چرا حضور مسعود پزشکیان در انتخابات، مشارکت تُرک‌ها را افزایش نداد؟

دور اول انتخابات غیرمنتظره ریاست‌جمهوری ایران، با پیشتازی «مسعود پزشکیان» به پایان رسید. بسیاری پیش از رای‌گیری انتظار داشتند که به‌دلیل تُرک‌بودن، پزشکیان بتواند رای بالای تُرک‌ها کسب کند، اما نتایج انتخابات به تفکیک استان‌ها نشان داد که حتی حضور یک کاندیدای تُرک‌ نتوانسته است مشارکت را افزایش دهد؛ علت این وضعیت کم‌و‌بیش غیرمنتظره چیست؟

***

از زمان تایید صلاحیت پزشکیان توسط شورای نگهبان به‌عنوان یکی از کاندیداهای انتخابات ریاست‌جمهوری، او به‌دلیل تُرک‌ بودن، تحت سوءظن قرار داشت. این سوءظن به‌حدی بود که برخی از محافل اصول‌گرا و حتی برخی اصلاح‌طلبان ایران‌شهری در روزهای نخست تبلیغات، قصد داشتند نامه‌ای به شورای نگهبان بنویسند و خواستار رد صلاحیت او شوند. آن‌ها بر این باور بودند که حضور پزشکیان می‌تواند گسل‌های قومی در ایران را فعال‌تر کند و زمینه تجزیه کشور را فراهم آورد؛ حتی برخی نوشتند که «قوم‌گرایان بوی کباب شنیده‌اند.»

این ادعاها درحالی مطرح می‌شد که شعار انتخاباتی پزشکیان دقیقا در نقطه مقابل این تفکر قرار داشت؛ او می‌گفت «برای ایران» پا به میدان گذاشته است. همچنین او در تمام طول انتخابات بر این تاکید داشت که باید «انسجام» و «وحدت ملی» حفظ شود.

با‌این‌حال، برخی از کسانی که «نگران ایران» بودند، با پخش ویدیوهایی از پزشکیان که در آن به زبان تُرکی سخن می‌گفت و از لزوم آموزش به زبان مادری صحبت می‌کرد، او را «قوم‌گرا» خواندند و معتقد بودند که او تنها به‌دنبال جذب آرای قومی است؛ اما نتایج انتخابات نشان داد که بخش بزرگی از شهروندان تُرک ایران، هم‌زبانی را بهانه‌ای برای رای ندانسته‌اند.

جمعیت تُرک‌زبان ایران و مسئله کاهش مشارکت

آمار متناقضی از جمعیت تُرک‌زبانان ایران وجود دارد، برخی آمار نشان می‌دهند که آن‌ها ۱۷ درصد جمعیت ایران را تشکیل می‌دهند (حدود ۱۳ میلیون)، در‌حالی‌که آمار دیگر، جمعیت تُرک‌ها را تا ۲۵ درصد جمعیت ایران تخمین می‌زنند. با‌این‌حال در سال ۱۳۹۲، «علی‌اکبر صالحی»، معاون رییس‌جمهور ایران اظهار داشت ۴۰ درصد مردم ایران به زبان تُرکی تکلم می‌کنند. 

بخش مهم این جمعیت در ۴ استان آذربایجان شرقی و غربی و همچنین استان‌های اردبیل و زنجان ساکن هستند. جمعیت این چهار استان براساس سرشماری عمومی نفوس و مسکن انجام شده در سال ۱۳۹۵، برابر با ۹ میلیون و ۵۰۲ هزار و ۷۶۰ نفر است. 

در این انتخابات نزدیک به ۷ میلیون تن از آن‌ها واجد شرایط رای‌دادن بودند، اما آمارهای انتخاباتی نشان می‌دهد که علی‌رغم وجود کاندیدایی تُرک‌، میزان مشارکت در این مناطق کاهش یافته است. به بیان دیگر، تُرک‌ بودن پزشکیان نتوانسته است بسیاری از افراد در این مناطق را به رای‌دهی متقاعد کند.

جدول زیر علاوه‌بر تصویر کردن تفاوت میزان مشارکت در دو انتخابات ریاست‌جمهوری ۱۴۰۱ و ۱۴۰۳ در این ۴ استان، نشان از کاهش ۲۳.۵ درصدی میزان مشارکت در انتخابات اخیر در استان‌های تُرک‌زبان دارد. 

با‌این‌حال برخی از مناطقی که در آن «سعید جلیلی»، کاندیدای اصول‌گرا نتوانسته رایی بیاورد نیز، در استان آذربایجان شرقی قرار دارد. شهر ورزقان که هلیکوپتر «ابراهیم رئیسی» در اطراف آن سقوط کرده بود، ازجمله این مناطق است. در این رابطه برخی از تُرک‌‌ها معتقدند «مناطق تُرک‌زبان با غیرت زبانی به‌خودی هم‌زبان رای می‌دهند»؛ اما آمار چیز دیگری نشان می‌دهد.

