زندانیان سیاسی برای گرفتن مرخصی با تبعیضات زیادی مواجه می شوند

موسی برزین خلیفه‌لو

مرخصی از زندان مقوله ای است که می توان از جهات مختلف بدان نگریست. بدون شک اغلب زندانیان به دنبال مرخصی هر چند کوتاه از زندان هستند تا مدتی از فضای زندان دور شده و با خانواده خود باشند.

از طرف دیگر اعطای مرخصی به زندانیان همواره مورد سوء استفاده مسئولان زندان قرار گرفته است. زندانیانی که به نحوی با مسئولان همکاری می کنند، معمولا بهتر و سریعتر می توانند مرخصی بگیرند، اما زندانیانی که به مذاق مقامات خوش نمی آیند معمولا از مزایای مرخصی بی بهره می شوند.

عوامل پیدا و پنهان بسیاری در اینکه به کدام زندانی مرخصی داده شود، وجود دارد. از مسائل قانونی گرفته تا مسائل فرا قانونی. نوع جرم، وضعیت مالی یا اجتماعی زندانی، نحوه همکاری زندانی با مسئولان زندان به خصوص با حراست زندان، میزان مجازات از جمله مواردی هستند که در مرخصی از زندان تاثیر گذار هستند.

در برخی از موارد زندانیانی که پست دولتی داشته و به نوعی از وابستگان حکومت بوده اند، تحت عنوان مرخصی می توانند ماه‌ها یا سالها در خارج از زندان باشند. در برخی موارد نیز زندانیان صاحب مقام که در اثر کشمکشهای سیاسی راهشان به زندان افتاده است، تا پایان حبس خود نمی توانند به مرخصی بروند.

در این میان وضعیت زندانیان سیاسی و امنیتی ویژگی‌های خاص خود را دارد. سیاست سرکوب و اعمال شدت بر فعالان سیاسی منتقد یا مخالف نظام، در مقوله مرخصی از زندان نیز چهره خود را نشان می‌دهد. این زندانیان معمولا نمی‌توانند به مرخصی بروند و در صورت مشمول شدن برای مرخصی نیز دردسرهای زیادی را خواهند داشت. مقررات مربوط به زندان و رویه موجود در این زمینه همگی بر علیه زندانیان سیاسی است. به طوری که ممکن است یک زندانی با مجازات سنگین حبس به راحتی به مرخصی برود، اما یک زندانی سیاسی با مجازات حبس چند ماهه اجازه رفتن به مرخصی نداشته باشد. به عنوان مثال سعید متین پور، روزنامه نگار و زندانی سیاسی که به 8 سال حبس محکوم شده است، علی رغم نیاز به درمان، پس از گذشت پنج سال از دوران محکومیت خود فقط توانست فقط به مدت 3 روز به مرخصی برود.

تقریبا بسیاری از خانواده ها و وکلای زندانیان سیاسی با مشکلات مرخصی این زندانیان آگاه هستند. ممکن است ماه‌ها تلاش برای گرفتن مرخصی چند روزه بی نتیجه بماند. حتی در مواردی از قبیل مرخصی استعلاجی نیز، سختگیری‌های بیش از حدی نسبت به زندانیان سیاسی وجود دارد. در برخی موارد، مقامات مربوطه در قبال اعطای مرخصی به یک زندانی سیاسی به نوعی وارد معامله می شوند. بدین منظور که از خانواده یا خود زندانی می خواهند که کارهایی را انجام بدهد  یا ندهد. معمولا این خواسته ها بیشتر جنبه سیاسی دارند.این شرایط در مورد فوت یا ازدواج اقربای درجه یک زندانی سیاسی نیز وجود دارد. مرخصی استعلاجی و مرخصی در اثر فوت یا ازدواج بستگان که حق زندانی محسوب می‌شود، در مورد زندانیان سیاسی با محدودیت‌های بسیاری اعمال می شود. به هر حال زندانیان سیاسی در ایران در بهره‌مند شدن از مرخصی، مورد تبعیضات متعدد قانونی و غیرقانونی قرار دارند. پرسش این است که مقررات ایران چه شرایط و محدودیتهایی برای اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی پیش بینی نموده است؟ به عبارتی این زندانیان چگونه می توانند مرخصی بگیرند؟ در این نوشته به این پرسشها پاسخ خواهیم داد.

