اهمیت حیوانات برای انسان؛ جمهوری اسلامی جلوی انقراض یوزپلنگ آسیایی را نمی‌‌گیرد

تلف شدن یک یوزپلنگ دیگر بر اثر تصادف در روزهای اخیر واکنش فعالان و طرفداران محیط زیست را به دنبال داشته است.

فعالان محیط زیست به دنبال تلف شدن یک یوزپلنگ جوان اطمینان داشتند که مادر این توله که «هلیا» نام‌گذاری شده است، به همراه توله دیگرش به محل حادثه برخواهند گشت؛ به همین دلیل سه‌شنبه شب با حضور در محل حادثه در جاده سبزوار – میامی در استان سمنان، روشن کردن آتش و تلاش برای کم کردن سرعت خودروها، سعی در جلوگیری از یک حادثه غم‌بار دیگر کردند. این تلاش موثر واقع شد چرا که «هلیا» و توله یوزپلنگی که به محل برگشته بودند شب بدون حادثه‌ای را سپری کردند.

فروردین امسال هم یک یوزپلنگ باردار که «ماجراد» نام داشت، در همین جاده بر اثر تصادف جان داد. تلف شدن او نیز طرفداران حیات‌وحش ایران را عصبانی و نگران کرد؛ نگران از این‌که همین تعداد اندک باقی‌مانده از این گونه در خطر انقراض به دلیل تصادف با خودروها از بین بروند در حالی که جمهوری اسلامی به عنوان متولی اصلی، وظیفه خود را به درستی ایفا نمی‌کند و در وضعیت آشفته‌ای که برای شهروندان ایرانی دست و پا کرده، اهمیتی به وضعیت حیات‌وحش نمی‌دهد و رسیدگی به این بحران، از اولویت‌هایش خارج است.

***

دونده‌ای که قلمروی خود را از دست می‌دهد

یوزپلنگ آسیایی روزگاری در منطقه وسیعی از این قاره، از عراق تا هندوستان حضور داشت؛ اما اکنون تنها تعداد اندکی از این گونه در مناطق مرکزی ایران حضور دارند. تعداد یوزپلنگ‌ها در همین مناطق نیز کاهش یافته است. 

پیش‌تر این گونه در مناطق حفاظت شده و پارک‌های ملی در استان‌های اصفهان، یزد،‌ کرمان، خراسان (جنوبی و شمالی)، تهران و سمنان حضور داشت، اما به تازگی «حسن اکبری»، معاون سازمان حفاظت محیط زیست گفته که میان‌دشت جاجرم در خراسان شمالی و شاهرود و میامی در استان سمنان آخرین زیستگاه‌های یوز پلنگ آسیایی هستند.

بنا به اعلام سازمان حفاظت محیط زیست، علت نیمی از مرگ و میرهای ثبت شده یوزپلنگ‌ها، تصادفات جاده‌ای است. در این بین پارک ملی توران (خارتوران) که به گفته «مرضیه موسوی»، کارشناس دفتر حفاظت و مدیریت حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست، منطقه زادآور برای یوزپلنگ آسیایی محسوب می‌شود، بیشترین تصادفات منجر به مرگ یوزپلنگ‌ها را به نسبت دیگر مناطق داشته است.

در واقع جاده‌های پرتردد و حضور فعالیت‌های انسان، مانند دامداری و معدن‌کاری، عرصه را بر یوزپلنگ‌ها تنگ کرده است. حالا گونه جانوری نادری که مهم‌ترین ویژگی آن سریع دویدن است، روز به روز قلمروی خود را کوچک‌تر و در محاصره جاده‌ها می‌بیند.

قانون از یوزپلنگ‌ها حمایت نمی‌کند

تنگ‌تر شدن عرصه بر جانوران وحشی موجب نشده است که قانون‌گذاران در جمهوری اسلامی برای حفظ حقوق حیوانات تلاشی بکنند.

«محمد اولیایی‌فرد»، حقوقدان و وکیل دادگستری به «ایران‌وایر» گفت که قوانین حمایتی خاصی در ایران به تصویب نرسیده است و در قوانین پراکنده‌ای که وجود دارد، تنها برای کشتن عمدی و غیرضروری و شکار حیوانات وحشی مجازات در نظر گرفته شده است.

همین نبود فشار قانونی هم موجب شده که تلاش سازمان حفاظت از محیط‌زیست برای ایمن‌سازی قلمرو یوزپلنگ‌ها در برخی مناطق پرخطر از جمله جاده سبزوار – میامی، به نتیجه موثر نرسد و وزارت راه و شهرسازی تن به حصارکشی جاده ندهد.

به نوشته روزنامه «پیام ما»، رضا اکبری، معاون راهداری سازمان راهداری و حمل‌ونقل جاده‌ای درباره اجرا نشدن فنس‌کشی محدوده ای در جاده میامی – سبزوار گفت: «محیط زیست انتظار داشت که کل مسیر ۷۰ کیلومتری را فنس‌کشی کنیم که به دلایل مالی و چالش‌های نگهداری فنس‌ها، نپذیرفتیم. تیم کارشناسی ما گفته فنس‌کشی این مسیر ۲۰۰ میلیارد تومان بودجه می‌خواهد و به همین دلیل قانع نشده است.»

