پرونده علمی

بعيد می‌دانم ماهی قرمز نخريده باشيد. در واقع هنوز تعداد کسانی که برای تکميل شدن سفره هفت‌سين‌شان ماهی قرمز می‌خرند بسيار بيشتر از کسانی‌ست که نمی‌خرند. سرنوشت ماهی‌ها هم کمابيش معلوم است. خوب به جای نصيحت و سرزنش برای خريدن يا نخريدن ماهی قرمز، که همين الان بلاخره يکی از اين کارها را انجام داده‌ايد، درباره‌اش می‌نويسم و بعد خودتان تصميم بگيريد. دنيا که تمام نشده و ممکن است اين نوشته برای سال‌های بعد به کارتان بيايد. بنابراين پرونده علمی اينبار مربوط است به ماهی قرمز.

سر و کله ماهی قرمزهای تزئينی از کجا پيدا شده؟ از کشور چين و حدود 420 سال پيش از ميلاد مسيح در دوران سلسله باستانی جين (Jin). در دوران اين سلسله اديان رسمی چين عبارت بودند از بودائی، دائوئی و کنفوسيوسی. در همين دو جمله‌ای که نوشتم متوجه شده‌ايد که سلسله جين هيچ خط و ربطی به ايران باستان و اديان باستانی ايران ندارند. برای اين که خيال‌تان را راحت کنم و نگوييد ماهی قرمز قبل از اين تاريخ در ايران بوده‌ بعرض‌تان می‌رسانم که 500 سال قبل از اين سلسله يعنی در دوران سونگ (Song) از اين ماهی‌ها ولی در رنگ‌های غير از قرمز بعنوان ماهی‌ تزئينی حوض‌ها استفاده می‌کرده‌اند.   

چون می‌دانم بلاخره ممکن است يک راهی برای اثبات حضور ايران در مورد اين ماهی‌ها پيدا کنید اين را هم اضافه می‌کنم که 700 سال قبل از دوران سونگ يعنی در حدود 1600 سال پيش از ميلاد مسيح و در دوران سلسله مينگ (Ming) پای همين ماهی‌ها ولی رنگ نقره‌ای‌شان به تزئينات حوض و فواره کاخ‌های چينی کشيده شده است. حالا اگر خيلی اصرار داريد که ايران يک جايی در موضوع دارد اين شما و اين بيگ بنگ و خلقت کائنات. مانع تحقيقات کيهان‌شناسی شما نمی‌شوم. لابد چند ثانيه بعد از خلق کائنات يکی از ما ايرانی‌ها ماهی قرمز را خلق کرده است.

خلاصه اين که چينی‌های باستان بعدها که موضوع اصلاح نژاد برای توليد ماهی قرمز را ياد گرفتند رنگ قرمز را بعنوان رنگ برتر انتخاب کردند که تا امروز دوام آورده است.   

اسم علمی ماهی قرمز Carassius auratus auratus است. اين ماهی عضوی از تيره کپور ماهيان و از نظر زيستی همه‌چيزخوار است. در واقع از سخت‌پوستان کوچک تا حشرات و گياهان، از همه بعنوان منبع غذايی استفاده می‌کند. ماهی قرمز از جنبه غذايی جزو جاندارانی‌ست که تمايل به زيادخواری دارد و اثرات جانبی همين زيادخواری او را از پا درمی‌آورد. اگر می‌پرسيد معنی چنين حرفی چيست خدمت‌تان عرض می‌کنم که سرعت هضم پروتئين در دستگاه گوارش ماهی قرمز بسيار کمتر از سرعت خورد و خوراک اين ماهی‌ست و در نتيجه تورم روده‌ای اولين عامل مرگ و مير ماهی قرمز است. معنی‌اش اين است که اگر ماهی قرمز می‌خريد و از بين می‌رود يک دليل آن غذای زيادی دادن به ماهی‌ست. خودتان هم می‌توانيد نشانه‌های اين عارضه را ببينيد. زير شکم ماهی قرمز را نگاه کنيد، اگر يک چيزی مثل نوار باريک سياهرنگ از زير باله شکمی‌اش بيرون آمده معنی‌اش اين است که غذای زيادی به او داده‌ايد و هنوز هضم نشده است.

