شایا گلدوست
با آغاز ماه ژوئن، ماه افتخار رنگین‌کمانی‌ها، اکثر رسانه‌ها در کشورهایی که حقوق رنگین‌کمانی‌ها در آنها رعایت می‌شود، به پوشش خبری و پرداختن به مسائل و موضوعات جامعه رنگین‌کمانی می‌پردازند.
در ایران اما رسانه‌ها و مطبوعات، در خدمت حاکمیت جنسیت‌زده و رنگین‌کمانی‌ستیز هستند و نه‌تنها موضوعات رنگین‌کمانی را پوشش نمی‌دهند، بلکه از هر فرصتی برای نفرت‌پراکنی و تنگ‌تر کردن عرصه اجتماعی علیه این قشر استفاده می‌کنند.
رسانه‌های فارسی‌زبان خارج از کشور اما در سال‌های اخیر با تلاش و مطالبه قشر رنگین‌کمانی، بخشی از محتوای تولید شده خود را به این جامعه اختصاص داده و به موضوعات مربوط به این قشر، به‌خصوص در داخل ایران می‌پردازند.
به‌دلیل نداشتن دانش کافی و تخصصی در حوزه جنس و جنسیت و عدم دسترسی به یک فرهنگ لغات به روز و برگردان شده به فارسی، برخی از خبرها و مطالب کار شده توسط رسانه‌های فارسی‌زبان، همراه با اشکالات مفهومی، تعاریف جنسیت‌زده و واژگان اشتباه است.
هرچند اصحاب رسانه به‌شخصه وظیفه دارند تا خود را در حوزه مورد بحث به روز کرده و اطلاعات خود را تکمیل کنند، اما وظیفه مدیران و مسوولان رسانه‌ها در نظارت بیشتر و تخصصی‌تر بر محتوایی که عرضه می‌کنند نیز، بسیار اهمیت دارد.
از‌این‌رو در این گزارش برای تاکید بر اخلاق و مسوولیت حرفه‌ای رسانه‌ای و روزنامه‌نگاری در رابطه با جامعه رنگین‌کمانی، برخی از نکات ضروری و پایه‌ای که می‌بایست مورد توجه قرار گیرد را یادآوری می‌کنیم.
***
از مهم‌ترین موضوعاتی که می‌بایست در مصاحبه و گفت‌وگو با اشخاص مورد توجه قرار گیرد، عدم تجسس درباره گرایش جنسی و یا هویت جنسیتی آنها است؛ تا زمانی که فرد آشکار و تمایل به بازگویی داشته باشد. تجسس و تفتیش درباره گرایش جنسی و هویت جنسیتی افراد، بی‌‌ارتباط با موضوع بحث، خلاف اصول اخلاق حرفه‌ای و تبعیض جنسی و جنسیتی محسوب می‌شود.
حفظ حریم خصوصی اعضای جامعه رنگین‌کمانی باید در نظر گرفته شود، به‌خصوص در رسانه‌های فارسی‌زبان و کشورهایی مانند ایران و افغانستان که این روابط جرم‌انگاری شده و مشمول مجازات می‌شود. امنیت جانی، روانی و حتی مالی افراد، در هر شرایطی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است؛ در صورت بروز هرگونه تهدیدی برای فرد می‌بایست از انتشار هویت فردی و محتوای تولید شده خودداری شود و در صورت امکان، آنچه پخش یا منتشر شده است، از دسترس عموم خارج شود.
در انتشار خبر، در‌صورتی‌که از گرایش جنسی و یا هویت جنسیتی فرد یا افراد اطمینان ندارید، از پرداختن به حدس و گمان‌ها خودداری کنید. ربط دادن بی‌جهت اخبار یا اتفاقات به هویت جنسی و جنسیتی افراد بر‌اساس حدس و گمان اشتباه بوده و ممکن است فرد را در شرایط خطرناکی قرار دهد. قرار دادن اشخاص در شرایط آشکارسازی اجباری، غیر‌انسانی و غیر حرفه‌ای است.
