نگرانی از بازگرداندن دو پناه‌جوی رنگین‌کمانی به ایران

شایا گلدوست

«دیانا» و «سِودا»، دو زن ترنس پناهنده در شهر «یالوا» ترکیه توسط پلیس دستگیر شده و در بازداشت به سر می‌برند و فعالان حقوق بشر نگران بازگرداندن این دو پناه‌جو به ایران هستند؛ اتفاقی که برای سه متهم اعتراضات آبان ۱۳۹۹ که به حکم اعدام محکوم شده بودند، رخ داد.

«ساسان»، یکی از دوستان نزدیک‌ «دیانا» و «سودا» در گفت‌وگو با «ایران‌وایر» ماجرا را این‌طور شرح می‌دهد: «هفته گذشته خانه دوستانم میهمان بودم. خواب بودیم که صدای در آمد. پلیس بود؛ البته با لباس شخصی. کارت‌های شناسایی ما را کنترل کردند و به بهانه شکایت چند ماه پیش سِودا از شخصی که به او در خانه‌اش تعرض کرده و تلفن و اشیای شخصی‌ وی را دزدیده بود، ما را به اداره پلیس بردند؛ حتی من را که ارتباطی به ماجرا نداشتم و آن‌جا میهمان بودم. ما را به اداره امنیت بردند. بسیار تعجب کردم که چرا بخش مربوط به مواد مخدر و فحشا؟ برخوردشان دوستانه و نرم بود و با تک تک ما به صورت جداگانه صحبت کردند و اطلاعاتی که می‌خواستند را گرفتند؛ البته بدون حضور مترجم، وکیل و حتی دسترسی به تلفن. بعد از چند ساعت به من گفتند می‌توانی بروی اما دوستانت این‌جا می‌مانند و پرونده‌‌هایشان به اداره مهاجرت داده می‌شود. آن‌جا بود که متوجه شدم دوستانم را به اتهام فحشا دستگیر کرده‌اند و این گفت‌وگوهای به ظاهر دوستانه، اعترافاتی بودند که از آن‌ها می‌گرفتند.»

ساسان چند ساعت بعد با تماس دیانا متوجه می‌شود که می‌خواهند آن‌ها را به مرکز دیپورت منتقل کنند. سریع با سازمان‌هایی که برای حقوق پناهندگان در ترکیه فعالیت می‌کنند، تماس می‌گیرد تا شاید وکلای آن‌ها بتوانند این ماجرا را پی‌گیری کنند: «دوستانم فردای آن روز به بازداشتگاه شهر یالوا و بعد از آن به استان استانبول و مرکزی برای دیپورت در نزدیکی شهر ادرنه منتقل شدند و بیشتر از یک هفته است که آن‌جا هستند. البته وکلا پی‌گیر این موضوع هستند اما نمی‌دانم می‌توانند کاری کنند و جلوی دیپورت‌شان را بگیرند یا نه. می‌دانم که شرایط خوبی ندارند. در بند عمومی با افراد دیگر که اکثرا جرم‌های سنگینی دارند، یک‌جا هستند. این‌ها تنها ترنس‌های آن‌جا هستند و من خیلی نگران وضعیت آن‌ها هستم.»

ساسان درباره ماجرای تعرض و شکایت سِودا می‌گوید. او چند ماه پیش در خانه خودش مورد خشونت و تجاوز قرار گرفت و پول و وسایل شخصی‌ وی به سرقت رفت. وقتی پلیس برای بررسی به خانه‌اش رفت، با توجه به شواهدی که در خانه او پیدا کرد و به دلیل حساب‌های شخصی که در شبکه‌های اجتماعی داشت، او را به کارگری جنسی متهم کرده‌اند. با وجودی که خودش شاکی پرونده بود، حالا به عنوان مجرم دستگیر شده است: «ما با هم از ایران دوست بودیم و با هم‌دیگر به ترکیه آمدیم. متاسفانه شرایط فرهنگی و اجتماعی ترکیه اصلا برای افراد رنگین‌کمانی مناسب نیست و با وجودی که مجرم شناخته نمی‌شویم، حمایت قانونی هم نداریم. ما چند بار مجبور شدیم شهر محل زندگی‌ خود را تغییر دهیم چون در شهرهای کوچکی زندگی می‌کردیم که محیط مناسبی نداشتند؛ مخصوصا برای دوستانم که ترنس هستند. به شهری آمدیم که کمی بزرگ‌تر باشد و از نظر فرهنگی، بازتر. اما هم‌چنان این مشکلات وجود دارند. هنوز نمی‌دانم‌ چه اتفاقی برای دوستانم‌ می‌افتد، تنها امیدوارم که سازمان‌های حقوقی پناهندگان بتوانند از دیپورت آن‌ها جلوگیری کنند.»

شرایط زندگی برای هزاران پناه‌جو و پناهنده‌ای که سال‌ها در ترکیه در انتظار سرنوشتی نامعلوم هستند، بسیار مشابه است. مشکلات معیشتی و قانونی فراوان است وهیچ سازمان یا نهاد قانونی پاسخ‌گوی آن‌ها نیست.

