دلیل خودداری از اعلام رسمی مرگ برجام، به روایت بولتن محرمانه فارس

ویدیویی از «جو بایدن»، رییس جمهور آمریکا منتشر شده که در پاسخ به سوال یک ایرانی‌تبار می‌گوید: «توافق اتمی برجام مرده، اما به دلایل زیادی نمی‌توانم مرگ آن را اعلام کنم.» دلیل خودداری آمریکا از مرگ رسمی برجام را، می‌توان در بولتن محرمانه خبرگزاری «فارس»، برای فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی یافت.

***

ویدیو جو بایدن که در آن از مرگ برجام می‌گوید، مربوط به انتخابات میان‌دوره‌‌ای کنگره آمریکاست. در روز انتشار این ویدیو، «رابرت ملی» نماینده ویژه ایالات متحده در امور ایران، و «ند پرایس»، سخنگوی وزارت خارجه آمریکا، جمهوری اسلامی ایران را مسوول کشتن برجام عنوان کرده‌اند.

اظهارات آن‌ها هم‌زمان با دیدار «حسین امیرعبداللهیان»، وزیر خارجه جمهوری اسلامی با «جوزپ بورل»، مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ کننده برجام صورت گرفته است. بورل پس از این دیدار در توییتی، از وخامت وضعیت روابط اتحادیه اروپا با جمهوری اسلامی گفت و هیچ علامتی از احتمال خروج بن‌بست برای احیای برجام نداد.

«ایران‌وایر» پیش از این، در نوشتاری توضیح داده بود که چرا برجام عملا مرده و با نزدیک شدن زمان پایان برخی از محدودیت‌های آن در مهرماه ۱۴۰۲، دیگر امکان احیای آن متن وجود ندارد. با این همه، نه جمهوری اسلامی با وجود نفرتی که از توافق اتمی دارد مرگ آن را اعلام می‌کند و نه آمریکا علاقه‌ای به این اعلام رسمی دارد.

در بولتن محرمانه خبرگزاری «فارس» برای سرلشکر «حسین سلامی»، فرمانده کل سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، که اخیرا توسط یک گروه هکری لو رفت، آمده است که جمهوری اسلامی با وجود اینکه بخش‌های نظارتی برجام را کنار گذاشته و محدودیت‌های فنی و اتمی را هم اجرا نمی‌کند، سعی کرده تا «سه خط قرمز» را رعایت کند.

به روایت بولتن محرمانه «فارس» که به صورت تک نسخه‌ای برای سرلشکر پاسدار سلامی تهیه می‌شده، جمهوری اسلامی غنی‌سازی بالای ۹۰ درصد، خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های اتمی «ان‌پی‌تی» و تولید اورانیوم فلزی به حد زیاد و بازفرآوری را، سه خط قرمز کشورهای اروپایی و آمریکا قرار داده، و به سمت آن نرفته است.

جمهوری اسلامی در حال حاضر غنی‌سازی ۶۰ درصدی انجام می‌دهد که به گفته مدیرکل آژانس، فقط در کشورهایی انجام می‌شود که سلاح اتمی می‌سازند. پیش از این، تمایلاتی برای غنی‌سازی ۹۰ درصدی از سوی مقام‌های تهران هم نشان داده شده بود، اما هرگز به طور رسمی وعده انجام آن داده نشده است.

خروج از «ان‌پی‌تی» هم گرچه به طور مداوم از سوی «حسین شریعتمداری»، نماینده «علی خامنه‌ای» در موسسه کیهان مطرح می‌شود، اما هرگز از سوی مقام‌های رسمی، نشانه جدی از اینکه تهران ممکن است به آن سمت حرکت کند، بروز داده نشده است. تولید اورانیوم فلزی هم که در در دوره‌ای پس از خروج آمریکا از برجام از سوی ایران از سرگرفته شده بود، پس از هشدار جدی کشورهای اروپایی و آمریکا، کنار گذاشته شد. روزنامه تندرو «وطن امروز»، در اواخر دوره ریاست جمهوری «حسن روحانی»، این اقدام را درز داده بود.