آشکارسازی گرایش جنسی افرادی که در قید حیات نیستند، تنها درصورتی مانع اخلاقی ندارد که این آشکارسازی موجب انتشار اطلاعات از روابط جنسی مستقیم و غیرمستقیم ایشان با افراد زنده نشود، در غیر این صورت، کسب اجازه کتبی از افراد زنده در این ارتباط الزامی است. جهت‌گیری‌های تبعیض‌آمیز و قضاوت افراد بر مبنای گرایش جنسی و یا هویت و بیان جنسیتی، غیر‌اخلاقی و غیر‌حرفه‌ای است.
همچنین علنی کردن ابتلای افراد به ایدز و ویروس اچ‌آی‌وی نیز، خلاف قانون بیشتر کشورهای غربی و خلاف اصول اخلاق حرفه‌ای است. تا حد امکان، انتشار اخبار و محتوای مربوط به جامعه رنگین‌کمانی به فعالان و اعضای این جامعه سپرده شود، یا حدالمقدور برای تولید محتوای بهتر، صحیح‌تر و همه‌شمول‌تر، از این افراد کمک گرفته شود.
وظیفه روزنامه‌نگاران و اصحاب رسانه، انتشار اطلاعات و تولید محتوای مستدل و احترام به حقوق شهروندان رنگین‌کمانی در چار‌چوب قوانین بین‌المللی و قوانین کشور محل سکونت و قوانین رسانه‌ای است. تبعیض علیه افراد رنگین‌کمانی در محیط کار رسانه‌ای، خلاف برخورد حرفه‌ای با همکاران است؛ افراد رنگین‌کمانی ممکن است در بین همکاران شما باشند.
برای ایجاد محیط کاری که نسبت به حقوق رنگین‌کمانی‌ها مثبت و پیگیر احیای حقوق آنها است، می‌توانید از کمک همکاران رنگین‌کمانی‌تان بهره‌مند شوید. در مصاحبه با همه افراد، از به کار بردن واژه‌هایی که بار جنسیتی دارند خودداری کنید، مانند «آقا»، «خانوم»؛ استفاده از نام ترجیحی و یا اسم فامیل افراد برای خطاب قرار دادن آنها کافی است. این‌گونه، محتوای تولیدی و سبک نگارش شما همه‌شمول‌تر است.
در ادامه، به معانی و مفاهیم برخی از پرکاربردترین واژه‌ها و اصطلاحات مربوط به حوزه جنس و جنسیت می‌پردازیم، واژه‌ها و اصطلاحاتی که اگر به‌شکلی صحیح و در جای درست به کار برده نشوند، مفهوم اشتباهی را منتقل می‌کند.
واژه «LGBTQ+»، «ال‌جی‌بی‌تی‌کیو‌پلاس»، «رنگین‌کمانی»، «اقلیت‌های جنسی و جنسیتی» و یا «کوییر»؛ تمامی این واژه‌ها معنای یکسان داشته و کاربرد هرکدام از آنها، اشاره به جامعه رنگین‌کمانی دارد.
دقت شود که در استفاده از واژه اقلیت، از دو واژه جنسی و جنسیتی در کنار هم استفاده شود. «اقلیت جنسی و جنسیتی»، در غیر این صورت، بخشی از افراد این جامعه حذف و نادیده گرفته خواهند شد.
به‌جای استفاده از عبارت «ازدواج افراد همجنسگرا»، از واژه «ازدواج افراد هم‌جنس» استفاده شود، چون ممکن است این افراد لزوما همجنسگرا نباشند.
ترنس یا ترنسجندر (افرادی که جنسیت خود را با آنچه در زمان تولد بر‌اساس ظاهر اندام جنسی به آنها نسبت داده شده است مغایر می‌دانند)، واژه‌ای مناسب و قابل فهم در زبان فارسی است. استفاده از این واژه، بهتر از معادل‌های ساخته شده در زبان فارسی (تراجنسی و ترا‌جنسیتی) است.
