آیا شرکت متا حق آزادی بیان خامنه‌ای را نقض کرده است؟

«حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران گفته بستن حساب‌های «علی خامنه‌ای» در اینستاگرام و فیس‌بوک خلاف آزادی بیان است. 

او گفته است: «مسدود کردن حساب‌های رهبر معظم انقلاب نه فقط خلاف آزادی بیان بلکه توهین به میلیون‌ها دنبال‌ کننده مواضع و اخبار ایشان است.»

****

اقدام شرکت متا در متوقف کردن خدماتش به خامنه‌ای و بستن حساب‌های او در این دو پلتفرم از رسانه‌های اجتماعی، تصمیم یک شرکت غیردولتی است و به هیچ‌وجه نقض حق آزادی بیان به حساب نمی‌آید. این شرکت تاکنون به خامنه‌ای خدمات برای داشتن حساب‌های متعدد در اینستاگرام و فیس‌بوک می‌داده و اکنون بر اساس مقررات داخلی خود و بنابر هر دلیلی که حتی ملزم به اعلام آن نیست، می‌تواند ارایه این خدمات را قطع کند؛ همان‌طور که توییتر زمانی تصمیم گرفت دیگر به «دونالد ترامپ» خدمات ندهد و حساب او را مسدود کرد.

متا جلوی اظهارنظر خامنه‌ای را نگرفته است و قادر هم نیست این کار را انجام دهد. خامنه‌ای می‌تواند هم‌چنان به اظهارنظر خود ادامه دهد، بدون این که بیم تعقیب قضایی و دستگیری فرضی برایش وجود داشته باشد.

حق آزادی بیان زمانی نقض می‌شود که یک قدرت قاهره، همانند دولت، جلوی اظهارنظر فرد یا افراد را بگیرد، آن را ممنوع اعلام و حتی استفاده از حق آزادی بیان را جرم‌انگاری کند. نقض آزادی بیان یعنی این که فرد یا افراد نتوانند آزادانه نظر خود را ابراز کنند و در صورت انجام، با عواقب و مجازات روبه‌رو شوند.

به بیان دیگر، حق آزادی بیان زمانی نقض می‌‌شود که این حق ذاتی از فرد یا افراد با روش‌های سرکوب‌گرانه سلب شده باشد، در حالی که ندادن خدمات در یک شبکه اجتماعی خصوصی به یک مشتری، به هیچ وجه سلب حق ذاتی بیان به حساب نمی‌آید.

یکی از روش‌های نقض آزادی بیان که در جمهوری اسلامی ایران بسیار رواج دارد، بستن رسانه‌های اجتماعی از راه فیلتر کردن آن و غیرقانونی خواندن استفاده از این ابزار برای شهروندان است.

هر زمان هم که شهروندان از این مقررات سرپیچی کنند، با خطر بازداشت، زندان و توقیف حساب خود در شبکه‌های اجتماعی روبه‌رو می‌شوند. این وضعیت از سال ۱۳۸۸ در ایران با فیلتر کردن فیس‌بوک و توییتر (ایکس فعلی) آغاز شد و سپس دامنه آن به فیلتر پیام‌رسان تلگرام کشید. از سال ۱۴۰۱ هم شبکه اجتماعی اینستاگرام و پیام رسان واتس‌اپ فیلتر شد. 

اخیرا شورای عالی فضای مجازی استفاده از فیلترشکن برای وارد شدن، از جمله به این شبکه‌ها را غیرقانونی خوانده است.

با وجود این نقض آزادی بیان سیستماتیک در جمهوری اسلامی، مقام‌های همین حکومت، از جمله علی خامنه‌ای در شبکه‌های اجتماعی که استفاده از آن را برای شهروندان فیلتر کرده‌اند، به طور گسترده و با داشتن حساب‌های متعدد و زبان‌های مختلف، فعالیت دارند. 

امیرعبداللهیان که به غلط بسته شدن حساب‌های خامنه‌ای از سوی متا را نقض آزادی بیان خوانده، خود در شبکه فیلتر شده ایکس (توییتر سابق) موضوع را مطرح کرده است.

زمانی «محمدجواد ظریف»، وزیر امور خارجه دولت «حسن روحانی» در پاسخ به انتقاد از او که چرا فقط به زبان انگلیسی در توییتر فعالیت دارد، گفته بود چون این شبکه از سوی حکومت فیلتر شده، در آن به فارسی که زبان رسمی ایران است، نمی‌نویسد و به جای آن در اینستاگرام که فیلتر نیست، فعالیت دارد. 

حکومت ایران مدتی بعد اینستاگرام را هم فیلتر کرد و اکنون ظریف در هر دو شبکه به زبان فارسی نیز می‌نویسد.

بسته شدن دسترسی یک پلتفرم از سوی گردانندگانش بر روی کاربران همانند اقدام شرکت متا درباره خامنه‌ای به هیچ‌وجه نقض حق آزادی بیان نیست بلکه استفاده آن شرکت از حق و اختیاراتی است که در مورد دارایی خود دارد. اما بستن این پلتفرم توسط یک دولت و استفاده مقام‌های همان حکومت از شبکه‌های فیلتر شده، بی تردید نقض حق آزادی بیان است. 

تعقیب قضایی و امنیتی کاربران، خلاف تعهدات بین‌المللی جمهوری اسلامی ایران، از جمله میثاق بین‌المللی حقوق بشر است.

برای درک بهتر موضوع درباره آن‌چه نقض حق شهروندان است و آن‌چه اختیار موسسه خصوصی است، می‌توان از این مثال استفاده کرد. اگر یک شرکت سازنده مسکن به فردی خانه نفروشد، این اقدام نقض حق داشتن سرپناه آن فرد محسوب نمی‌شود اما اگر حکومت جلوی فروش مسکن را بگیرد، بی تردید حق داشتن سرپناه را در مورد آن فرد نقض کرده است.

هیات حقیقت‌یاب مستقل بین‌المللی در گزارش خود از سرکوب خونین سال ۱۴۰۱ در ایران هم به این موضوع اشاره کرده و فیلتر کردن این شبکه‌ها و استفاده تجسسی حکومت از آن‌ها علیه شهروندان را در زمره عناصر تشکیل دهنده جنایت علیه بشریت در سال ۱۴۰۱ توسط جمهوری اسلامی ایران خوانده است.