شش روز پیش شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد ماموریت گزارشگر ویژه خود برای آزادی دین و عقیده را تصویب کرد. این بار یک ایرانی‌تبار فرصت حضور در این سمت را یافته است؛ «نازیلا قانع»، حقوق‌دان و استاد حقوق‌بشر در «دانشگاه آکسفورد» که ۲۵ سال است در حوزه آزادی دین و حقوق بشر فعالیت کرده است.
او حالا قرار است در این مقام داوطلبانه و مستقل، به بشریت و جهانی آزادتر برای همه و شاید به‌‌ویژه اقلیت‌های دینی و عقیدتی کمک کند.
نازیلا قانع کیست و چه امیدها و برنامه‌هایی برای آینده آزادی دین و عقیده در جهان و ایران دارد؟
برای جزییات بیشتر، «ایران‌وایر» با این استاد حقوق‌بشر دانشگاه آکسفورد در بریتانیا که به زودی گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای آزادی دین و عقیده خواهد شد، گفت‌وگو کرده است.
***
نازیلا قانع کیست و چرا گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای آزادی دین و عقیده شده است؟
نازیلا قانع نخستین ایرانی است که به‌عنوان گزارشگر ویژه سازمان ملل متحد برای آزادی دین و عقیده منصوب شده است. ماموریت او از دهم مرداد ۱۴۰۱ شروع می‌شود.
پیش از او، «احمد شهید»، مدیر مرکز حقوق‌بشر «اسکس» در بریتانیا، گزارشگر ویژه آزادی ادیان و عقیده بود.
احمد شهید قبل از این که ماموریت خود را درباره آزادی ادیان و مذاهب آغاز کند، به مدت شش سال پیاپی، گزارشگر ویژه حقوق‌بشر سازمان ملل در امور ایران بود.
گزارشگر ویژه، چه در حوزه ایران و چه در حوزه آزادی دین و عقیده، مقامی داوطلبانه است که سازمان ملل حتی دستمزدی برای آن پرداخت نمی‌کند. با این حال، حکومت ایران تلاش کرده است نشان دهد که گزارشگران ویژه سازمان ملل از کشورهایی که ایران آن‌ها را «متخاصم» یا «با غرض» می‌خواند، پول گرفته‌اند تا علیه ایران گزارش دهند.
در یکی از این اقدامات، روزنامه «گاردین» چاپ بریتانیا در مرداد ۱۳۹۴ مقاله‌ای منتشر کرد که نشان می‌داد سایت افشاگر اسناد محرمانه «ویکی‌لیکس» به مستنداتی دست یافته که بر اساس آن، ایران بر علیه احمد شهید سندسازی می‌کرده است.
این اسناد نشان می‌دادند که ایران قصد داشته احمد شهید را متهم کند که از عربستان سعودی یک میلیون دلار پول گرفته است تا گزارش‌هایی بر علیه وضعیت حقوق‌بشر در ایران بنویسد.
با این وجود، در سال‌های اخیر همکاری دو گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران و درباره آزادی دین و عقیده به دلیل وضعیت آزادی ادیان در ایران، تقویت شده است.
ایران از سال ۱۹۹۹، باز به عنوان «کشوری با نگرانی خاص» مورد توجه سازمان‌های حقوق‌بشری بوده است. در گزارشی که «سازمان اطلس زندان‌های ایران» در ماه آذر ۱۳۹۹ منتشر کرده، آمده است که در آن سال، دست‌کم ۶۷ نفر از اقلیت‌های مذهبی و عقیدتی بابت ابراز عقاید خود در زندان بوده‌اند.
همین سال گذشته، «بهنام محجوبی»، درویش زندانی بعد از ماه‌ها آزار، در زندان «اوین» جان باخت.
علاوه بر این، اعدام زندانیان عقیدتی توسط قوه قضاییه جمهوری اسلامی نیز با اتهاماتی نظیر عضویت در «گروه‌های تکفیری»، «سب‌النبی» و تفسیر متفاوت از قرآن هم‌چنان ادامه یافته است.
در سال ۱۳۹۳، «محسن امیراصلانی» را چون در تفسیر سوره «یونس» گفته بود یونس پیامبر از دل نهنگ بیرون نیامده است، اعدام شد.
«محمد‌علی طاهری»، رهبر «عرفان حلقه» نیز در اواسط دهه ۹۰ خورشیدی به اتهام «افساد فی‌الارض»، در حالی که در زندان بود، دوباره محاکمه و به اعدام محکوم شد.
با این اوصاف، شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد یک استاد دانشگاه ایرانی‌تبار را مامور کرده است تا در همکاری با فعالان حقوق‌بشر در اقصی‌نقاط جهان، برای بهبود وضع جهان از نظر رعایت حقوق و آزادی‌های دین و عقیده اقدام کند.
