موسی برزین خلیفه لو
زمانی که فردی دستگیر می شود، معمولا بلافاصله به زندان منتقل نمی‌شود، بلکه مدتی را در بازداشتگاهها میگذراند. این بازداشتگاهها مکان‌هایی غیر از زندان هستند که برای نگهداری موقت دستگیر شدگان تدارک دیده‌اند. اقامت یک فرد در بازداشتگاه ممکن است به دلیل انجام تحقیقات مقدماتی بوده، یا به دلیل انتظار برای تعیین تکلیف قضایی باشد. به عنوان مثال اگر فردی در یک نزاع خیابانی توسط ماموران نیروی انتظامی دستگیر شود، ابتدا به بازداشتگاه مستقر در کلانتری منتقل میشود تا در طول 24 ساعت به مقام قضایی معرفی شده و تعیین تکلیف شود.
اگر فردی توسط ماموران امنیتی دستگیر شود معمولا به بازداشتگاه امنیتی منتقل خواهد شد. همچنین ممکن است مقام قضایی برای انجام تحقیقات مقدماتی، متهم را تحت اختیار نیروهای امنیتی یا انتظامی قرار دهد. در این صورت نیز متهم مدتی در بازداشتگاه امنیتی یا بازداشتگاه انتظامی تحت نظارت و بازجویی قرار خواهد گرفت. در مورد متهمین امنیتی معمولا این متهمین در طی تحقیقات مقدماتی در بازداشتگاههای وزارت اطلاعات یا بازداشتگاههای سازمان اطلاعات سپاه نگهداری می‌شوند. بنابراین در یک تقسیم‌بندی کلی می‌توان محل نگهداری متهمین یا محکومین را به سه دسته کلی تقسیم کرد:
1: زندانها که بر اساس تعریف آیین نامه اجرایی سازمان زندانها محلی هستند که در آن محکومین قطعی با معرفی مقامات ذیصلاح قضائی و قانون برای مدت معین یا بطور دائم بمنظور اصلاح و تربیت و تحمل کیفر نگهداری می‌شوند.
2- بازداشتگاهها که محل نگهداری موقت متهمین تا تعیین تکلیف نهایی و صدور حکم هستند.
3- تحت نظرگاه که بر اساس تعریف آیین نامه اجرایی نحوه ایجاد، اداره و نظارت بر بازداشتگاههای انتظامی مکان‌هایی هستند که متهمان حسب مورد به دستور مقام قضایی یا در جرایم مشهود به موجب قانون بر اساس گزارش کتبی ضابطان و مقامات ذیصلاح قانونی تا تسلیم به مقام قضایی و حداکثر تا مدت 24 ساعت در آن محل نگهداری می‌شوند. مقررات مربوط به این بازداشتگاهها در قوانین و آیین نامه‌های متفاوتی ذکر شده‌اند. مهمترین آنها عبارتند از آیین نامه اجرایی سازمان زندانها مصوب 1380 با اصلاحات بعدی، آیین نامه اجرایی نحوه اداره بازداشتگاه های امنیتی مصوب 1385 و آیین نامه اجرایی نحوه ایجاد، اداره و نظارت بر بازداشتگاههای انتظامی.
موضوعی که در این نوشته به آن خواهیم پرداخت وضعیت بازداشتگاههای امنیتی و انتظامی و مقررات حاکم بر آنها است. همانطور که پیشتر گفته شد یک فرد دستگیر شده ممکن است برای انجام تحقیقات مقدماتی به بازداشتگاه انتظامی یا امنیتی منتقل شود. بازداشتگاههای انتظامی که در راستای اجرای وظایف ضابطین نیروی انتظامی تشکیل شده است معمولا در مراجع انتظامی همچون آگاهی‌ها قرار دارند. بازداشتگاههای امنیتی نیز که در راستای وظایف مراجع امنیتی و رسیدگی به جرایم امنیتی تشکیل شده است بر اساس آیین‌نامه اجرایی نحوه اداره بازداشتگاههای امنیتی در وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه پاسداران، اطلاعات نیروی انتظامی و سازمان‌های حفاظت و اطلاعات نیروهای مسلح مستقر هستند. بنابراین هر گونه بازداشتگاه امنیتی خارج از موارد فوق جنبه غیر قانونی ندارد. بر طبق ماده 1 آیین نامه نحوه اداره بازداشتگاههای امنیتی: «بازداشتگاه امنیتی محل نگهداری متهمانی است كه به لحاظ حساسیت های امنیتی و نظامی و با قرار كتبی مقام های صلاحیت دار قضایی تا اتخاد تصمیم نهایی به آنجا معرفی می شوند و تحت نظر سازمان زندان ها و اقدامات تامینی و تربیتی كشور كه در این آئین نامه به اختصار « سازمان» نامیده می شود اداره خواهدشد.تبصره ) بازداشتگاه های امنیتی صرفاً مربوط به متهمین جرائم امنیتی بوده و واحدهای قضایی از اعزام سایر متهمین و محكومین به این بازداشتگاه ها خودداری خواهند نمود.»