 بریتانیا، فرانسه و آلمان، گفته بودند که تولید اورانیوم فلزی «هیچ توجیهی جز تولید سلاح اتمی ندارد.» جمهوری اسلامی احتمالا با هدف پرهیز از تشدید فشارهای بین‌المللی در آن دوره، تولید این محصول را متوقف کرده بود، اما در عوض، تولید اورانیوم غنی شده و خلوص آن را بالا برده بود.

پیش از این، بر اساس رفتار و گفتار مقام‌های جمهوری اسلامی، ارزیابی می‌شد که نظام حاکم بر ایران به نتیجه رسیده که با وجود سرعت دادن به غنی‌سازی اورانیوم و کاهش سطح بازرسی‌های آژانس، دولت‌های غربی سراغ استفاده از مکانیسم یا سازوکار ماشه برای احیای قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت نخواهند رفت.

بولتن محرمانه «فارس» نشان می‌دهد که این تلقی، وارد ارزیابی‌های رسمی و نیمه رسمی جمهوری اسلامی شده، و نظام احتمالا به این نتیجه رسیده که با رعایت سه خط قرمز دولت‌های غربی، می‌تواند از احیای برجام خودداری کند و هم‌زمان، به برنامه اتمی بحث برانگیزش سرعت دهد.

بولتن «فارس» درباره سازوکار ماشه و برگشت خودکار تحریم های شورای امنیت می‌گوید، «دولت‌های غربی فعلا سراغش نمی‌روند، چون نمی‌خواهند پنجره دیپلماسی با ایران بسته شود.»

 بولتن محرمانه، به سرلشکر پاسدار سلامی می‌گوید: «سال دهم برجام، ۶ قطعنامه شورای امنیت لغو می‌شوند و احتمالا سال هشتم و نهم، مشکلاتی ایجاد خواهند کرد. این بحث‌های پادمانی ابزاری برای آن‌هاست. آن‌ها فکر می‌کنند در محیط داخلی ایران می‌توانند تغییراتی ایجاد کنند، که اشتباه فکر می‌کنند، چون جامعه ایران را نمی‌شناسند.»

منظور از پرونده پادمانی، پرونده سه مکان آلوده به اورانیوم در ایران است که جمهوری اسلامی می‌گوید باز بودن آن، مانع احیای توافق برجام بوده است. هم‌زمان بولتن «فارس» اشاره مبهمی به اعتراضات جاری در ایران کرده که آمریکا می‌گوید باعث شده موضوع احیای برجام از دستور کار واشنگتن با تهران خارج شود، و اروپا هم گفته که سرکوب خونین شهروندان ایرانی، فرصت مذاکره با جمهوری اسلامی و بازیابی برجام را از دسترس دور کرده است.

به طور خلاصه، آنچه می‌توان از بولتن محرمانه «فارس» استخراج و استنباط کرد این است که، رعایت سه خط قرمز غرب در برابر رعایت خط قرمز جمهوری اسلامی است، همان پرهیز از بازگشت خودکار تحریم‌های شورای امنیت است. اگر مرگ برجام به طور رسمی اعلام شود، معنای آن این است که قطعنامه‌های تحریمی شورای امنیت باید احیا شود و به دنبال آن، به صورت خودبه خود تحریم‌‌های اتمی اتحادیه اروپا هم از سرگرفته شود.

 دلیل خودداری جو بایدن از اعلام مرگ رسمی برجام، رعایت این موازنه  ظاهری است که تنها باقی مانده از متن توافق اتمی، یا «برنامه جامع اقدام مشترک» است.

با سر رسیدن تاریخ‌های کلیدی در برجام، مثل لغو کامل تحریم‌های نظامی، یا لغو همیشگی تحریم‌های شورای امنیت، ناچار مرگ برجام هم اعلام خواهد شد، مگر آنکه جمهوری اسلامی به احیای توافق، و محدود کردن دوباره برنامه اتمی سوال برانگیزش تن بدهد.