«آیدا قجر»، روزنامه‌نگار و از همکاران «ایران‌وایر» که مدت‌ها است در حوزه پناه‌جویان فعالیت می‌کند، درباره وضعیت  پناه‌جویان ترکیه می‌گوید: «از سپتامبر ۲۰۱۸ که امور پناه‌جویان به اداره مهاجرت ترکیه واگذار شد، این‌طور تصور می‌رفت که رسیدگی به این امور سریع‌تر انجام می‌شود و وضعیت بهبود می‌یابد اما چنین اتفاقی نیفتاد و در عمل شاهد کارشکنی‌ها و برخوردهای سلیقه‌ای از سوی اداره مهاجرت ترکیه هستیم. با همه‌گیری کرونا نیز شرایط برای پناه‌جویان و پناهندگان از نظر معیشتی و شرایط زندگی در شهرهایی که مجبور به اقامت در آن‌ها هستند، سخت‌تر شده است. در این میان، پناه‌جویان رنگین‌کمانی این مشکلات را به شکل مضاعفی تجربه می‌کنند. به این دلیل که اگرچه جامعه ترکیه، جامعه‌ای به ظاهر آزاد است اما شرایط فرهنگی و قانونی مناسبی برای افراد رنگین‌کمانی ندارد؛ به عنوان مثال، پناهندگان رنگین‌کمانی حتی برای پیدا کردن کار در بازار سیاه با حداقل دستمزد نیز با مشکلات زیادی مواجه هستند و دیدگاه عمومی جامعه به آن‌ها بسیار منفی است. به همین دلیل تبعیض‌ها و خشونت‌های زیادی را تجربه می‌کنند و با برخوردهای قانونی مواجه می‌شوند.»

دستگیری توسط پلیس به دلایل مختلف یکی از بدترین اتفاقاتی است که ممکن است برای یک پناه‌جو یا پناهنده بیفتد. آیدا قجر معتقد است که در این موارد برای پناهندگان رنگین‌کمانی فضای امنی در ادارات پلیس و بازداشتگاه‌ها وجود ندارد و این افراد اتفاقات تلخی را تجربه می‌کنند. هرچند که به امید آزادی از یک گذشته تلخ به ترکیه پناه آورده‌اند اما زندگی جدید می‌تواند تجربه تلخ‌تری برای آن‌ها باشد.

قجر به دیپورت پناه‌جویان و پناهندگان از ترکیه اشاره می‌کند: «سالانه تعداد زیادی از ایرانیان پناه‌جو و پناهنده از ترکیه دیپورت می‌شوند که اخبار بسیاری از آن‌ها منتشر نمی‌شود و آمار دقیقی در دست نیست. تعداد زیادی از این اشخاص، پناهندگان سیاسی هستند یا افرادی که در نزدیکی مرزها بازداشت می‌شوند و یا پناهندگانی که مدارک اقامتی آن‌ها تکمیل نیست و یا تمدید نشده‌اند. آن‌ها بازداشت و به ایران بازگردانده می‌شوند بدون در نظر گرفتن خطراتی که جان‌شان را تهدید می‌کند. در صورتی که از نظر قانونی فردی که اعلام می‌کند در کشور خود امنیت جانی ندارد، تحت هیچ شرایطی نباید به کشورش بازگردانده شود. این اتفاق به دلیل قانون‌شکنی و بی‌توجهی اداره مهاجرت ترکیه، جمعیت بالای پناه‌جو و پناهندگانی که به ترکیه سرازیر می‌شوند و اختلافاتی که دولت ترکیه با اتحادیه اروپا بر سر مسایل مربوط به پناه‌جویان دارد و همین‌طور عدم آشنایی پناه‌جویان و‌ پناهنده‌ها با حقوق قانونی خود رخ می‌هدد؛ به عنوان مثال، اوایل سال ۲۰۲۰ ترکیه برای اعمال فشار به اتحادیه اروپا، با باز کردن مرزهای خود، تعداد زیادی از پناه‌جویان و پناهندگان را به امید رهایی و آزادی به سمت مرزهای اروپا روانه کرد که در نهایت شاهد اتفاقات بسیار ناراحت کننده و دل‌خراش و سرگردانی و آوارگی و حتی کشته شدن انسان‌ها بودیم.»

اشاره او به «کاروان امید» است. این کاروان برنامه پناه‌جویان برای عبور از مرزهای ترکیه و رسیدن به اروپا بود که با خشونت پلیس مرزی  و سرکوب  پناه‌جویان خاتمه یافت.

موضوع پناه‌جویان و پناهندگان موضوع تازه‌ای نیست اما وضعیت پناهندگانی که سال‌ها است با بلاتکلیفی در ترکیه زندگی می‌کنند، روز به روز بحرانی‌تر می‌شود. با تغییر سیاست‌های مهاجرتی کشورهای پناهنده‌پذیر و همه‌گیری ویروس کرونا که جهان را تحت تاثیر قرار داده است، این نگرانی بیشتر می‌شود که آینده برای هزاران پناه‌جو و پناهنده در ترکیه چه‌گونه رقم خواهد خورد؟