لیز تراس چه‌طور با جمهوری اسلامی برخورد می‌کند؟

«لیز تراس»، سیاست‌مدار ۴۷ ساله اولین نخست‌وزیر بریتانیا پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ است که در زمان شروع به کار، پرونده بدهی به ایران بر سر پیش‌خرید تانک‌های «چیفتن» روی میز کاری او وجود ندارد. او خود بانی حل و فصل این اختلاف ۴۰ساله در دوره کوتاه وزارت خارجه‌اش بوده و همین دوره باعث شناخت بیشتری از جمهوری اسلامی برای نخست‌وزیر تازه بریتانیا شده است.

***

شروع دوره نخست‌وزیری لیز تراس همراه با تغییراتی در رفتار لندن و تهران است. هرچند حزب حاکم در بریتانیا، یعنی حزب محافظه‌کار تغییری نکرده است اما پیش‌بینی می‌شود رویکرد نخست‌وزیر جدید در ارتباط با ایران متفاوت از «بوریس جانسون» باشد.

جانسون ماه‌ها پیش از شروع نخست وزیری‌ خود، به عنوان وزیر خارجه بریتانیا به تهران سفر کرده بود و تصمیم داشت با در پیش گرفتن سیاست مصالحه‌جویانه‌ای با تهران، روابط با جمهوری اسلامی را توسعه دهد.

جانسون در واقع اولین نخست‌وزیر بریتانیا است که پس از انقلاب بهمن ۱۳۵۷ به تهران سفر کرده است. زمانی که بوریس جانسون به عنوان وزیر خارجه به تهران رفت، یک پیشنهاد جامع برای بهبود روابط با ایران با خود برد اما عملا بهبودی خاصی در دوره وزارت و سپس نخست وزیری او حاصل نشد.

خروج امریکا از «برجام» و تحریم‌زدگی ایران همراه با بازداشت «نازنین زاغری» در تهران و سپس بحران طولانی شیوع ویروس کرونا هیچ فرصتی برای بهبود روابط با جمهوری اسلامی باقی نگذاشت. خودداری بریتانیا از پرداخت بدهی خود به ایران بابت قرارداد لغو شده خرید تانک‌های چیفتن در دوره «محمدرضاشاه»، مساله‌ای که عملا دلیل در بازداشت ماندن نازنین زاغری بود، سایه‌ای سنگین بر روابط دوجانبه تهران و لندن داشت.

لیز تراس، نخست ‌وزیر جدید بریتانیا در اسفند ۱۴۰۰ در جایگاه وزیر خارجه موفق شد به بحران درازمدت بازداشت نازنین زاغری خاتمه دهد و او را همراه با «انوشه آشوری»، دیگر بریتانیایی ایرانی‌تبار زندانی در تهران آزاد کند و به خانواده‌اش برساند. البته که پیش از این آزادی، بریتانیا بدهی خود را به ایران که کمتر از ۵۰۰ میلیون دلار بود، پرداخته بود.

این بحران از آخرین هفته‌های نخست وزیری «دیوید کامرون» آغاز شد و در دوره «ترزا می» و حتی اواخر بوریس جانسون ادامه داشت. گرچه هنوز «مراد طاهباز»، یک ایرانی بریتانیایی دیگر اجازه خروج از کشور را ندارد اما لیز تراس اولین نخست‌وزیری است که بدون بحران دو جانبه بدهی تانک‌های چیفتن در روابط با ایران دوره خود را آغاز می‌کند.

مشکلات در روابط بین‌المللی با جمهوری اسلامی، از جمله روابط لندن با تهران، بنیادی و ریشه‌دار است. دست‌کم در یک مورد، ماموران جمهوری اسلامی به آزار و اذیت‌های خود به کارکنان بخش فارسی «بی‌بی‌سی» ادامه می‌دهند و محرومیت‌هایی علیه آن‌ها اعمال می‌کنند که غیرقانونی و غیر انسانی است. 

لیز تراس از زمان وزارت خارجه‌اش با جزییات رفتارهای غیرعادی جمهوری اسلامی آشنا بوده و حالا انتظار برای توجه به آن و زیر فشار گذاشتن حاکمان ایران بابت رفتارهای غیرعادی‌ آن‌ها بیشتر است.

بحران جدی دیگر مربوط به پرونده اتمی جمهوری اسلامی است که تراس در دوره وزارت خارجه خود نشان داده بود رویکردی سخت‌گیرانه به آن دارد. 

او یک سال پیش از شروع نخست‌وزیری خود گفته بود پیشنهادات فعلی به ایران برای احیای برجام ابدی نیست و برنامه اتمی جمهوری اسلامی را نگران کننده‌تر از همیشه توصیف کرده بود.