زن ترنس، به شخصی گفته می‌شود که با جسم و اندام جنسی منتسب به مردانه متولد شده است و جنسیت مردانه به او نسبت داده می‌شود، در‌صورتی‌که او خودش را یک زن می‌داند و هویت جنسیتی خویش را زنانه تعریف می‌کند.
مرد ترنس، به شخصی گفته می‌شود که با جسم و اندام جنسی منتسب به زنانه به دنیا آمده و جنسیت زنانه به او نسبت داده می‌شود، در‌حالی‌که او هویت جنسیتی خود را مردانه تعریف می‌کند و خویش را یک مرد می‌داند.
ترنس‌ها می‌توانند هویت جنسیتی «غیردوگانه» یا «نان‌باینری» نیز داشته باشند و باوجودی که جنسیت نسبت داده شده به خود را نمی‌پذیرند، اما خودشان را متعلق به هیچ‌کدام از دو قالب زنانه و مردانه ندانند.
«تصدیق جنسیت» یا «باز‌تایید جنسیت»، بهترین معادل برای اشاره به‌جراحی‌های افراد ترنس و معادل واژه gender affirming است. از به کار بردن عبارت‌های «تغییر جنسیت» و «تطبیق جنسیت» خودداری شود.
از به کار بردن نام قدیمی افراد ترنس، مگر در صورت تمایل خود فرد، خورداری شود. به این دلیل که اسامی در زبان فارسی بار جنسیتی زنانه و مردانه دارند.
از عبارات «مرد به زن» یا «زن به مرد» برای اشاره به ترنزیشن یا گذار جنسیتی زنان و مردان ترنس خودداری شود، به این دلیل که این عبارات جنسیت حقیقی این افراد را زیر سوال می‌برد.
برای افراد «اینترسکس» (Intersex)، می‌توان از دو معادل فارسی «میان‌جنسی» یا «بینا‌جنسی» استفاده کرد. افراد اینترسکس، افرادی هستند که خصوصیات جنسی اولیه و ثانویه آنها با آنچه برای مرد و زن تعریف شده، متفاوت است.
برای اشاره به افراد «نان‌باینری» (Non Binary)، معادل فارسی افراد «با هویت جنسیتی غیردوگانه» مناسب است.
برای اشاره به افراد غیر‌ترنس یا (Cisgender)، معادل فارسی «همانسو‌جنسیتی» مناسب است.
از واژه‌های جنس، جنسیت، گرایش جنسی و هویت جنسیتی در جای مناسب با توجه به مفهوم صحیح استفاده شود، توجه به این نکته بسیار اهمیت دارد، به این دلیل که یک اشتباه واژه‌ای، مفهوم کاملا غلطی را منتقل می‌کند.
جنس Sex: جنس افراد مربوط به همان اندام جنسی است که با آن متولد شده یا در بدن خود دارند. در گذشته، جنس به دو دسته «زن» و «مرد» تقسیم می‌شد که از نظر علم پزشکی مربوط به اندام‌های جنسی، هورمون‌ها، کروموزوم‌ها و علائم ثانویه‌ای است که برای مرد و زن تعریف شده است. امروزه اما جنس نیز به‌صورت یک طیف گسترده تعریف می‌شود. طیفی که در دو سر آن «زن» و «مرد» با ویژگی‌های تعریف شده در علم پزشکی قرار دارند؛ اما در طول این طیف می‌توان افراد بی‌شماری را یافت که جنس آنها با خصوصیات تعریف شده برای دوگانه زن و مرد تطابق ندارد.
