جاسوسان حق ورزش ندارند!

صدرا مانی

شاید بتوان گفت یکی از مهم ترین حقوق زندانیان، حق آگاهی آنان از حقوق قانونی خویش است. به تجربه دیده شده است که اکثر قریب به اتفاق زندانیان با حقوق قانونی خود آشنایی ندارند. بسیاری از زندانیان هیچ گونه اطلاعی از آیین نامه سازمان زندانها ندارند. وقتی فردی احساس کند در جامعه ای زندگی می کند که هیچ حقوقی ندارد و برای او هیچ جایگاهی تعریف نشده است، به طور طبیعی شخصیتی نابهنجار پیدا کرده و همه هنجارهای محیط را به بازی میگیرد. دراین صورت صحبت از امورفرهنگی برای چنین شخصی بیهوده می نماید. بنابراین یکی از لوازم آشتی این نوع زندانیان با حوزه فرهنگ و اخلاق، آشنا کردن آنها با حقوق خویش است. وقتی زندانیان باور کنند جامعه برای آنها حقوقی و لو اندک قائل شده و نسبت به آنها متعهد است، به تدریج تعهدی متقابل پیدا کرده و جامعه پذیر می شوند.

چندی پیش مادری به دفتر وکالتم مراجعه کرد و خواستار پذیرفتن وکالت دختر زندانی اش برای اعطای مرخصی و یا اجازه انجام فعالیت های ورزشی برای دخترش در زندان شد. ماجرا از این قرار بود که دختر یکی از مقامات سپاه پاسداران که از قضا همیشه بر ضد پدر بوده، در لاتاری (قرعه کشی روادید) آمریکا شرکت کرده و قرعه به نامش در می آید و در نهایت با عدم اطلاع پدر برای شرکت در مصاحبه سفارت آمریکا راهی دبی شده و بدون هیچ گونه معطلی پس از دو روز ویزای آمریکا را دریافت کرده و به تهران باز می گردد. پس از بازگشت به تهران پدر که توسط اطرافیان دخترش متوجه مصاحبه دختر با سفارت آمریکا شده و از آن مهم تر از پذیرش سریع درخواست ویزای او مطلع می شود، برای گوشمالی دخترش او را به اتهام جاسوسی به مقامات مربوطه معرفی کرده و به زندان می اندازد.

طبق ماده ۵۰۱ قانون مجازات اسلامی، هر کس نقشه ها یا اسرار یا اسناد و تصمیمات راجع به سیاست داخلی یا خارجی کشور را عالماً و عامداً در اختیار افرادی که صلاحیت دسترسی به آنها را ندارند، قرار دهد یا از مفاد آن مطلع کند به نحوی که متضمن نوعی جاسوسی باشد، نظر به کیفیات و مراتب جرم به یک تا ده سال حبس محکوم می شود. وکیل دختر علیرغم تلاش فراوانش با وجود مطرح کردن دلایلی نظیر این که  کسب ویزای آمریکا به معنای ارایه اطلاعات و جاسوسی ایران نیست و اقرار دختر به این که هیچ وقت به اسناد و اطلاعات پدر دسترسی نداشته است، در دعوای مطرح شده شکست می خورد و دختر به دو سال حبس محکوم می شود.

دختر در طول سال اول داخل زندان اوین از شرکت در فعالیت های فرهنگی - ورزشی منع شده و هر بار که درخواست عضویت در گروه های ورزشی زندان را می دهد، با ممانعت مسئولین زندان روبرو می شود. مسئولین زندان همواره این جمله را تکرار می کردند که جاسوسان حق ورزش ندارند. از آن جایی که او از رماتیسم مفصلی رنج می برده و انجام ورزش های خاصی برای او توصیه شده بوده، با ممانعت مسئولین زندان وضعیت سلامت او رفته رفته دچار تحول شده و درنهایت راه رفتن و حرکت برایش به قدری دشوار می شود که به طور کامل زمین گیر شده و این در حالی بود که مسئولین زندان هیچ گونه اقدامی برای انتقال او به بیمارستان انجام نداده بودند.