هرچند بریتانیا دیگر عضو اتحادیه اروپا نیست اما به همکاری با دو کشور اروپایی دیگر، یعنی آلمان و فرانسه که اعضای توافق برجام هستند، ادامه داده و گاهی در این میان، پیشتاز ایستادن در برابر رفتارهای غیرطبیعی ایران بوده است.

با تجربه‌ای که از همکاری با جمهوری اسلامی در آزادی زاغری و آشوری دارد، لیز تراس از ماهیت نظام حاکم بر ایران آگاه‌تر از سه نخست‌وزیر اخیر بریتانیا به نظر می‌رسد.

او مهر ۱۴۰۰، در اولین روزهای آغاز به کار به عنوان وزیر خارجه، با «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک دیدار کرده بود. لازم نبود تا زمان زیادی بگذرد که معلوم شود یکی از محورهای اصلی آن دیدار، تلاش برای آزادی نازنین زاغری بوده است.

تراس یک روز پس از دیدار با وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی، یعنی دوم مهر ۱۴۰۰ گفته بود: «امروز دو هزارمین روز جدایی بی‌رحمانه نازنین زاغری راتکلیف و خانواده‌اش است. او مصیبت وحشتناکی را می‌گذراند. ما به طور خستگی‌ناپذیر در تلاش هستیم تا او را به خانه و خانواده‌اش بازگردانیم. من دیروز در این باره ایران را زیر فشار گذاشتم و تا بازگشت او به خانه به این کار ادامه خواهم داد.»

شش ماه بعد این فشار به نتیجه نهایی رسید. وزیر وقت امور خارجه بریتانیا و نخست‌وزیر کنونی با حضور در یک فرودگاه کوچک در حومه «آکسفورد» در نزدیکی لندن، در حالی که اشک‌های خود را پاک می‌کرد، از نازنین زاغری و انوشه آشوری در بازگشت به خانه استقبال کرد.

در سال‌های گذشته، بریتانیا برای جمهوری اسلامی یک کشور مهم بوده است که هم‌چون سایر کشورهای اروپایی، نمی‌توان با گروگان‌گیری از اتباع آن، باج‌خواهی کرد اما این وضعیت پس از پایان دوره نخست وزیری «تونی بلر»، آهسته و پیوسته تغییر کرد. 

جمهوری اسلامی ایران پس از این دوره، گام به گام در برابر بریتانیا سیاست جسورانه‌تری در پیش گرفت و بدون پرداخت هزینه متناسب با آن، بر شدت رفتار پیشین خود افزود.

در دوره «دیوید کامرون»، این وضعیت به حدی رسید که دانشجویان و طلبه‌های بسیجی در برابر چشمان ماموران نیروی انتظامی وارد سفارت بریتانیا در تهران و اقامتگاه کارکنان آن در منطقه «قلهک» تهران شدند و برای ساعاتی حضور در اماکن دیپلماتیک این کشور، بخشی از اموال را غارت و به ساختمان و اسباب آن آسیب‌های جدی زدند.  

«علی‌اکبر صالحی»، وزیر امور خارجه وقت جمهوری اسلامی در خاطرات خود گفته است تا وقتی که در تماس با بیت آیت‌الله «علی خامنه ای»، خواستار پایان دادن به اشغال سفارت بریتانیا و اقامتگاه آن توسط طلبه‌ها و دانشجویان بسیجی نشده بود، بحران ادامه داشت.

بریتانیا در دوره وزارت خارجه «ویلیام هیگ»، روابط دیپلماتیک خود را با ایران به پایین‌ترین سطح ممکن کاهش داد و سفارتش را تا مدت‌ها تعطیل نگه داشت. این وضعیت تا پس از توافق برجام ادامه داشت. اما ایران پس از آن با دستگیری نازنین زاغری، تنش دیگری را با بریتانیا آغاز کرد؛ هرچند با پرداخت هزینه سنگینی که بابت حمله به سفارت پرداخت، اجازه تکرار آن را نداد.

لیز تراس وارث روابطی با این سابقه در برابر جمهوری اسلامی ایران است و توانست یک اختلاف چهار دهه‌ای، یعنی بدهی تانک‌های چیفتن را در دوره وزارت خود حل کند. باقی مسایل با جمهوری اسلامی، یعنی پرونده اتمی و آزار و اذیت شهروندان بریتانیایی ایرانی‌تبار از جنسی است که برای حل و فصل، به نیت، قدرت و قاطعیت نخست‌وزیر بریتانیا بیشتر از وزیر خارجه وابسته است.