هویت جنسیتی Gender Identity: «هویت جنسیتی»، مقوله‌ای جدا از جنس است و به درک و تعریفی که فرد از جنسیت خود دارد، گفته می‌شود. در دو سر این طیف، هویت زنانه و مردانه قرار دارد و افراد می‌توانند هویت جنسیتی خود را در نقاط مختلف روی این طیف تعریف کرده و یا اینکه بر روی آن در حرکت بوده و هویت جنسیتی سیال داشته باشند. البته برخی از افراد خود را در هیچ کدام از این دوگانه زنانه و مردانه تعریف نکرده و هویت جنسیتی خود را، غیردوگانه یا نان‌باینری می‌دانند.
گرایش جنسی Sexual Orientation: گرایش جنسی، یک طیف گسترده است و به تمایلات عاطفی و جنسی افراد به جنس و جنسیت‌های دیگر گفته می‌شود و از آن به‌عنوان «هویت جنسی» نیز نام برده می‌شود. در دو سر طیف گرایش جنسی، دگرجنس‌گرایی و همجنس‌گرایی قرار دارد و در بین آنها، نقاط بی‌شماری را می‌توان یافت که افراد گرایش جنسی خود را آن‌گونه تعریف می‌کنند.
دقت در تمایز و به کار بردن «هویت جنسی» و «هویت جنسیتی» در جای مناسب، بسیار اهمیت دارد.
بیان جنسیتی Gender Expression: نحوه نشان دادن جنسیت از طریق لباس پوشیدن، رفتار‌کردن، حرف زدن و غیره است.
باوجود گستردگی تنوع گرایش‌های جنسی در افراد، در اینجا به اختصار به برخی از آنها اشاره می‌کنیم.
دگرجنس‌گرا یا Heterosexual: به فردی گفته می‌شود که تمایلات جنسی و یا عاطفی به جنس و جنسیت متفاوت از جنس و جنسیت خود را دارد.
همجنسگرا یا Homosexual: به فردی که گرایش جنسی و یا عاطفی به جنس و یا جنسیت مشابه با خود دارد، گفته می‌شود. معمولا به همجنس‌گرایان مرد «Gay» و به همجنس‌گرایان زن، «Lesbian» گفته می‌شود. افراد با جنسیت غیردوگانه می‌توانند از واژه‌های مشابه و یا متفاوت برای بیان گرایش جنسی خود استفاده کنند.
دوجنس‌گرا یا Bisexual: در واقع یک واژه چتری برای تعریف همه افرادی است که به بیش از جنس و یا جنسیت گرایش عاطفی و یا جنسی دارند؛ نه لزوما هم‌زمان، نه لزوما به یک شکل و نه لزوما به یک اندازه.
هیچجنسگرا یا Asexual: به فردی گفته می‌شود که تمایل و کشش جنسی به جنس و یا جنسیتی ندارد. البته یک فرد هیچجنسگرا می‌تواند تمایل و‌کشش عاطفی را تجربه کند.
هیچ‌جنس‌گرای عاطفی یا Demisexual: به افرادی گفته می‌شود که تنها در صورت داشتن کشش عاطفی به جنس و یا جنسیتی، می‌توانند کشش جنسی را نیز تجربه کنند.
همه‌جنس‌گرا یا Pansexual: به فردی گفته می‌شود که می‌تواند به هر جنس یا جنسیتی تمایل جنسی و عاطفی داشته باشد.
دگرجنس‌گرای منعطف یا Heteroflexible: فردی است که بیشتر به جنس و جنسیت متفاوت با خود تمایل دارد، اما می‌تواند با جنس و جنسیت مشابه با خود نیز رابطه جنسی و یا عاطفی داشته باشد.
همجنس‌گرای منعطف یا Homoflexible: به فردی گفته می‌شود که بیشتر به جنس و یا جنسیت مشابه با خود تمایل داشته، اما می‌تواند به جنس و جنسیت متفاوت با خود نیز گرایش جنسی و یا عاطفی داشته باشد.
مطلب مرتبط:
لغت‌نامه مختصر اصطلاحات حوزه جنس و جنسیت
راهنمای حفظ حریم جنسی و جنسیتی رنگین‌کمانی‌ها در مراجعه به پزشک
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر