ملتی گمشده هاي روحی و روانی خویش را در آن‌سوی مرزها جستجو كند. 

٢-  اگر درگيري و حاشيه هاي اجتماعی، فرهنگی و سیاسی کشور را به حداقل مي رسانديم ، مي شد- با حذف جدلها و آزردگيهاي عمومي و همچنين صرف انرژي و خستگی‌‌های ناشی از آن- تبعات منفياش را در جامعه از بين برد تا همه اينها به مجموعه دلايل مهاجرت فیزیکی و روحی مردمان مبدل نشود. ما همه مي دانيم كه آرامش و زندگی توأم با مهربانی، خواست همیشگی انسان‌ها بوده و اين چيزي است غیرقابل‌ انکار ، که نبود آن موجب می‌‌شود عد‌ه‌ای این حلقه مفقوده از زندگی‌شان را در سرزمین‌‌های دیگر بيابند و برای رسیدن به آن- در بدترين حالت يا خوشبينانه ترين روش - مهاجرت را انتخاب نمایند. 

٣- اگر دولت ها و حاكمان انتظار نداشته باشند كه جامعه نفهمد و برای كشف و فهميدن مسايل مبتلا به يك جامعه تلاش نکند، و اگر بپذيرند كه ما به مدد افزايش امكانات ارتباطي در عصر فوران اطلاعات و در يك دهکده جهانی - و در جريان امور- هستیم و باور مي كردند كه آخرين اخبار، همراه با تحليل هاي بي غرض و مغرضانه در كسر ثانيه اي - و حتي با عبور از فيلترينگ و موانع - در اختیار مردم قرار می‌گیرد و آنان هم، با دقت تمام به تجزیه‌ و‌ تحلیل اين داده هاي اطلاعاتي مي پردازند؛ ميل به مهاجرت در ميان محققان و پژوهشگران به دليل دسترسي به جوامع آزاد بطور قطع كاهش مي يافت.

٤-  اگر نمايندگان فعلي مردم در مجلس ايران بجاي آنكه اساتيد برجسته و دانشجويان را با سياستهاي نكوهيده حذفي و سلبي، طرد كنند، زمينه مناسب براي پيشرفت علمي ايجاد ميكردند و با تنگ نظريها و نگاه پر كينه و بغض آلود به علوم نگاه نمي كردند- بدون شك - جامعه به سمت نشاط و توسعه علوم مي رفت.

٥-  اگر تسهیلات و جذابيت لازم به اعضاي هیئت علمی داده مي شد- و شرايط را براي افرادی که به وسیله‌ گرفتن کمک مالی يك دانشگاه خارجی ، در حال تحصیل در کشور‌های دیگر هستند ايجاد مي كردند.- مسلما ايشان موطن خود را در اولويت ترجيح خود ميگذاشتند.

٦-  اگر بورسيه ها به جاي خيرات ميان خويشان حاكميت به افراد داراي صلاحيت ميرسيد و كارشكني روابط بر ضوابط سايه نميانداخت.

٧- اگر شرایط و صلاحیت عمومی برای جذب، به واجدان شرايط و نه خويشان حكومت مي رسيد.

٨- اگر اين بی‌مهری و دشمني با علوم و مديران وزرات علوم اينقدر كوته نظرانه نبود، شايد شرايط علمي كشور رو بهبود مي رفت.

٩- اگر شرايط اقتصادي، ملتهب از سياست هاي نابخردانه حكومت نبود، بطور قطع، صاحبان سرمايه و صنايع كشور را ترك نميكردند.

١٠- اگر آزاديهاي سياسي و اجتماعي به حدي بود كه صاحبان انديشه، از اعلام نظرات و انتقادات خود، به واهمه زندان و كن فيكون شدن تمام هستي و زندگي شان، نمي افتادند. رونق و نشاط سياسي در كشور ايجاد مي شد.

١١- اگر شرايط عادي ورود به هيات علمي و يا حتا ورود دانشجويان به دانشگاه با موانع ايضايي روبرو نميشد - با توجه به ثبت‌نام جذب اعضای هیئت علمی در فراخوان سراسری وزارت علوم - اساسا متقاضيان امکان ورود به رقابت را از دست نمی‌دادند. و از طرف ديگر اگر مقررات دست و پا گير حراستي و گزينشي نبود، این مسئله را تداعی نميشد که ، وزارت علوم - بخوانيد حاكميت - چندان راغب به جذب آنها نیست. 

١٢- اگر نسبت به  نشان دادن واقعیت در دنیای غرب - به نحوی که در کنار بیان مزایای آن، شفاف‌سازی لازم پیرامون مشکلات آن نیز انجام مي گرفت - افراد با اطمینان بیشتر به دستگاه و رسانه‌‌های دولتی، نگاه ميكردند، مي شد با بيان برخي نكات لازم - و درصورت تصمیم به مهاجرت در فرد - به افراد آگاهي  بیشتري داد تا بشود از ابعاد منفی مهاجرت كاست - البته از زیبایی‌‌های هجرت بهره‌مند شد.

١٣- اگر سعی نمي كرديم، تا مهاجرت و جوامع مقصد را این قدر زشت و ناپسند ارائه دهيم که ( مهاجر ایراني، هجرت را مساوی با ترک وطن و دوری از اصالت خویش به حساب آورد)  و خود را در موضع جدید براي مخالفت با کشور خود و رژیم سیاسی و فرهنگی آن بداند؛ ميشد "مهاجرت" را هم بخشی از زندگی و برنامه شخصي و براي پيشرفت دانست، نه اینکه اصل ارتباط روحی و روانی خویش را در آن سوی مرزها بيابند.
١٥- اگر برای جلوگیری از شكاف تفکر و فهم عمومی از عملکرد سیاسی و اقتصادی و فرهنگی حاكميت و زندگی مردم،حاكميت و رسانه هاي حكومتي از انتشار مطالب خلاف واقع از کشور و دنیا اجتناب مي كردند و براي متقاعد كردن وجدان و افكار عمومی، به ایجاد حس همدلی بین حاکمیت و مردم، روي مي آوردند.

١٦- اگر حاكميت و دولت به حذف سیاست‌های قیم مآبانه نسبت به مردم و تقسیم جامعه به خودی و غیرخودی و عناوین بی‌شماری از این دست - اقدام نمي كرد-مي توانستيم  از شكاف بیشتر ميان مردمان سرزمین مان جلوگيري کنیم و موجبات تقویت همدلی عمومی را فراهم كنيم.

نگارنده اطمينان دارد با استيضاح وزير علوم در كشور، موج تازه اي از مهاجرت نخبگان و فرهيختگان روي خواهد داد؛ چون به بهبود شكاف حاكميت انتصابي و دولت انتخابي و محقق شدن چنین اگرهایی اطمينان ندارند.