بازداشتگاههای انتظامی نیز محل نگهداری موقت متهمان غیر امنیتی است. به عوان مثال اگر فردی به جرم سرقت یا قتل یا کلاهبرداری دستگیر شود، مرجع قضایی می تواند متهم را برای بازجویی به بازداشتگاههای انتظامی ارسال کند در مقابل اگر فردی به اتهام جرایم سیاسی یا امنیتی دستگیر شود، مرجع قضایی میتواند برای تحقیقات، متهم امنیتی را حسب مورد به یکی از بازداشتگاههای امنیتی ارسال کند. این بازداشتگاهها صرفا محل نگهداری متهمان امنیتی است و مرجع قضایی دیگر متهمین را نمی تواند به این بازداشتگاهها منتقل کند.
اگرچه در ایران زندانها نیز از استاندارهای لازم برخوردار نبوده و حقوق زندانیان چندان مورد توجه قرار نمیگیرد، اما وضعیت در بازداشتگاههای انتظامی یا بازداشتگاههای امنیتی به مراتب بدتر است. در این بازداشتگاهها امکانات رفاهی لازم وجود ندارد، معمولا امکانات بهداشتی و پزشکی نیز در این بازداشتگاهها فراهم نمی‌شوند. در بسیاری از موارد متهم از دسترسی به فضای آزاد و هواخوری محروم می شود. علاوه بر اینها متهم در این بازداشتگاهها از بسیاری از حقوق خود محروم میشود. به عنوان مثال امکان تماس یا ملاقات با خانواده و وکیل در این بازداشتگاهها وجود ندارد. مسئولان این بازداشتگاهها معمولا در مورد رساندن درخواست‌های قضایی متهمین مساعدت لازم را به عمل نمی‌آورند. به هنگامی که متهمی در بازداشتگاههای امنیتی یا انتظامی به سر می برد، وکیل به راحتی نمی تواند وارد این بازداشتگاهها شده و با موکل خود صحبت کند به همین دلیل احتمال ناعادلانه شدن روند بازجویی بسیار بالا می رود. رفتار مسئولان این بازداشتگاهها نیز نسبت به بسیاری از متهمین خارج از حیطه قانون است. بسیاری از رفتارهای غیر قانونی همچون شکنجه، ضرب و شتم و اخذ اعتراف اجباری در این بازداشتگاهها صورت می پذیرد.مرگ افرادی همچون زهرا کاظمی و ستار بهشتی در این بازداشتگاهها رخ داده است. در این بازداشتگاهها، متهمین معمولا به صورت انفرادی نگاهداری می شوند.
این در حالی است که این بازداشتگاهها بر اساس مقررات زیر نظر سازمان زندانها بوده و لازم است استانداردهای پیشبینی شده برای زندانها و حقوق زندانیان نسبت به متهمین مستقر در بازداشتگاههای امنیتی یا انتظامی نیز رعایت شود. بر اساس ماده 5 آیین نامه اجرایی نحوه اداره بازداشتگاههای امنیتی: «استانداردهای نگهداری، نحوه مدیریت و ارائه خدمات در بازداشتگاه های مذكور، برابر آئین نامه اجرایی سازمان بوده و بخشنامههای صادره از سوی رئیس سازمان در موارد فوق برای بازداشتگاه های مزبور لازم الرعایه می باشد. تبصره ـ مسوولان و كاركنان بازداشتگاه ها ملزم به رعایت حقوق شهروندی متهمان برابر قانون حفظ حقوق شهروندی و سایر ضوابط مربوط هستند.»
همچنین بر طبق دستورالعمل‌های فوق قاضی رسیدگی کننده به پرونده و دادستان موظفند با سرکشی و نظارت از این این بازداشتگاهها از بروز تخلفات و نقض حقوق متهمین جلوگیری کنند در حالی که تا کنون هیچ برخورد جدی ای از سوی مراجع قضایی با تخلفات صورت گرفته در این بازداشتگاهها صورت نپذیرفته است. این در حالی است که برخی از گزارش‌های مقامات قضایی در سال‌های قبل نشان از آمار بالای تخلفات در بازداشتگاههای امنیتی و انتظامی دارد.
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر