افزایش سن امید به زندگی بعد انقلاب؛ راستی‌آزمایی ادعای وزیر تعاون

«صولت مرتضوی»، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی، طی یک سخنرانی مدعی است: «یکی از خدمات بزرگ نظام جمهوری اسلامی این است که نرخ امید به زندگی از ۵۳ سال در سال ۱۳۵۷، به ۷۸ سال  رسیده است.»

صولت مرتضوی در یک سخنرانی که ۱۰شهریور ماه ویدیو آن منتشر شده، با تعریف خاطره‌ای از دوران دبستان گفته: «وقتی دانش‌آموز دبستانی بودم، یکی از اهالی شهرمان فوت کرد، همه دانش‌آموزان غمگین بودند، معلم از دانش‌آموزان پرسید چرا غمگین‌اید؟ بچه‌ها گفتند فلانی بهرامی فوت کرده. پرسید چند ساله بوده؟ بچه‌ها گفتند حدود ۵۰ سال و معلم با تعجب گفت برای مرگ یک پیرمرد ۵۰ ساله غمگین هستید؟»

مرتضوی اضافه کرد: «متوسط نرخ امید به زندگی در سال ۱۳۵۷، معادل ۵۲ یا ۵۳ سال بود. کار بزرگی که این نظام انجام داد، با خدمات رفاهی و درمانی، براساس تمام گزارش‌های داخلی و بین‌المللی از جمله گزارش سازمان بهداشت جهانی،‌ نرخ امید به زندگی بالغ بر ۷۸ سال است. یعنی الان برای ۵۲-۵۳ ساله‌ها باید بزنیم به تخته، برویم خواستگاری.»

آیا سن امید به زندگی از ۵۳ سال در سال ۱۳۵۷ به ۷۸ سال در ۱۴۰۲ رسیده است؟ آیا افزایش سن امید به زندگی، اتفاقی منحصر‌به‌فرد در ایران است؟ آیا ایران در ۴۵ سال گذشته بالاترین رشد نرخ امید به زندگی را در منطقه یا جهان داشته؟ «ایران‌وایر» در این گزارش می‌کوشد به این پرسش پاسخ دهد.

***

آیا سن امید به زندگی از ۵۳ سال در سال ۱۳۵۷، به ۷۸ سال رسیده است؟

خیر؛ سن امید به زندگی نه در سال ۱۳۵۷، ۵۳ سال بود و نه در سال ۱۴۰۲، ۷۸ سال. مطابق گزارش بانک جهانی، نرخ امید به زندگی در ایران در سال ۱۹۷۸ (۱۳۵۷) با افتی به نسبت سال ۱۹۷۷، به ۵۶ سال رسید. سن به امید به زندگی در سال ۱۳۵۷ برابر با ۵۷ سال بود، یعنی درست در سال پیروزی انقلاب، روند رو‌به‌رشد امید به زندگی در ایران برای مدتی نزولی شد و از ۵۷ سال به ۵۶ سال تنزل کرد و دوباره در سال ۱۳۵۸، به روند صعودی بازگشت و رکورد ۵۹ سال ثبت شد.

نمودار زیر، نرخ امید به زندگی در ایران و میانگین جهانی بین سال‌های ۱۹۶۰ تا ۱۹۸۰ را نشان می‌دهد:

همان‌طور که در نمودار بالا روشن است، روند رشد نرخ امید به زندگی از تقریبا دو دهه قبل از پیروزی انقلاب آغاز شده و رفته‌رفته فاصله میان نرخ امید به زندگی در ایران با میانگین جهانی رو به کاهش بود که با انقلاب ۱۳۵۷ مصادف شد.

بخش دوم ادعای وزیر کار نیز درست نیست. نرخ امید به زندگی در ایران هنوز رکورد ۷۸ سال را ثبت نکرده. پیش‌تر «ایران‌وایر» در بررسی ادعای مشابه که از سوی آقای «محمدهادی زاهدی وفا»، سرپرست وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی مطرح شده بود، به بررسی نرخ امید به زندگی در ایران پرداخته بود. بانک جهانی،‌ سال گذشته نرخ امید به زندگی در ایران، در سال ۲۰۲۰ را ۷۷ سال برآورد کرده بود، که در نمودار زیر قابل مشاهده است:

اما در آخرین برآورد بانک جهانی از نرخ امید به زندگی در ایران که در سال ۲۰۲۲ منتشر شده و مربوط به سال ۲۰۲۱ است، از کاهش نرخ امید به زندگی در ایران خبر داده و آن را به ۷۴ سال کاهش داده است. نمودار زیر، آخرین برآورد بانک جهانی از نرخ امید به زندگی را نشان می‌دهد:

 

آیا افزایش سن امید به زندگی، اتفاقی منحصر‌به‌فرد در ایران است؟

خیر؛ همان‌طور که در دو نمودارهای بالا هم روشن است، نرخ امید به زندگی در دهه‌های گذشته در همه جای دنیا رو‌به‌رشد بوده است. رشد نرخ امید به زندگی اتفاقی نیست که تنها در ایران اتفاق افتاده باشد.

 

آیا ایران در ۴۵ سال گذشته بالاترین رشد نرخ امید به زندگی را در منطقه یا جهان داشته؟ 

خیر؛ نرخ امید به زندگی در ایران در سال ۱۳۵۷ معادل ۵۶ سال بوده که در سال ۱۴۰۰ (۲۰۲۱)، به ۷۴ سال افزایش پیدا کرده؛ یعنی طی ۴۵ سال نرخ امید به زندگی در ایران ۱۸ سال افزایش یافته است. نمودار زیر، نرخ امید به زندگی در ایران طی ۴۵ سال گذشته را نشان می‌دهد:

ایران یکی از کشورهایی است که طی ۴۳ سال گذشته بیشترین رشد نرخ امید به زندگی را تجربه کرده است. برای نمونه، رشد امید به زندگی در الجزایر و کره جنوبی از ایران بیشتر بوده و کشورهای عربستان، ترکیه و عمان نیز، کم‌و‌بیش رشدی مشابه ایران را تجربه کرده‌اند که در نمودار زیر مشخص است:

 

آیا ایران بالاترین نرخ امید به زندگی در میان کشورهای منطقه خاورمیانه را دارد؟

خیر؛ ایران در سال ۲۰۲۳ در شاخص نرخ امید به زندگی در دنیا رتبه ۷۱ و در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا با احتساب ترکیه، رتبه دهم را دارد. نگاهی به جدول زیر نشان می‌دهد که تقریبا همه ده کشور اول خاورمیانه، به‌طور نسبی رشد برابری را تجربه کرده‌اند. تنها کشوری در این منطقه که سال ۱۳۵۷ در رتبه‌ای پایین‌تر از ایران قرار داشته و امروزه در وضعیت بالاتری قرار دارد، کشور الجزایر است. مابقی کشورهای منطقه، سال ۱۳۵۷ نیز وضعیت بهتری از ایران داشتند:

نمودار زیر میزان رشد ده کشور اول منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا در شاخص نرخ امید به زندگی را نشان می‌دهد. الجزایر بیشترین رشد را تجربه کرده و پس‌از آن، ایران قرار دارد:

مجموع بررسی‌ها نشان می‌دهد که ایران در شاخص امید به زندگی، طی ۴۵ سال گذشته رشد خوبی را تجربه کرده، ولی این اتفاقی است که تقریبا در تمام دنیا و منطقه خاورمیانه رخ داده و پدیده‌ای نادر نیست که بتوان آن را در ویترین افتخارات ملی نشاند. نرخ امید به زندگی در سال ۲۰۲۳، حداقل در ۷۰ کشور دنیا و ۹ کشور منطقه از ایران بالاتر است.

 

جمع‌بندی

صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی طی یک سخنرانی مدعی است: «یکی از خدمات بزرگ نظام جمهوری اسلامی، افزایش نرخ امید به زندگی از ۵۳ سال در سال ۱۳۵۷، به ۷۸ سال است.»

بررسی‌های ایران‌وایر نشان می‌دهد هم اعداد اعلام شده نادرست است، و هم نحوه طرح مساله گمراه‌کننده و فریبنده است، چرا‌که:

- نرخ امید به زندگی در سال ۱۳۵۷ برابر با ۵۶ سال بوده، نه ۵۳ سال. ضمن اینکه همین نرخ در سال ۱۳۵۶ برابر با ۵۷ سال بود و ایران در این شاخص با شتاب خوبی در مسیر رشد قرار داشت و دلیلی وجود ندارد که اگر انقلاب نمی‌شد، همین میزان رشد تجربه نشود.

- نرخ امید به زندگی در ایران هیچ سالی رکورد ۷۸ سال را ثبت نکرده. ایران در سال ۲۰۲۰ به عدد ۷۷ سال رسید و بانک جهانی در گزارش سال ۲۰۲۱، نرخ امید به زندگی در ایران را ۷۴ سال اعلام کرد.

- رتبه جهانی ایران در شاخص امید به زندگی ۷۱ و رتبه منطقه‌ای ایران دهم است. یعنی امید به زندگی در ایران حداقل از ۷۰ کشور دنیا و ۹ کشور منطقه پایین‌تر است.

- ایران طی ۴۵ سال گذشته رشد خوبی را در شاخص امید به زندگی تجربه کرده، ولی این اتفاق محدود به ایران نیست، تقریبا در همه دنیا کم‌و‌بیش همین روند رو‌به‌رشد طی شده؛ برای نمونه امید به زندگی در الجزایر در سال ۱۹۷۸ برابر با ۵۰ سال بود و در سال ۲۰۲۳ به ۷۷.۳۴ سال رسیده، یعنی الجزایر موقع انقلاب از ایران پایین‌تر بود و الان بالاتر ایستاده است.

بنابراین ایران‌وایر به ادعای صولت مرتضوی، وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی مبنی‌بر اینکه: «نرخ امید به زندگی از ۵۳ سال در سال ۱۳۵۷ به ۷۸ سال افزایش یافته»، نشان «حقیقت ندارد» می‌دهد.

حقیقت ندارد: اظهار دروغ درباره یک واقعه مشخص تازه، یا چیزی که قبلا عدم صحت آن اثبات نشده، با استفاده از واقعیات و مدارک موجود است. 

برای کسب اطلاعات بیشتر درباره روش‌شناسی راستی‌آزمایی در ایران‌وایر، اینجا را کلیک کنید.