نازیلا قانع که بیش از ۲۵ سال است در زمینه حقوق‌بشر فعالیت کرده است، درباره نحوه انتصاب خود به «ایران‌وایر» میگوید: «افراد یا برای این ماموریت خود نامزد می‌شوند یا گروه و افرادی آن‌ها را نامزد می‌کنند. من توسط دولت عمان، یک سازمان غیردولتی بین‌المللی و دو سازمان غیردولتی در برزیل و مالزی نامزد شدم.»
او ادامه می‌دهد: «سپس کمیته مشورتی، یعنی نمایندگان پنج گروه منطقه‌ای سازمان ملل، شامل گروه کشورهای آفریقا، آسیا-اقیانوسیه، اروپای شرقی، امریکای لاتین و کارائیب و اروپای غربی حدود پنج نفر از آن نامزدها را برای مصاحبه انتخاب می‌کنند. سپس سه نفر را با رتبه یک تا سه، به رییس شورای حقوق بشر سازمان ملل پیشنهاد می‌دهند.»
بنابر گفته قانع، تازه پس از آن، رییس شورای حقوق بشر سازمان ملل با رایزنی‌های منطقه‌ای، فهرستی از نامزدهای پیشنهادی خود را برای تصویب به شورای حقوق بشر که ۴۷ دولت عضو آن هستند، توصیه می‌کند.
این استاد رشته حقوق‌بشر دانشگاه آکسفورد هم‌چنین میگوید: «این مایه افتخار من است که از سوی کمیته مشورتی و رییس شورای حقوق بشر سازمان ملل، رتبه اول را کسب کرده‌ام و این امر توسط جامعه بین‌المللی پذیرفته شده است.»
تمرکز گزارشگر ویژه آزادی دین و عقیده بر چیست؟
شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد دو نوع ماموریت برای گزارشگران ویژه خود تعریف کرده است. برخی از گزارشگران ویژه این شورا در مورد کشوری خاص فعالیت می‌کنند و برخی دیگر در زمینه‌ای خاص. در حال حاضر «جاوید رحمان»، گزارشگر ویژه حقوق‌بشر در امور ایران است و از اول ماه آگوست، یعنی حدود دو هفته دیگر نیز نازیلا قانع، گزارشگر ویژه سازمان ملل در زمینه آزادی ادیان و عقیده خواهد شد.
قانع با تاکید بر این که حوزه تمرکز او نه فقط بر ایران بلکه بر همه ۱۹۳ کشوری است که عضو سازمان ملل متحد هستند، میگوید: «حوزه کار من بر آزادی دین و عقیده بر اساس استانداردهای حقوق بین‌المللی حقوق بشر متمرکز است. دامنه این موضوع بسیار وسیع است و شامل اندیشه، وجدان، دین و عقیده می‌شود. حوزه کار من متمرکز بر این حق خواهد بود که هرکس بتواند دین یا عقیده خود را داشته باشد، بپذیرد، تغییر دهد و آن را بروز دهد. این موضوع در ماده ۱۸ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی که ۱۷۳ کشور، از جمله ایران آن را پذیرفته‌‌اند، ذکر شده است و بنابراین قانونا کشورها به رعایت آن ملزم هستند.»
او در ادامه با تاکید بر این که استقلال گزارشگر ویژه آزادی دین و عقیده از مهم‌ترین جوانب این ماموریت است، توضیح می‌دهد: «گزارشگران ویژه، مستقل، غیرسیاسی و بدون حقوق هستند. هرچند هزینه‌های ضروری ماموریت پوشش داده می‌شوند و سازمان ملل از کار آن‌ها حمایت می‌کند اما به آن‌ها دستمزدی پرداخت نمی‌شود.»
قانع هم‌چنین می‌افزاید: «این که ماموریت، یک فراخوان صرفا حقوق‌بشری است که در چارچوب قوانین حقوق‌بشری قرار می‌گیرد، برای حفظ استقلال گزارشگران ویژه و اطمینان دادن به دیگران که آن‌ها مستقل هستند، امری ضروری است.»
وضعیت آزادی دین و عقیده در ایران چه‌گونه است؟
نازیلا قانع درباره آزادی‌های ادیان و عقیده در ایران که جمهوری اسلامی نیز میثاق در برگیرنده آن را پذیرفته است، میگوید: «رسانه‌های فارسی در مورد نقش من در ارتباط با ایران و شانس سفر به ایران می‌پرسند. واضح است که ایران نه تنها در رابطه با خصومت‌های اجتماعی بر اساس وابستگی مذهبی یا اعتقادی بلکه در زمینه نقض آزادی و عقیده توسط دولت، چالش‌های گسترده‌ای را ایجاد کرده است.»
او ادامه می‌دهد: «از آن‌جایی که یک گزارشگر ویژه سازمان ملل در امور ایران وجود دارد، من در ماموریت خود باید با او در رابطه با آزادی دین وعقیده همکاری کنم و حجم کار سنگین است.»
قانع توضیح می‌دهد: «اما گزارشگران ویژه زندگی حرفه‌ای خویش را به گونه‌ای تنظیم می‌کنند که بتوانند زمان خود را برای خدمت به مردم و جامعه بین‌المللی در این راه اختصاص دهند.»