فصل چهارم آئین نامه سازمان زندان ها مربوط به فعالیتهای آموزشی، فرهنگی و تربیتی در زندان ها است. آئین نامه، مسئولین زندانها را موظف کرده است که وسایل و امکانات نرم افزاری و سخت افزاری مناسب در جهت ارتقای فرهنگی و رشد شخصیتی زندانیان را فراهم نموده و اوقات فراغت آنها را به بهترین شکل ممکن پر نمایند. اما به نظر میرسد که قوانین و تبصره های فرهنگی این آیین نامه توسط ماده۱۵۲ ضمانت اجرایی خود را تا حدودی از دست داده و کاملاً منوط به تصمیم و خواست مسئولین زندان شده است. مطابق ماده ۱۵۲ "متهمین واجد صلاحیت می توانند با صلاحدید مسئولین زندان از برنامه آموزشی، حرفه ای، تفریحی و ورزشی استفاده نمایند مگر اینکه به لحاظ عدم شایستگی اخلاقی و نوع و اهمیت جرم ارتکابی و یا دستور قضایی اجتماع آنان با سایر متهمان و محکومان به مصلحت نباشد."

واجد صلاحیت، صلاحدید مسئولین، عدم شایستگی اخلاقی، مصلحت و ... عباراتی هستند که معنای آنان باید به طور دقیق در قانون تصویب شود. هر تصمیمی از سوی مسئولین زندان در تضییق حقوق فرهنگی زندانیان می تواند به بهانه هایی همچون عدم شایستگی یا صلاحدید مسئولین یا مصلحت، توجیه شود. باید به این نکته توجه کرد که «حقوق زندانی» پاداش اعطایی مسئولین زندان به وی نیست، بلکه حق ذاتی وی است و باید در همه حال به غیر از موارد کاملاً مشخص و قانونی که در جهت منافع دیگر زندانیان است، استیفا شود.

در نهایت با ارایه لایحه ای مبنی بر این که مسئولین زندان قوانین آیین نامه سازمان زندان ها را زیر پا گذاشته و با عدم اجازه به انجام فعالیت ورزشی به زندانی باعث بروز مشکلات فیزیکی فراوانی برای زندانی شده اند و ارایه مدارک پزشکی زندانی که پزشک شدیدا استقرار دختر در فضای مرطوب و بسته را منع کرده و انجام ورزش های خاصی در فضای آزاد و زیر آفتاب را توصیه کرده بود، دختر مجاز به عضویت در گروه های ورزشی و انجام ورزش در محیط خارج از زندان و زیر آفتاب شد.

با نگاهی به اصلاحیه آیین نامه اجرایی سازمان زندان ها در می یابیم که قانون گذار کماکان از همان روش جاهلانه آموزشی خود پیروی کرده و شروط اعطای مرخصی به زندانیان را به شیوه ای مضحک طراحی کرده است. به عنوان مثال حفظ هر جزء قران ۲۰۰ امتیاز دارد در حالی که قبولی در آزمون ورودی دانشگاه ها ۵۰ امتیاز، شرکت در دوره کتاب خوانی۲۰ امتیاز و شرکت در کلاس های هنری، فرهنگی و آموزشی نیز ۲۰ امتیاز دارد. نکته جالب تر این که مسئولین زندان حتی شرکت در همین فعالیت های ورزشی - فرهنگی را منوط به واجد صلاحیت بودن زندانیان می دانند و به بهانه های مختلف از اجرای قانون در خصوص زندانیان عقیدتی و سیاسی سر باز می زنند. نکته مهم این است که اگر ابزار و وسایل فرهنگی، ورزشی را حق زندانی دانست، دیگر نمی توان به بهانه تنبیه و مجازات او را از این حقوق محروم ساخت که لازمه این نگرش جداسازی مقوله های فرهنگی، ورزشی از تنبیه و مجازات زندانی است.