یک شب با یک کارتن خواب در شب برفی تهران

حسین رضوانی، شهروند خبرنگار

بر اساس اعلام مسئولان شهری در پایتخت ایران بین 10 تا 12 هزار بی خانمان زندگی می کنند. به دلیل استفاده این بی خانمان‌ها از مقوا و کارتن‌ برای ایجاد سرپناه و زیرانداز، آنها به کارتن خواب مشهور شده‌اند. گفته می شود بیشتر از 80 درصد این افراد به مواد مخدر معتاد هستند.

هر ساله در ایران با شروع فصل زمستان و بروز شب‌های سرد تعدادی از کارتن خواب‌ها به دلیل سرمازدگی جان خود را از دست می دهند. در یک دوره سرمای شدید در زمستان سال 1388 مرگ  22 نفر از کارتن خوابها در شهر تهران به ثبت رسید، در زمستان سال 1389 نیز فوت 9 نفر کارتن خواب در تهران اعلام شد. این آمار را رسانه‌های رسمی به نقل از مقامات سازمان پزشکی قانونی اعلام کرده اند.

اولین بار که اخبار مرگ و میر کارتن خوابها در تهران در رسانه ها منتشر شد و جنجال رسانه ای زیادی در پی داشت، سال 1382 بود، در آن سال تعداد زیادی از این افراد در شبهای سرد تهران از بین رفتند، از آن زمان تاکنون نهادهای مختلفی در شهر تهران از جمله سازمان بهزیستی و شهرداری اقدام به ایجاد سرپناه هایی برای نگهداری افراد بی خانمان در شبهای سرد زمستان کرده اند، این سرپناه ها به اسم گرمخانه شناخته می شوند.

هم اکنون تعداد 17 گرمخانه وابسته به شهرداری در شهر تهران فعالیت می کنند و ظرفیت پذیرش آنها در حدود 2 هزار نفر است، علاوه بر این تعدادی از تشکلهای مردمی و غیر دولتی خیریه نیز در شبهایی که هوای تهران سرد می شود اقدام به جمع اوری کارتن خوابها از سطح شهر می کند. در این گرمخانه ها جای خواب با پتو و تشک و غذای گرم به افراد بی خانمان داده می شود.

افراد بی خانمان یا به وسیله گشتهای ویژه شهرداری و سازمان بهزیستی و یا با معرفی حضوری خود و دیگران به گرمخانه ها برده می شوند. با این حال همه افراد کارتن خواب در شبهای سرد زمستانی تهران به گرمخانه ها مراجعه نمی کنند و در زیر پلها و یا ساختمان های مخروبه شب و روز خود می گذرانند.

محمد یکی از این کارتن خوابهای تهران است که تنها 26 سال دارد و حالا 4 ماه است که کارتن خواب شده. زمستان امسال اولین تجربه کارتن خوابی او در خیابانهای تهران بود. نکته آنکه بر اساس اعلام سازمان هواشناسی بهمن ماه امسال هوای سرد در پایتخت رکورد 7 درجه زیر صفر را بر جا گذاشت که سردترين شب و روز سال 1392 بود. با این حال او توانست این شب و روزهای سرد را در زیر یکی از پلهای تهران به سلامت بگذراند.

محمد به هروئین معتاد است و تنها تا دوره دبستان درس خوانده، او می گوید از 10  سال پیش شروع به کشیدن سیگار کرده است و حالا چند سالی می شود که به مواد مخدر هم اعتیاد پیدا کرده، به تعبیر خودش :« تا حالا همه زده ام.»

او دلیل کارتن خوابی خودش را اختلاف با خانواده و بی حوصلگی برای جر و بحث با آنها اعلام می کند و می گوید :« خانواده ام حتی با سیگار کشیدن من هم مشکل داشتند و آن را نمی پذیرفتند چه برسد به اینکه بخواهند ببینند من مواد هم می زنم، به همین خاطر کارتن خواب شده ام.»

او در شبهای سرد تهران شیوه خاصی برای گرم کردن خود دارد، وسایل مورد نیازش یک ظرف آلومینیومی یکبار مصرف و مقدار زیادی مواد و کیسه های پلاستیکی است که از سطلهای زباله سطح شهر جمع می کند. او با آتش زدن پلاستیک ها و ذوب کردن آن در داخل ظرف آلومینیومی یک آتش دائمی اما کوچک، بدبو و دودزا برای خودش درست می کند و با گرفتن دستهایش اطراف آن گرما را جذب می کند.

محمد می گوید کارتن خوابهای زیادی را اعم از زن و مرد در تهران می شناسد، که در زیر پلها و یا حاشیه اتوبان ها و پارک ها زندگی می کنند.

به گفته این کارتن خواب، بی خانمان های تهران شامل چند دسته می شوند، یک دسته افرادی که به دلیل اعتیاد شدید به این وضع گرفتار شده اند چون هر چه داشته اند را در راه مصرف مواد هزینه کردند و حالا چیزی ندارند و چاره ای جز خیابان خوابی ندارند.

گروهی دیگر بچه ها و جوانهایی هستند که از شهرستان ها یا برای کار و یا برای فرار از دست خانواده به تهران آمدند اما به دلیل بی کسی و پیدا نکردن کار کارتن خواب شده اند. به گفته او دسته دیگر هم کسانی هستند که در همین تهران به دنیا آمده اند اما از ابتدا بی کس و کار بودند و نمی دانند پدر و مادرشان چه کسانی هستند، به گفته محمد آنها هر دوره ای یک جا زندگی می کنند، کل زندگیشان یا در مراکز کودکان بی سرپرست و یا در خیابان ها یا در زندان ها گذشته است.

با وجود گران بودن زندگی در شهر تهران کسانی مثل محمد خرج چندانی ندارند، اما با این حال آنها هم برای تهیه مواد مخدر، سیگار و دیگر نیازهای خود ناچار به کسب درامد هستند. برخی از کارتن خوابها گدایی یا دزدی می کنند اما محمد می گوید با جمع آوری ضایعات پلاستیکی و آلومینیومی از سطلهای زباله شهر و فروش آنها برای خود کسب درآمد می کند.

نوع سیگاری که این کارتن خواب مصرف می کند از مارک KENT است و هر بسته آن در تهران 4 هزار تومان قیمت دارد، خودش در این باره می گوید:«هیچ کارتن خوابی این سیگار را نمی کشد چون خیلی گران است ولی من نمی توانم غیر این چیزی بکشم.»

محمد تمایلی به مراجعه به گرمخانه های شهرداری ندارد خودش می گوید:«چون گیر می دهند و آدم را تحقیر می کنند بعد ادامه می دهد اگر قرار بود از سرما بمیرم تا حالا مرده بودم. وقتی در شبهای سرد و برفی نمردم یعنی باز هم زنده می مانم.»

این کارتن خواب از اعضای خانواده و برادرانش می گوید که در تهران زندگی می کنند و تا کنون چندین بار برای بازگرداندن او به خانواده تلاش کرده اند اما با این حال خودش حاضر به بازگشت نشده است، او می گوید:« با این که دوست دارم زمانی مواد مخدر را ترک کنم، اما با خودم می گویم گیرم که ترک هم بکنم، بعد از آن چه؟ از کجا می توانم شغلی برای خودم پیدا کنم؟»