ولی اين تازه اولين اشکال است. اشکال دوم از اينجا شروع می‌شود که برای نگهداری هر يک قطعه ماهی قرمز نياز به 76 ليتر آب داريد. مقدار زيادی‌ست ولی واقعا همين است. دليلش اين است که مواد دفعی بدن ماهی بشدت سمی هستند و اگر ماهی در آب کم قرار بگيرد همين مواد دفعی محيط را سمی می‌کنند و ماهی را از پا درمی‌آورند. چه کار بايد کرد؟ راهش تعويض مداوم آب يا خريد يک پمپ هواست. ولی فقط هم اين نيست.

رنگ قرمز ماهی به دليل رنگدانه‌هايی‌ست که زير پوست ماهی قرار دارند و اگر ماهی در معرض نور هم قرار نگيرد رنگ بدنش از قرمز به خاکستری يا بيرنگ تبديل می‌شود. باز هم ادامه دارد. درجه حرارت آب بايد چيزی حدود 22 درجه سانتيگراد باشد چون حرارت بيشتر از اين باعث فعال شدن انگل‌های درون روده‌هايش می‌شود و باز ماهی را از پا درمی‌آورد. سردتر هم که بشود خود ماهی از بين می‌رود. باز هم هست.

به بدن ماهی دست بزنيد پولک‌های روی پوستش را از بین می‌بريد و پوست را در معرض باکتری‌ها و انگل‌های آبزی قرار می‌دهيد و در نتيجه ماهی را از بين می‌بريد. بنابراين درست برخلاف انتظار شما نگهداری از ماهی قرمز کار آسانی نيست و تعجبی ندارد که بسیاری از اين ماهی‌ها مدت کوتاهی بعد از خريده شدن از بين می‌روند در حالی که اگر در محيط طبيعی‌شان باشند سود بيشتری دارند. می‌دانم الان توی ذهن‌تان چراغ اين سوال دارد روش و خاموش می‌شود که ماهی قرمز چه استفاده طبيعی دارد. درست همينجاست که به يک نفس عميق احتیاج داريد.

خوب يک ويروسی وجود دارد به نام "ويروس نيل غربی" (West Nile virus). که چه کار می‌کند؟ ويروس نيل غربی عامل اصلی تورم و التهاب پرده‌های مغزی انسان است و شيوع آن در تمام جهان، منجمله در ايران، خيلی زياد است. با اين شيوع فراوان به اطلاع‌تان می‌رسانم که اين ويروس واکسن هم ندارد.

عامل انتقال ويروس به بدن انسان پشه‌ خانگی‌ست. پشه ماده بالغ هم در آب‌های راکد تخمريزی می‌کند. غذای اصلی ماهی‌های قرمز در طبيعت همين پشه‌ها هستند. در واقع در غياب واکسن تنها راه موجود برای جلوگيری از تکثیر ويروس و افزايش بيماری، کنترل جمعيت پشه‌ها تا قبل از بالغ شدن است. اين کنترل طبيعی از طريق ماهی قرمز انجام می‌شود.

خوب ماهی قرمز را از طبیعت می‌گيريد و می‌آوريد می‌گذاريد توی سفره هفت‌سين و بعد هم از بين‌شان می‌بريد ولی آنطرف داستان را نمی‌بينيد که جمعيت پشه‌ها زيادتر می‌شود و شيوع بيماری ويروسی هم افزايش پيدا می‌کند. انگار از اينطرف برويد داروخانه پول بدهيد داروی مورد نياز بيمار سرطانی را بخريد، فقط چون پولش را داريد يا همينطوری دوست داريد بخريد، ولی از آنطرف دارو را بريزيد توی جوی آب.  بعد بنشينيد غر بزنید که چرا مردم سرطان می‌گيرند يا چرا دارو نيست.