محمد تنگستانی
لغو مجوز و جلوگیری از برگزاری کنسرت‌های موسیقی، یکی از ارثیه‌های دولت محمود احمدی‌نژاد در حوزه فرهنگ و هنر بود که به دولت یازدهم رسید؛ چالشی که دولت حسن روحانی با گذشت سه سال از عمرش، هنوز نتوانسته است چاره‌ای برای آن بیاندیشد.
در شش ماه گذشته، کنسرت هنرمندانی مانند «شهرام ناظری»، «کیهان کلهر» و «سالار عقیلی» با وجود داشتن مجوز از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، از سوی مراجع قضایی و انتظامی لغو شده اند. خردادماه سال جاری «علی جنتی»، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در واکنش به لغو برنامه‌های موسیقی، از قوه قضاییه خواست که در برگزاری کنسرت‌های دارای مجوز اخلال ایجاد نکنند اما مدتی بعد گفت که ممانعت از لغو کنسرت‌ها در بضاعت او نیست!
نیمه اول خردادماه سال جاری، «علیرضا قربانی»، یکی از خواننده های شناخته شده موسیقی سنتی در تالار «اندیشه» حوزه هنری تهران برای اولین بار در ایران کنسرتی آنلاین برگزار کرد. برخی از فعالان حوزه موسیقی برگزاری کنسرت آنلاین را راهی برای مقابله با لغو برنامه‌های موسیقی می‌دانند و عده‌ای دیگر این‌گونه اجرا را «موسیقی زیرزمینی مجوز دار» معنی می‌کنند.
اما آیا برگزاری کنسرت آنلاین موسیقی زیرزمینی و غیررسمی را در جامعه پررنگ می‌کند یا نه؟ «بنیاد سیامک پورزند» در پادکست‌هایی که تهیه و منتشر کرده است، در گفت‌وگویی با «پرهام حقیقی»، فارغ‌التحصیل رشته ساخت و تنظیم موسیقی معاصر از کالج «برکلی»، به موسیقی زیرزمینی پرداخته است.
این نوازنده در تعریف موسیقی زیرزمینی می‌گوید: «در تعریف کلی، موسیقی زیرزمینی به آن موسیقی گفته می‌شود که از طرف تهیه‌کننده و ناشر حمایت نمی‌شود. اما در ایران، موسیقی زیرزمینی به معنی عدم‌حمایت ناشر از انتشار آلبوم و آهنگ نیست. تهیه‌کنندگان و ناشران در ایران زیر نظر دولت و حکومت هستند و برای همین محدودیت‌های بیش تری دارند. عده‌ای به این دلیل که از طرف وزارت فرهنگ و ارشاد مجوز نمی‌گیرند، مجبور می‌شوند که کارهایشان را خودشان منتشر کنند و ناخواسته موسیقی آن ها به موسیقی زیرزمینی تبدیل می‌شود. عده‌ای هم بدون اتلاف وقت، مستقیم کارهایشان را منتشر می‌کنند. در هر دو حالت، تنها چیزی که از بین می‌رود، وضعیت مادی و درآمد از کار است. البته در چند سال پیش بوده‌اند موزیسین‌هایی که سی‌دی‌هایشان را بعد از خرید از طرف مخاطب، پست یا ایمیل کرده‌اند اما درآمدشان باز آن‌قدری نبوده است که بتوانیم بگوییم درآمدی داشته‌اند و هزینه‌ها برگشته است.»
در گفت‌وگویی که «ایران‌وایر» با «شاهین نجفی» داشته، از او پرسیده است تعریف وی از موسیقی زیرزمینی چیست؟ این خواننده و آهنگ ساز ساکن آلمان، اوایل کارهایش را به‌صورت زیرزمینی تهیه و منتشر می‌کرد. باگذشت زمان، به شهرت رسید و با انتشار آهنگ «نقی»، از سوی برخی از مراجع شیعه مانند آیت‌الله «ناصر مکارم شیرازی» مرتد اعلام شد. او زیرزمینی بودن را یک تلاش و مراقبت مداوم می‌داند.
