کودکان کار در لباس حاجی فیروز

منصوره بينا / شهروندخبرنگار

«صدف» و «دریا»، دو دختر کم سن و سال در روزهای آخر اسفند سال 92 با پوشیدن لباس سرخ رنگ و سیاه کردن چهره خود در نقش حاجی فیروز درآمده اند تا درآمدی برای خانواده های خود کسب کنند. آنها از ساعت حدود 10 صبح تا عصر، پیش از تاریک شدن هوا در چهار راهی در شهرک غرب تهران برای ماشین هایی که پشت چراغ قرمز می ایستند تنبک می زنند و آواز می خوانند: «ارباب خودم چرا نمی خندی، ارباب خودم بزبز قندی ...» سرنشینان این خودروها هم بنابر سنتی همیشگی مبالغی پول را به عنوان عیدی و انعام به آنها می دهند.

تنبک صدف و دریا بشکه ای از جنس پلاستیک است و سیاهی صورتشان محصول خاک ذغال، رقص و آوازشان هم ملودی و ترانه معروف حاجی فیروز است که می خواند: حاجی فیروزه / سالی یه روزه / همه می‌دونن / منم می‌دونم / تو هم می‌دونی / عید نوروزه / سالی یه روزه / حاجی فیروزه ...

در معرفی حاجی فیروز که از نمادهای نوروز باستانی در ایران است آمده: « حاجی فیروز یا حاجی پیروز منادی سنتی نوروز است که در روزهای نزدیک به نوروز در کوچه‌ها و خیابان‌های ایران ظاهر می‌شود. حاجی فیروز مردی است لاغراندام با چهره سیاه کرده و لباسی به رنگ قرمز همراه با کلاه دوکی شکل قرمز، دایره و دنبکی به دست می‌گیرد، به خیابان می‌آید و با شیرین‌کاری و خواندن شعرهای ضربی به رقص می‌پردازد. مردم از هر سنی دور او جمع می‌شوند و همراه با او شادی می‌کنند.»

در این تعریف «حاجی فیروز» مرد و لاغراندام و منادی نوروز معرفی شده است، اما «صدف» و «دریا» که در این روزهای پیش از نوروز 1392 با لباس سرخ و صورت سیاه آواز می خوانند و می رقصند، دختر بچه هایی هستند که باید بیش از آنکه آنها را « منادی نوروز» دانست، نمونه ای از «کودکان کار و خیابان» به حسابشان آورد که از سوی افرادی بزرگسال، شامل اعضای خانواده یا افراد غریبه وادر به کار کردن می شوند.

بر اساس اعلام مسئولان دولتی در شهر تهران در حدود 20 هزار کودک کار و خیابان وجود دارد. آمار 20 هزار نفری این کودکان در حالی است که به گزارش روزنامه همشهری همایون هاشمی رئیس سازمان بهزیستی چندی پیش در مورد ساماندهی این کودکان ظرفیت سالانه این سازمان را 5هزار نفر اعلام کرد و گفت: «امسال 2هزارو600 کودک خیابانی از سوی سازمان بهزیستی ساماندهی شده‌اند.»

طبق تعاریف جهانی کودکان کار به کودکان کارگری گفته می‌شود که به صورت مداوم و پایدار به خدمت گرفته می‌شوند. کار کودک نزد بسیاری از کشورها و سازمان‌های بین‌المللی فعالیتی استثماری تلقی می‌شود.

البته همه کودکان کار مانند «صدف» و «دریا» راه و روش پول درآوردنشان درآمدن به شکل و شمایل حاجی فیروز با رقص و موسیقی و آواز نیست، بسیاری از آنها شبانه روز به کارهای دیگری مشغول می شوند، که تنها بخش اندکی از آنها را می توان در خیابان ها و پشت چراغ های قرمز دید، گفته می شود تعداد زیادی از کودکان کار در کارگاه‌های زیرزمینی و دور از چشم جامعه به کارهایی سخت و طاقت‌فرسا مشغولند. این کودکان ناچارند که در ساعات طولانی در محیط‌های غیربهداشتی با دستمزدهای اندک کار کنند تا بخشی از هزینه‌های خانواده‌هایشان را بپردازند.

با این حساب به نظر نمی رسد با فرارسیدن سال نو و پایان کار حاجی فیروزها در خیابان های شهر کار صدف و دریا هم تمام می شود، لابد با آغاز سال نو آنها مجبور می شوند در نقشی دیگر پشت چراغ های قرمز شهر حاضر شوند، شاید این بار فال فروش یا آدامس فروش یا حتی گدا...