نازیلا قانع در ادامه با اشاره به یک دعوت‌نامه باز که از سوی دولت ایران برای گزارشگران ویژه شورای حقوق‌بشر سازمان ملل صادر شده است، میگوید: «این دعوت‌نامه باز و دایمی به گزارشگران ویژه اجازه می‌دهد از کشور بازدید کنند.»
بنا به گفته او، دعوت‌نامه دایمی از سوی ایران، در تئوری به معنای استقبال از گزارشگران ویژه برای بازدید است. با این‌حال میگوید: «ایران در دو دهه اخیر به گزارشگران ویژه شورای حقوق‌بشر در امور ایران و گزارشگران ویژه آزادی دین و عقیده اجازه بازدید از کشور را نداده است.»
قانع هم‌چنین می‌افزاید: «هر دو گزارشگران ویژه سازمان ملل از اواسط تا اواخر دهه ۱۹۹۰، مجاز به بازدید از ایران بودند ولی از آن به بعد اجازه بازدید صادر نشده است.»
اشاره این استاد حقوق‌بشر دانشگاه آکسفورد به دعوت‌نامه رسمی است که جمهوری اسلامی ایران از دوم مرداد ۱۳۸۱، یعنی در دولت «محمد خاتمی» صادر کرد و متعاقب آن، از گزارشگران ویژه سازمان ملل استقبال شد تا به ایران بروند.
این دعوت‌نامه هنوز پا برجا است ولی جالب است که زمان صدور آن، هم‌زمان است با عدم تمدید ماموریت گزارشگر ویژه حقوق‌بشر در امور ایران توسط شورای حقوق‌بشر سازمان ملل متحد؛ تصمیمی که همان‌زمان با اعتراض گسترده فعالان حقوق‌بشر و سازمان‌های معتبر حقوق‌بشری چون «سازمان دیدبان حقوق‌بشر» و «کمیته بین‌المللی آزادی ادیان ایالات متحده» محکوم شد. ولی برای یک دهه، شورای حقوق‌بشر سازمان ملل از انتصاب گزارشگر ویژه حقوق‌بشر در امور ایران اجتناب و ایران هم درست در همان زمان این دعوت‌نامه دایمی را صادر کرد.
چه کاری از نازیلا قانع برای وضعیت اقلیت‌های دینی و مذهبی ایران ساخته است؟
نازیلا قانع با تاکید بر این که ماموریتش جهانی است، نه منحصر به یک کشور خاص، به «ایران‌وایر» میگوید: «گزارشگران ویژه سازمان ملل خطوط کاری مشخصی دارند که شامل گزارش‌دهی منظم به سازمان ملل متحد در مورد موضوعات دستوری خود، خواه موضوعی یا کشوری می‌شود.»
او ادامه می‌دهد: «پاسخگویی به موارد انفرادی درباره تخلفات از ماده ۱۸ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز از وظایف من خواهد بود. موارد انفرادی تخلفات در آدرس https://spsubmission.ohchr.org قابل ثبت هستند و گزارشگران ویژه از این طریق، ابتدا از کشورها می‌خواهند که پاسخ‌گو شوند و بعد این موارد نقض حقوق و آزادی‌های دین و عقیده را به گوش جامعه جهانی می‌رسانند.»
قانع در ادامه نیز از حمایت از آزادی‌های مدنی و سیاسی، افزایش آگاهی عمومی و کمک به توسعه استانداردهای حقوق بشر مربوط به زمینه خاص فعالیت، به عنوان دیگر شاخه‌های کار گزارشگران ویژه یاد می‌کند.
او میگوید یکی از موضوعاتی که بر آن تمرکز خواهد کرد، آزادی دین و عقیده برای مهاجران است.
قانع توضیح می‌دهد: «بیش از ۲۸۰ میلیون مهاجر امروز در جهان وجود دارند که ایرانی‌ها هم جزیی از آن‌ها هستند. من می‌خواهم به آزادی دین یا عقیده افراد مهاجر به عنوان یکی از دغدغه‌های حقوق‌بشری افراد توجه بیشتری داشته باشم.»
او موضوع منع شکنجه و آزادی دین و عقیده را نیز از دیگر حوزه‌هایی می‌داند که کم‌تر به آن توجه شده و امیدوار است که بتواند بیشتر درباره آن اطلاع‌رسانی و حمایت‌گری کند.
قانع در پایان نیز با تاکید بر مستقل بودن نقش خود، به «ایران‌وایر» میگوید: «هدف من، حمایت از استقلال و بی طرفی این نقش، تمرکز مجدد بر اهداف اصلی آن و اطمینان از تقویت عزم مشترک برای حمایت از عدم تبعیض بر اساس دین یا عقیده و آزادی دین یا عقیده برای همه، از جمله ایرانیان است.»
از بخش پاسخگویی دیدن کنید
در این بخش ایران وایر می‌توانید با مسوولان تماس بگیرید و کارزار خود را برای مشکلات مختلف راه‌اندازی کنید
با ایران‌وایر همکاری کنید
ویدیوها و مطالب خود را برای ما بفرستید
ثبت نظر