می گوید: «من ترجیح می‌دهم موسیقی زیرزمینی را در معنای گسترده‌تر آن، یعنی هنر زیرزمینی توضیح دهم. زیرزمین کجا است و هنری که خود را در این گستره تعریف می‌کند، چه شاخصه‌هایی دارد؟ زیرزمین جایی است که ممنوعه‌ها اتفاق می‌افتند. این ممنوع‌های جذاب، در تضاد بافرهنگ مسلط بر جامعه و ارزش‌های پذیرفته‌شده در اجتماع و درنهایت، نظام سیاسی مسلط بر انسان جمعی است. هنر زیرزمینی باید موضع خود را در برابر بازار مشخص کند؛ هنری که به‌صورت مداوم از کالا شدن فرار می‌کند. خطر کالاوارگی تا جایی است که خود مفهوم اعتراض را نیز می‌تواند استحاله کرده و آن را تبدیل به موجودی بی‌خاصیت کند. از سوی دیگر، هنر زیرزمینی ناگزیر است با حفظ استقلال اقتصادی خویش، از هر نوع سانسور و خودسانسوری فرار کند. هنر زیرزمینی، هنر چالش، درگیری و جدال مفاهیم است و پذیرفته‌شده‌ها را بی‌رحمانه نقد می‌کند. هنر زیرزمینی در تضاد جدی با ساختار سیاسی قدرت نیز هست و از هر نوع مشارکت با دولت‌ها پرهیز دارد. از این جهات، زیرزمینی بودن، یک تلاش و مراقبت مداوم است؛ مارک وبرند نیست که خرید و فروش شود. هنرمند زیرزمینی از دو سوی با اجتماع و نظام سیاسی در جدال است. ازاین‌روی، این که هنرمندی بگوید من سیاسی نیستم، یک تقلب جدی است. »
پرهام حقیقی در گفت‌وگویی که با بنیاد پورزند داشته است، یکی از علت‌های عمومیت موسیقی زیرزمینی را گستردگی اینترنت و سایت‌های موسیقی معرفی می‌کند و در ادامه می‌گوید: «خود سبک به‌تنهایی ممکن است سبب نگرفتن مجوز باشد. سبک‌های موسیقی درگرفتن مجوز اهمیت دارند؛ مثلاً موسیقی راک، رپ و متال در ایران همین‌که اسمشان مطرح بشود، مجوز نمی‌گیرند اما اگر همان موسیقی‌ها را به اسم پاپ به اداره ارشاد اسلامی ارسال کنند، امکان صدور مجوز برای آن ها وجود دارد. کسانی که مجوزها را صادر می‌کنند، باید حداقل اطلاعاتی داشته باشند. آن ها گمان می‌کنند همه سبک‌های موسیقی غربی، اعتراضی هستند و می‌گویند که موسیقی هوی‌متال، موسیقی شیطان‌پرستان است. هر چیزی که از غرب آمده، برای آن ها جای شک دارد. حتی امکانش وجود دارد که آهنگی با مفاهیم اسلامی و اهدافی هم‌سو با اهداف نظامی و سیاسی دولت ایران چون در سبک رپ اجرا شده است، مجوز نگیرد. آن ها گمان می‌کنند موسیقی‌های غربی ریشه‌ای در اعتراضات اجتماعی دارند.»
از شاهین نجفی، خواننده ترانه‌های اعتراضی پرسیده‌ایم آیا سبک‌های غربی و موسیقی‌هایی که اصطلاحاً در ایران به آن ها زیرزمینی می گویند، ریشه‌های اعتراضی دارند؟
پاسخ می دهد: «بنا بر شاخصه‌هایی که در جواب سؤال قبلی دادم، هنر زیرزمینی بدون چالش عقلانی، یعنی هنر بدون مجوز؛ یعنی هنری که هنوز نتوانسته است جذب سیستم شود اما در زمان مناسب، همراه سیستم است. حالا این سیستم دولت اسلامی ایران باشد یا یک دولت اروپایی و یا امریکایی. معنای اعتراض می‌تواند دستمالی شود. اعتراضی که رادیکال نباشد، شعور تاریخی ندارد. کالایی است که به‌وقتش، هم در دهان زندانی است و هم زندانبان. چنین هنری بی مجوز است اما زیرزمینی نیست.»
اما موسیقی که به‌عنوان زیرزمینی عرضه می‌شود، تا کی در این ژانر باقی می‌ماند؟ آیا بعد از شهرت یک خواننده، باز صدا و موسیقی او را می‌توان زیرزمینی معرفی کرد و یا اگر خواننده‌ای شناخته‌شده به‌صورت آنلاین و بدون مجوز آلبومی به بازار فرستاد، آن آلبوم و موسیقی را می‌توانیم زیرزمینی معرفی کنیم و آیا هنوز خودش را یک خواننده زیرزمینی معرفی می‌کند یا خیر؟
شاهین نجفی پاسخ می دهد: «یک تعریفی از موسیقی زیرزمینی وجود دارد که هنرمندان شناخته‌شده را دیگر زیرزمینی نمی‌دانند. اما من خود را بر اساس مواضع سیاسی و اجتماعی خود، حتماً زیرزمینی می‌دانم و البته در خطرناکترین و جهنمی‌ترین طبقات زیرزمین. شاید بهتر باشد در رابطه باکار من، واژه‌ای دیگر پیدا کنیم. من نمی‌دانم عنوان موسیقی و هنرمندی که در پاسخ به اثرش، حکم قتل برایش صادر می‌کنند و طرفداران و مخاطبان و همکارانش را تهدید و تبعید و زندانی می‌کنند، چیست.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
ثبت نظر
نقی آلبوم نبود، یک تک اهنگ خالی بود
اصلاح کنید