شاگردان تنبل مدرسه فوکوشیما

امروز هشتمین سالگرد فاجعه اتمی فوکوشیما در ژاپن است، فاجعه‌ای که مهار و غلبه بر پیامدهایش (جمع‌وجورکردن بقایای ذوب هسته‌ای و تشعشعات آن و اسقاط کمتر خطرزای راکتورها) همچنان مشکلی بزرگ برای ژاپن است. همین حالا هم روزانه ۴۲۰۰ نفر به همین منظور در محوطه نیروگاه‌ها کار می‌کنند، افرادی که اصلا تصور نمی‌‌کردند که به جای نیروگاه‌سازی و کنترل نیروگاه، کارشان مهار تشعشات اتمی و ایمن‌سازی آوار‌های نیروگاه و «مذاب‌ هسته‌ای‌برداری» باشد.

شینزو آبه، نخست‌وزیر محافظه‌کار ژاپن همچنان تاکید دارد که غلبه بر پیامدهای فاجعه فوکوشیما تا چهل سال آینده (۲۰۵۰) به پایان می‌رسد، تاریخی که بسیاری از کارشناسان آن را یک فانتزی و تخیل می‌دانند، یعنی که فاجعه بیش از این‌ها اقتصاد و سیاست و بهداشت را در ژاپن به خود مشغول خواهد داشت.

تازه ژاپن کشوری بود پیشرفته و در فناوری‌ هسته‌ای هم در راس جهان. ۱۹۸۶ که فاجعه چرنوبیل روی داد، بسیاری سطح نازل تکنولوژی و تمهیدات ایمنی شوروی را مقصر دانستند و از این که انگشت اتهام را متوجه خود انرژی اتمی بکنند، ابا داشتند. این گونه بود که آلمان که در دوره صدارت سوسیال‌دمکرات‌ها- سبزها (۱۹۹۹ تا ۲۰۰۵) صرفنظرکردن از انرژی اتمی را مصوب کرد، در سال‌های بعد که دولت محافظه‌کار دمکرات مسیحی به رهبری خانم مرکل در ائتلاف با لیبرال‌ها به قدرت رسید، دوباره آن مصوبه را پس گرفتند و استفاده از انرژی اتمی را برای سالیان بیشتری تمدید کردند. فوکوشیما که روی داد، معلوم شد که قله فناوری جهان هم که باشی، لزوما بر خطرهای انرژی اتمی سوار نیستی و ممکن است شرایطی پیش بیاید که در برابر آن مغلوب شوی. این گونه بود که آلمان دوباره تصمیم به انصراف گرفت.

دولت ژاپن و شرکت اتمی تپکو در این سال‌ها از جمله با تلاش برای مهار تشعشعات ویرانه نیروگاه فوکوشیما، خارج‌کردن آب‌های آلوده و جا به جایی بززگ خاک‌های آلوده منطقه مشغول بوده‌اند و تازه سال ۲۰۲۱ قصد دارند که اسقاط نیروگاه‌ها را شروع کنند. تا حالا هزینه‌ها بالغ بر ۱۸۰ میلیارد دلار برآرود شده و دائما هم مجبور به تصحیح این رقم به سوی بالا هستند. دولت با معرفی فعالیت‌های خود در تلاش بوده که کماکان تصویری مثبت از صنایع اتمی ژاپن در خارج و داخل ارائه کند، و حتی در اقدامی نمادین قصد دارد که برخی از بازی‌های المپیک ۲۰۲۰ را در این منطقه برگزار کند. با این همه، هم در داخل همچنان مخالفت با شروع به کار نزدیک به ۴۳ نیروگاه از ۵۰ نیروگاه خاموش‌شده پس از فوکوشیما شدید است و هم در خارج صنایع اتمی ژاپن عملا بیکار مانده‌اند. از ۱۶۰ هزار نفر آواره اطراف نیروگاه‌های فوکوشیما تنها ۲۳ درصد، عمدتا افراد پیر به خانه و کاشانه خود بازگشته‌اند، به رغم خطرات.

آمارها نشان می‌دهد که میزان مشکلات در غده تیروئید بچه‌هایی که در هنگام فاجعه در منطقه بوده‌اند به شدت بالاتر از مناطق دیگر است. این نیز هست که مذاب اتمی در فوکوشیما را تنها در زیر بتون مدفون کرده‌اند، و تخلیه و خنثی‌سازی آن هنوز به درستی به جریان نیفتاده است. هزار تانک بزرگ آب که در جریان ذوب هسته‌ای و برای مهار آن آلوده شده‌اند هم باید دفع و رفع شوند که هنوز برای آنها راه‌حلی قطعی در دست نیست.(فیلتراسیون؟ نگهداری در تانک‌ها برای صد سال؟ یا ....) ایمن‌سازی سایر نیروگاه‌هایی که از روز فوکوشیما تعطیل شده‌اند هم کم خرج ندارد. در حال حاضر تنها دو درصد برق ژاپن از انرژی هسته‌ای تولید می‌شود. آبه قصد دارد این رقم را تا سال ۲۰۳۰ دوباره به حداقل بیست درصد برساند، امری که با اما و اگر همراه است.

بر باد رفتن وجهه اتمی ژاپن سبب شده که میتسوبیشی و هیتاچی ژاپن که در کار ساخت تاسیسات اتمی هستند قراردادهای خود در بریتانیا و ترکیه را به خاطر همین مسائل ایمنی رها کنند و وسیتینگ‌هاوس آمریکا که زیرمجموعه توشیبای ژاپن بود هم کارش به سبب نبود قرارداد به ورشکستگی کشید. به عبارتی به رغم تقلای دولت ژاپن صنایع اتمی این کشور عملا از بازار جهان حذف شده‌اند.

در آسیا و از جمله در ایران هنوز جنون هسته‌ای ادامه دارد و هنوز هم از تهران صداهایی به گوش می‌رسد که ساخت چندین و چند نیروگاه اتمی جدید (ولو در مقیاس‌هایی کوچکتر از بوشهر) را خبر می‌دهند. غنی‌سازی هم که به رغم برجام، به دلیل برخی سیاست‌های دیگر، فعلا آب و نان ما شده ( آب و نان ما را آجر کرده!)، خود نیروگاه بوشهر ظاهرا مشکلات مالی شاید کارش را در سال آینده به دلیل تامین‌نشدن سوخت مشکل کند و در آن سوی خلیج فارس، از جمله با اشاره به تلاش‌ها ایران جنون هسته‌‌ای شدن ادامه دارد و حتی از تلاش عربستان برای غنی‌سازی سخن می‌رود.

ما شاگردان تنبل مدرسه چرنوبیل و فوکوشیما هستیم.