همه ما شبيه به فرانكشتاين هستیم

محمد تنگستانی
ضرب‌المثل«زبان سرخ‌ سر سبز می‌دهد برباد» را برخی رعایت بیان و نکته‌سنجی می‌دانند وعده‌ای آن را محافظه‌کاری و خودسانسوری تعریف می‌کنند. در پروژه جدیدی که ما برای شما تهیه‌کرده‌ایم   قرار است به «خودسانسوری» بپردازیم. در این پروژه سه سؤال مشترک از تمام مصاحبه‌شونده‌ها پرسیده می‌شود و در بین پاسخ آنها اگر پرسشی بود مطرح می‌کنیم.   نیت ما در این پروژه و مجموعه مصاحبه‌هایی که قرار است منتشر بشود، به چالش کشیدن مصاحبه‌شونده‌ها نیست. ما تعریف آنها از خودسانسوری را به شما انعکاس می‌دهیم و اگر تمایل داشته باشند یک نمونه از خودسانسوری زندگی فردی و یا اجتماعی‌شان را با شما به اشتراک می‌گذاریم و درصورتی‌که تمایل به این کار نداشته باشند برای شما خواهیم نوشت. در این پروژه مصاحبه‌شونده‌ها را برخلاف کارهایی که تاکنون برای شما منتشر کرده‌ایم، معرفی نمی‌کنیم و علتش  برابر بودن افراد یک جامعه در مقوله خودسانسوری، در این پروژه است. شما نیز می‌توانید در پروژه خودسانسوری شرکت کنید و مصادیقی از خودسانسوری در فعالیت‌های ادبی-هنری، دوران تحصیل و یا زندگی شخصی خود را به نشانی اینستاگرام ما ارسال کنید. دوازدهیمن نفری که با او گفت‌وگو کرده‌ایم پگاه فردیار است. خانم فردیار در تعریف خودسانسوری می‌گوید: «خود سانسوری همان ترس از قضاوت ديگران است. هر كدام از ما بسته به اشراف‌مان به محيط اطراف، زیاد و یا کم درگير اين روند هستيم. اما اساس اين مبحث بر محور شناخت افراد از باورها و قراردادهای اجتماعی، مذهبی، سنت‌ها و سياست‌های جاری در جوامع مختلف است.»

خود سانسوری را یک بد اخلاقی فرهنگی تعریف می‌کنید یا محافظه کاری؟
ـ اين موضوع تمام جوامع را تحت شعاع قرار داده است. حتی در كشورهای توسعه يافته و ظاهرا آزاد. ترس از قضاوت در وضعیت‌های مختلف، در همه جای دنیا ديده می‌شود. آدمی با ترس‌ از قضاوت‌ رشد و تربیت شده است.  ترس از برچسب‌های اجتماعی و الخ.  به باور من کمیت و کیفیت این موضوع  اصلا مطرح نیست. موضوع ریشه‌ عمیق خودسانسوری در ناخودآگاه آدمی است. خودسانسوری از تن دادن به قوانين آموزشی در خانواده ها شروع می‌شود و بعد با  قوانين اجتماعی و سياسی و مذهبی گره می‌خورد و عرصه را روز به روز تنگ‌ و تنگ‌تر می‌کند. به باور من نكته اصلی در شكل گرفتن اين قوانين نوشته و نانوشته است. چه کسی این قوانین را وضع كرده و چه منفعتی از وضع اين قوانين داشته است.

پیش‌فرض ما این است که جامعه ایران، جامعه‌ای خودسانسور است. گمان می‌کنید این خودسانسوری ریشه در فرهنگ ایران دارد یا  تاریخ و اتفاقات سیاسی؟
ـ بدون برنامه‌ریزی به صورت خودکار ما مدام مشغول خودسانسوری هستیم. طبيعت ما  با آموزه‌ها دستكاری شده و شكل عجيب و غريب و خالی از غريزه‌ای  به خود گرفته،  همه ما در خودسانسوری شبيه به  یک‌دیگر هستیم. يك كثرت بی‌تعليق و يكنواخت و بدون اثری از زندگی، در این مورد خاص و مهم  همه ما شبيه به یک شخصیت سینمایی مثل فرانكشتاين هستیم. 

قاعدتاً تاکنون خودسانسوری داشته‌اید. تمایل دارید یک نمونه از خودسانسوری‌هایتان را هم‌رسانی کنید؟
ـ‌ بدون تردید همه ما خودسانسوری داشته و داریم. خود من همين حالا كه در حال نوشتن این  پاسخ‌ها هستم دارم به شدت خودم را سانسور می‌کنم. چرا نباید سانسور کنم؟ اگر حرفی بزنم و یا چیزی بگویم که نباید، این شما نیستید که تاوان خواهید داد. من خودسانسوری می‌کنم تا آموزه‌هايم را حفظ كرده باشم، البته اشراف دارم که  اين بسيار دردآور و مهيب است.