به طور کلی مرخصی از زندان در ایران انواع مختلفی دارد. یک نوع از مرخصی، استعلاجی می باشد. یعنی به هنگامی که یک زندانی دچار بیماری شود که نیاز به مراقبت و درمان در خارج از زندان باشد، مشمول مرخصی خواهد شد. نوع دیگر مرخصی به دلیل ازدواج یا فوت بستگان درجه یک یعنی پدر، مادر، فرزند، همسر، برادر و خواهر می باشد. در این موقع نیز زندانی از مرخصی بهره مند خواهد شد. نوع دیگری از مرخصی، مرخصی های ساده است که با کسب امتیازات لازم در زندان به زندانی اعطا می شود. مورد اول و دوم یعنی مرخصی استعلاجی و مرخصی در اثر فوت یا ازدواج اقربای درجه یک حق زندانی می باشد. بنابراین در این موارد مقامات زندان موظف هستند که به زندانی مرخصی دهند، اما مورد سوم یعنی مرخصی ساده نوعی امتیاز محسوب می شوند و زندانی حقی بر مرخصی نخواهد داشت. بنابراین مرخصی در برخی موارد حق و در برخی موارد امتیاز محسوب می شود. به طور کلی مرخصی زندانیان با توجه به آیین نامه اجرایی سازمان زندانها که بخش مربوط به مرخصی آن در سال 1389 اصلاح شده است صورت می پذیرد. اما در برخی مواقع به خصوص در اعیاد مذهبی یا عید نوروز، به صورت گسترده به زندانیان بدون نیاز به کسب امتیازات لازم مرخصی اعطا می شود. این نوع از مرخصی با بخشنامه های رییس قوه قضاییه صورت می پذیرد.

در مقررات مربوط به زندان، در تمامی انواع ذکر شده از مرخصی ها برخی موارد استثنا شده‌اند. یکی از این موارد همانگونه که گفته شد اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی است. بر اساس ماده 221  اصلاحیه آیین نامه اجرایی سازمان زندان‌ها در سال 1389، محکومین به برخی از جرایم در اخذ مرخصی محدودیت‌هایی دارند. یکی از این جرایم، اقدام علیه امنیت ملی است. بر طبق این آیین نامه، زندانیان پس از گذراندن یک ششم و یا سه سال از محکومیت حبس خود حسب مورد، می توانند مرخصی داشته باشند، اما این مدت در مورد محکومین به اقدام علیه امنیت ملی، یک دوم است. از طرف دیگر برخلاف دیگر زندانیان، مرخصی محکومین به اقدام علیه امنیت ملی نیازمند تایید دادستان است در حالی که در مورد دیگر زندانیان شورای طبقه بندی زندان تصمیم گیری می کند. لزوم اجازه دادستان در اعطای مرخصی به زندانیان سیاسی در عمل باعث شده است که این مقام قضایی هماهنگ با ماموران امنیتی عمل کرده و به راحتی اجازه مرخصی به زندانیان سیاسی را ندهد. همچنین بر اساس تبصره 4 ماده 214 آیین نامه مذکور، در صورت فوت یا ازدواج بستگان درجه اول محکومین به اقدام علیه امنیت ملی، مرخصی به آنها تعلق نخواهد گرفت. علاوه بر مقررات این آیین نامه، در مرخصی ها به دلیل مناسبت‌های مختلف نیز همواره تبعیضی نسبت به محکومین به اقدام علیه امنیت ملی وجود دارد.  به طوری که رئیس قوه قضائیه در تمامی بخشنامه‌های خود، زندانیان سیاسی را از شمول مرخصی ها خارج می کند. به عنوان مثال در اسفند ماه سال گذشته رییس قوه قضاییه در بخشنامه ای شرایط اعطای مرخصی به زندانیان را شرح داده است. در این بخشنامه زندانیان سیاسی استثنا شده و محدودیتهایی برای مرخصی آنان در نظر گرفته شده است.(منبع)

لازم به ذکر است که عنوان مجرمانه ای با نام اقدام علیه امنیت ملی در قوانین ایران وجود ندارد. به همین دلیل شاید بتوان گفت مجرمین سیاسی مشمول استثنائات مرخصی نمی شوند اما در عمل اقدام علیه امنیت ملی مترادف با جرایم سیاسی و جرایم علیه امنیت تلقی شده است. به عبارتی از ابهام وکلی گویی قانون بر علیه زندانیان سیاسی تفسیر شده است.

دقت در این مقررات نشان می دهد که مقامات حکومتی به طور ناعادلانه زندانیان سیاسی را مورد تبعیض قرار داده اند.  به عنوان مثال  یک زندانی که به جرم اختلاس کلان به زندان رفته است بسیار آسان تر از یک فعال سیاسی که به جرم تبلیغ علیه نظام به یک سال حبس محکوم شده است از امتیاز مرخصی بهره مند خواهد شد. از طرف دیگر دقت در ماده 221 آیین نامه اجرایی سازمان زندانها روشن می سازد که زندانیان سیاسی همردیف با محکومین به تجاوز به عنف، سرقت مسلحانه، آدم ربایی و قاچاق عمده مواد مخدر تلقی شده اند. مقررات مربوط به مرخصی این محکومین با مقررات مرخصی زندانیان سیاسی یکسان است حال آنکه جرایم این محکومین تفاوت ماهیتی بسیار با جرایم سیاسی را دارد. این یکسان انگاری به خوبی نگاه و سیاست مقامات جمهوری اسلامی به زندانیان سیاسی را روشن می کند.  

منبع: خبرنگاری جرم نیست