جدال بر سر ایران‌گرایی و قوم‌گرایی

برخی از سخنان تُرکی پزشکیان در رابطه با تُرک بودن خود، در طول دوره تبلیغات بسیار دست‌به‌دست شد و واکنش‌های جدی میان «ایران‌گرایان» برانگیخت. در کنار این ویدیوها، برخی یادآوری کردند که او بنیان‌گذار فراکسیون مناطق ُترک‌نشین مجلس است. همین موضوعات باعث شد تا افرادی بگویند: «اگر پزشکیان یک نطق محکم علیه فدرالیسم و ‌ قومیت‌گرایی بکند، اگر به‌طور واضح بگوید در ایران فقط "یک ملت" با تمام تنوع و زیبایی‌هایش زندگی می‌کند، من بهش رای میدم. اگر نه که با اتکا به گفته‌های قبلیش، به‌طور قطع رای نمی‌دهم و درباره‌اش صحبت می‌کنم.»

نگرانی این افراد با سخنرانی او در همایش تبریز دوچندان شد. چرا که او در آنجا گفت: «نخواهم گذاشت تا درآمدهای مس سونگون را که سال‌هاست از اینجا می‌برند، ببرند.» د‌رحالی‌که برخی طرفداران او ازجمله «علی» که اهل اهر است می‌گوید «اگر پزشکیان فقط همین وعده‌اش رو عملی کنه و بتونه پول صنعت مس آذربایجان رو تو این منطقه نگه داره، ارزششو داره که بهش رای بدم.»

ولی مخالفانش گفتند: «پزشکیان، دشمن ایران که هنوز معنی کلمه رییس‌جمهور را نمی‌فهمد، در سخنرانی برای اعضای قبیله‌اش در تبریز گفت اجازه تاراج مس سونگون را نمید‌هد! اینکه سنگ محلات و فولاد یزد و اصفهان به تبریز برود تاراج نیست، ولی رفتن مس سونگون به کرمان تاراج است؟ آغاز تجزیه ایران با جداسازی و تحریک قومیت‌ها!»

اما پزشکیان در پاسخ به این نوع گفته‌ها در یک مصاحبه گفت: «من اگر قومیت‌گرا بودم، نمی‌گفتم ایران برای همه. اگر قومیت گرا بودم، برای ایران تا پای مرگ در جبهه‌ها نمی‌جنگیدم.»

این همه درحالی بود که رای‌دهندگان تُرک‌زبان انتظارات دیگری داشتند؛ آن‌ها می‌خواستند که او بخشی از مطالبات به تعویق افتاده‌شان را بر زبان آورده و برای آن چاره اندیشی کند؛ مانند نجات دریاچه ارومیه. این طرفداران در ۶تیر در گردهمایی تبریز شعار می‌دادند‌ «دریاچه ارومیه بی آب است و اگر آذربایجان برنخیزد، باخته است.» 

مساله اصل ۱۵

پزشکیان در اسفند۱۳۹۴ در مجلس گفته بود: «از اینکه خدا من را تُرک آفریده شاکر هستم و هیچ‌کس حق ندارد زبان و فرهنگ تُرک‌ها را مسخره کند. تُرک‌ها و سایر اقوام ایران طبق اصل ۱۵ قانون اساسی باید بتوانند در مدارس به زبان خودشان بنویسند، حرف بزنند و یاد بگیرند.»

این گفته‌ها اگرچه بسیاری از مخالفان او را این روزها نگران کرده، ولی در سوی دیگر، این خواسته هواداران این کاندیدای ریاست‌جمهوری است. طرفداران پزشکیان در تبریز که در ورزشگاه «باغشمال» جمع شده بودند، همچنین از پزشکیان می‌خواستند تا وعده اصل ۱۵ قانون اساسی و مدارسی که در آن زبان تُرکی تدریس می‌شود را، محقق کند.  

این خواسته‌ها، پیش‌از این گردهمایی نیز به زبان آمده بود و براساس این مطالبات، در ستاد پزشکیان نشست اجرای اصل ۱۵ قانون اساسی در تاریخ ۵تیر برپا شد و برنامه‌هایی نیز برای اجرای گام‌به‌گام آن ارائه شد؛ اما بسیاری از برگزاری این نشست راضی نبودند. عده‌ای به‌خاطر سیگنال قوم‌گرایانه‌ای که می‌داد و عده دیگر،‌ به‌دلیل بی نتیجه مانده این سخنان.