این گفته‌ها در حالی است که «علی رنجبران»، فعال محیط زیست گفت، کل فنس‌کشی پیشنهاد شده از سوی محیط زیست ۳۶ کیلومتر بوده است که از این میزان ۳ کیلومتر هم‌اکنون دارای فنس است.

این فعال محیط زیست به «پیام ما» توضیح داد که وزارت راه و شهرسازی یا با پیشنهادات سازمان محیط زیست مخالفت کرده یا آن‌ها را هنوز اجرایی نکرده است.

 از بین رفتن زیستگاه‌های یوزپلنگ با دخالت انسان و مخالفت‌های دستگاه‌های دولتی با ایمن‌سازی زیستگاه این گونه در خطر انقراض در حالیست که بیانیه جهانی حقوق جانوران ( ۱۹۷۸) مصوب شورای مرکزی یونسکو تاکید دارد جانوران وحشی حق تولیدمثل و زندگی آزادنه در زیستگاه‌شان را دارند.   

علاوه بر لزوم حمایت قانونی، بیانیه «یونسکو» می‌گوید که مراکز تربیتی و مدارس مکلف به آموزش مطالبی مبتنی بر احترام گذاشتن، مراعات و درک جانوران به شهروندان از دوران کودکی هستند؛ موضوعی که به گفته محمد اولیایی‌فرد، جای خالی آن به شدت درجامعه ایران احساس می‌شود.

برای پیروز و احتمال انقراضش...

تلاش‌ها برای حفظ این گونه در حال انقراض و سخن گفتن از کم اهمیت بودن حقوق حیوانات وحشی در ایران در حالیست که در جوامعی همچون ایران، حتی حقوق بنیادین انسان در معرض نقض جدی و مداوم است. از سوی دیگر آمار افرادی که برای تهیه مخارج روزانه خود با مشکل مواجه هستند هم روز به روز بیشتر می‌شود. در چنین شرایطی احتمالا پرداختن به حفاظت از یوزپلنگ‌ها و حقوق حیوانات یک بحث حاشیه‌ای و نه‌چندان جدی به نظر برسد.

«صنم ماحوزی»، خبرنگار محیط زیست و تغییرات اقلیمی اما موضوع انقراض جانوران را یک موضوع بسیار جدی و حیاتی برای زندگی انسان‌ها می‌داند. او به ایران‌وایر گفت که انقراض جانوران چرخه طبیعت را به‌هم می‌زند و می‌تواند اثرات بسیار بدی بر محیط زیست و جوامع انسانی داشته باشد.

به گفته او همه جانوران در چرخه طبیعت نقش ایفا می‌کنند و انقراض‌شان باعث نابودی اکوسیستم خواهد شد.

خانم ماحوزی اضافه کرد که انقراض یک جانور روی اکوسیستم تاثیر می‌گذارد و فضای محیط زیستی را ضعیف و ضعیف‌تر می‌کند. انقراض جانوران می‌تواند روی موجودی آب و غذا هم اثرات منفی داشته باشد و باعث شود که شادابی سلامت انسان‌ها و محیط زیست کمتر و کمتر شود.

فارغ از موضوع کلی حفاظت از جانوران، این روزنامه‌نگار محیط‌زیست و تغییرات اقلیمی معتقد است یوزپلنگ جزو میراث و هویت ایران شده است.

او گفت: «ایران فقط شامل انسان‌ها نیست؛ ایران شامل جانوران، گیاهان، دریاها، رودخانه‌ها و جنگل‌های آن است و باید این امانتی که از نسل‌های رسیده را به نسل‌های بعد منتقل کرد.»

او با تاکید بر حضور یوزپلنگ در میراث و هویت ایرانی گفت: «وقتی پیروز، توله یوزپلنگی که در اسارت به دنیا آمد، چند ماه پیش ازدست رفت بسیاری از مردم به شدت اندوهگین شدند. پیش از آن اسم پیروز و احتمال انقراضش با ترانه «شروین حاجی‌پور» جهانی شده بود. این نشان می‌دهد که ماندگاری یوزپلنگ برای اکثر مردم کشور اهمیت زیادی دارد»

از روزی که یوزپلنگ آسیایی به نماد تیم ملی فوتبال ایران تبدیل شد تا چند ماه پیش که شروین حاجی‌پور در ترانه اعتراضی خود از احتمال انقراض «پیروز» یاد کرد، فرصت‌های زیادی برای حفاظت از این گونه از دست رفته است. 

در کنار آن، کمک به حفظ این گونه در سرزمینی که هر کارِ گروهی سرانجام با انگ امنیتی روبرو می‌شود، کار دشواری شده است. چنانچه پنج سال و نیم پیش، ۹ فعال محیط زیست موسسه «حیات‌وحش پارسیان» که برای حفظ یوزپلنگ‌های ایران تلاش می‌کردند به اتهام جاسوسی و همکاری با دولت‌های متخاصم بازداشت و زندانی شدند. 

«کاووس سیدامامی»، یکی از بازداشت شدگان، به طرز مشکوکی در زندان جان باخت. فعالان محیط‌زیست بیش از هر کس می‌دانند که موضوع فقط حفظ یک گونه جانوری نیست؛ چنانچه «هومن جوکار»، فعال محیط زیست و مدیر پیشین پروژه حفاظت از یوزپلنگ که حالا زندانی است به روشنی تاکید کرده بود که حفاظت از محل زندگی حیات وحش منجر به بهبود زندگی انسان‌ها می‌شود.