یکی از شرکت‌کنندگان این نشست که از اعضای ستاد مرکزی پزشکیان نیز هست، به «ایران‌وایر» می‌گوید: «نشستند و یک سری حرف‌های خوب تکراری را گفتند، اما با این جلسات چیزی عوض نمی‌شود. در ستاد کسی گوشش بدهکار خواسته‌های مردم منطقه نیست. ستاد وضعیت خیلی مشتت و بی‌نظمی دارد. هر‌کس می‌آید و آهنگ خودش را می‌خواند. من فکر می‌کنم حرف از اصل ۱۵ در نهایت برای گرفتن رای باشد.» 

او تاکید می‌کند که در ستاد پزشکیان افرادی با گرایش‌های مختلف هستند: «عده‌ای با گرایش‌های قومی، عده‌ای با گرایش‌های ایرانشهری، خیلی چهره‌های متضادی در ستاد وجود دارد.»

او می‌گوید که امکان اجماع میان این عقیده‌ها دشوار است. همچنین علت عدم تمایل برخی از «هویت‌طلبان تُرک» به پزشکیان را، بی‌نتیجه ماندن خواسته‌های آن‌ها می‌داند و می‌گوید «ستاد تبریز خواسته‌هایی از مردم منطقه را مطرح می‌کند. جلساتی در آنجا برگزار می‌شود و به تهران فرستاده می‌شود؛ اما تهران جور دیگری فکر می‌کند و همین بسیاری را در تبریز و منطقه دلسرد کرده است.»

رای دادن بی‌فایده است!

برخی از کنشگرانی که هویت تُرک خود را برجسته می‌کنند، معتقدند که باید یک رییس‌جمهور تُرک‌ عنان ریاست‌جمهوری را به دست گیرد. آن‌ها مدعی هستند که چنین فردی می‌تواند برخی از مطالبات برجا مانده تُرک‌ها را محقق کند. 

«نیلوفر» در این زمینه به ایران‌وایر می‌گوید: «یکی از خودمان درد ما را می‌فهمد، ما می‌خوایم آموزش به زبان تًرکی داشته باشیم. کسی مساله دریاچه را جدی بگیرد، مشکلات این منطقه را ببیند.»

«مسعود»، از هواداران پزشکیان در تبریز می‌گوید: «من رفتم رای دادم؛ به پزشکیان هم رای دادم. اون از دیار و وطن ماست. او لایق این مقام است و مهم‌تر این که اهل این منطقه است و سال‌ها با مسائل این خطه آشنا بوده. در مجلس که بود، شاید نمی‌توانست کارهای مهمی را به‌تنهایی رقم بزند، اما اگر به ریاست‌جمهوری برسد می‌تواند خیلی چیزها را در اینجا تغییر دهد.» 

اما در این مناطق مقابل پزشکیان، به‌جز مخالفانی که مطالبات هویتی بی‌پاسخ دارند، مخالفان دیگری هم وجود دارد. 

«شهاب» ازجمله این مخالفان است که به ایران‌وایر گفته «چه پزشکیان چه جلیلی چه کس دیگری، نه برای اینجا، نه برای هیچ جای دیگر کاری نمی‌تواند بکنه. تُرک هم باشد بیشتر نمی‌گذارند کار کند. برویم رای بدیم یکی از خودمان را خراب کنیم که چی بشه؟ مشکل از جای دیگری است.»

او در این باور تنها نیست. «مجید» از اهالی خوی نیز بر آن است که «درد من اینجا با درد کسی که در بلوچستان است که زیاد فرق نمی‌کند، تازه او مصیبتش از من شاید بیشتر هم باشد، ولی نه من کشاورز اینجا برای کسی مهم هستم، نه اویی که آنجاست. ما گوش‌مان از این وعده‌ها پر است. این یک چیزی می‌گوید، فردا آن بالاتری  چیز دیگری می‌گوید این پایین‌تری یک کار دیگر می‌کند، این‌ها دغدغه مردم ندارند. چرا بروم رای دهم؟»  

به نظر می‌رسد مجموعه‌ای از عوامل گوناگون در عدم جلب مشارکت تُرک‌ها تاثیرگذار بوده است. باوجود تاکید پزشکیان بر مطالبات مناطق اصطلاحا «حاشیه‌ای» ایران در مناظرات، اهالی این مناطق از تبعیض‌ها و مشکلات پیچیده‌ای رنج می‌برند و بر این باورند که صرف تغییر رییس‌جمهور، پاسخی برای این مشکلات نخواهد داد. از سوی دیگر، همه مطالبات آن‌ها هویتی نیست و مسائل اقتصادی نیز برای آن‌ها از اهمیتی حیاتی برخوردار است. می‌توان گفت وعده‌های بهبود اقتصادی در میان کاندیداها نتوانسته است توجه آن‌ها را برای مشارکت جلب کند.